Τι σημαίνει η τεχνητή νοημοσύνη (AI) ειδικά για τη δημοσιογραφία; Σύμφωνα με τη συμβατική απάντηση σημαίνει την παρουσία ενός παράγοντα που ανασχηματίζει τη δημοσιογραφία σε σύγκριση με τη μορφή που μέχρι τώρα ξέραμε. Σίγουρα είναι ένας game changer. Ωστόσο κάθε νέα τεχνολογία που διεισδύει στις αίθουσες σύνταξης, από τον πολύγραφο, το τηλέφωνο, αλλά και τον υπολογιστή και το διαδίκτυο αποτελούσε αιτία ανατροπών και ρηξικέλευθων αλλαγών στη δημοσιογραφία. Μερικά ακόμη ερωτήματα αφορούν το πόσο πετυχημένη είναι η επικοινωνία με ένα bot και ποια είναι η τύχη του ανθρώπινου παράγοντα στην επικοινωνιακή διαδικασία όταν ο αυτοματισμός παίρνει τα ηνία; Παράλληλα τι γίνεται με την ενεργότερη εμπλοκή των εταιρειών τεχνολογίας στη δημοσιογραφική διαδικασία πέρα από το στάδιο της εγκατάστασης και συντήρησης των τεχνολογικών υποδομών όπως απαιτούν οι σύγχρονες αίθουσες σύνταξης αλλά και ο κάθε δημοσιογράφος. Στο πλαίσιο αυτό η ευθύνη παίρνει νέα διάσταση ειδικά όταν στη διαμεσολαβημένη πραγματικότητα εισέρχεται ο τεχνολογικός παράγοντας τόσο δυναμικά.
Στις αρχές του φετινού καλοκαιριού, στην Αυστρία, στο Palais Niederösterreich, σε ένα από τα πιο επιβλητικά κτίσματα της Βιέννης, που χρονολογείται από το 1848, συναντήθηκαν για μία ακόμη φορά οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών μέσων μαζικής ενημέρωσης στο πλαίσιο του European Publishing Congress, με την υποστήριξη της JTI (Japan Tobacco International), για να μιλήσουν για την τεχνητή νοημοσύνη στη δημοσιογραφία του παρόντος και του μέλλοντος. Στα βασικά συμπεράσματα ξεχώρισε η αναγνώριση της υπεροχής του ανθρώπου δημοσιογράφου, που πρέπει όμως να διαθέτει εκείνες τις δεξιότητες που θα τον καταστήσουν ικανό να διατηρήσει την υπεροχή του έναντι της τεχνολογίας, κάνοντας την εργαλείο του. Πολύ ενδιαφέρον όμως ήταν και το μήνυμα για την παρουσία των εφημερίδων μέσα από όλα τα σύγχρονα κανάλια διάδοσης περιεχομένου και ειδικότερα του δημοσιογραφικού περιεχομένου που έχει τη σφραγίδα μιας έγκυρης εφημερίδας. Όπως τονίστηκε, έντυπο, διαδίκτυο, moving pictures, και podcasts πλέον συγκλίνουν. Μιλώντας στο συνέδριο ο πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Αυστριακού Πρακτορείου Ειδήσεων (APA – Austria Press Agency), Clemens Pig, εστίασε στην παραπληροφόρηση και τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Τόνισε ότι η λάθος χρήση της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να οδηγήσει σε κύματα ψεύτικων ειδήσεων δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα. Η Annett Dowideit, επικεφαλής της γερμανικής ιστοσελίδας Corrective.org, σημείωσε ότι τα μέσα ενημέρωσης δεν μπορούν να βασίζονται αποκλειστικά στην τεχνητή νοημοσύνη. Όπως είπε, «η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να διεξάγει δημοσιογραφικές έρευνες. Μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί για έλεγχο γεγονότων. Δεν πρέπει να μιλάμε για τη μείωση του αριθμού των δημοσιογράφων. Αντίθετα, πρέπει να επενδύσουμε στην επαγγελματική τους ανάπτυξη».
Εκπρόσωποι από τα ΜΜΕ του ομίλου Kölner Stadt-Anzeiger τόνισαν ότι είναι πολύ προηγμένα όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη. Το 11% των άρθρων γράφονται ήδη από AI. Η τεχνολογία χρησιμοποιείται επίσης για τη σύσταση κειμένων, καθώς και για την προσθήκη ετικετών, αλλά και την επεξεργασία εικόνων. Παραδείγματα για το πώς το «Der Spiegel» χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη για τον έλεγχο γεγονότων έδωσε ο Ole Reißmann. «Η AI δεν γράφει άρθρα για εμάς, μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας», λέει ξεκάθαρα ο Ole Reißmann. Ο Reißmann και η ομάδα πέντε ατόμων του είναι υπεύθυνοι για τα έργα τεχνητής νοημοσύνης της συντακτικής ομάδας. Για παράδειγμα, το τμήμα τεκμηρίωσης εργάζεται για επαλήθευση απλών γεγονότων που υποστηρίζεται από AI. Αφενός, αυτό είναι για να δοθεί στους ερευνητές-δημοσιογράφους περισσότερος χρόνος για πιο απαιτητική έρευνα και, αφετέρου, για να επικυρωθούν καλύτερα εκείνα τα άρθρα που δεν μπορούσαν προηγουμένως να ελεγχθούν από τους ελεγκτές δεδομένων λόγω χρονικών περιορισμών. Επιπλέον, το «Der Spiegel» πειραματίζεται πολύ με την AI. Σε ένα από αυτά τα πειράματα, τα κείμενα μετατρέπονται σε podcast και στη συνέχεια μεταφράζονται σε άλλες γλώσσες. «Δεν ξέρουμε ακόμη αν τελικά η ποιότητα θα είναι σωστή και αν υπάρχει αγορά, αλλά σίγουρα κερδίζουμε εμπειρία», λέει ο Reißmann. Ωστόσο επεσήμανε ότι το κείμενο που δημιουργείται από την τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να γεμίσει με ψευδείς πληροφορίες, προσθέτοντας ότι «η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι απρόβλεπτη στην παροχή πληροφοριών».
Το «Axel Springer Academy of Journalism and Technology» εκπαιδεύει φοιτητές δημοσιογραφίας και φοιτητές τεχνολογίας για το μέλλον των μέσων ενημέρωσης Springer. Ο τρόπος με τον οποίο η ομάδα μέσων προωθεί τη διεπιστημονική γνώση των νέων ιδιαίτερα και ταυτόχρονα υλοποιεί έργα τεχνητής νοημοσύνης και AR είναι εξαιρετικός στην κατάρτιση των δημοσιογράφων. Η Ekaterina Schneider και ο Lars Moll εξήγησαν πώς η Ακαδημία μεταδίδει γνώσεις σχετικά με τη δημοσιογραφία, τα δεδομένα και τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη και τι ρόλο παίζει επίσης η τεχνητή νοημοσύνη στην περαιτέρω κατάρτιση για τη διά βίου μάθηση των δημοσιογράφων. Η Ekaterina Schneider είναι Υπεύθυνη Upskilling & Digital Training στην Ακαδημία και στις αρχές του 2023, εισήγαγε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα αναβάθμισης δεξιοτήτων για τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη στο Axel Springer. Αυτό το πρόγραμμα καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της εισαγωγής σε γενετικά μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης και μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, μετατροπή κειμένου σε εικόνα, διάφορα εργαλεία, άμεση γραφή, έρευνα και ανίχνευση ψευδών στοιχείων.
Ανθρώπινη και Τεχνητή Ευφυία
Τα παραδείγματα εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης στις αίθουσες σύνταξης μεγάλων δημοσιογραφικών ομίλων στον κόσμο δείχνουν το μηχανικό δρόμο που παίρνει η δημοσιογραφία, στον οποίο όμως ηγετική θέση κατέχει η ανθρώπινη ευφυΐα συνεπικουρούμενη από τα bots. Tα οποία όμως μπορεί ακόμη να μη θέτουν σε αμφισβήτηση τον άνθρωπο-δημοσιογράφο ως δημιουργό και δυναμικό μεσολαβητή της είδησης και της πληροφορίας, θέτουν όμως σε αμφισβήτηση τις παλαιές βιομηχανίες των ΜΜΕ του 20ού αιώνα που βλέπουν το γνωστό προς εκείνους τρόπο δραστηριότητας και εκπλήρωσης των συμφερόντων τους να αλλάζει. Οι άνθρωποι όμως εξακολουθούν να έχουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι της τεχνητής νοημοσύνης σε δύο βασικούς τομείς που είναι απαραίτητοι για τη δημοσιογραφία: σύνθετη επικοινωνία και εξειδικευμένη σκέψη. Ρεπορτάζ, έρευνα, διασταύρωση πηγών, αποτελούν μερικά από τα απαραίτητα δημοσιογραφικά καθήκοντα, επαυξημένης ανθρώπινης δυνατότητας.
Βάσει του τεχνολογικού ορισμού, Νέα Μέσα είναι οι μορφές που συνδυάζουν τα τρία «C»: Computing and information technology, Communications networks, Content. Πρόκειται για μάχη ισχύος, από τη μια πλευρά υπάρχουν τα παραδοσιακά μοντέλα των μέσων ενημέρωσης που ενδύονται την ψηφιακή περιβολή χωρίς μετάλλαξη του DNA τους άλλοτε με επιτυχία άλλοτε όχι και από την άλλη βρίσκεται η τεχνολογία που αξιώνει τον ηγετικό ρόλο στην ενημέρωση καθιστώντας το δημοσιογραφικό επάγγελμα σε απλό μεταπράτη της είδησης, με την αρωγή των τεχνολογικών παρόχων, δημιουργώντας ένα νέο είδος εξουσίας. Ψηφιοποίηση και αυτοματοποίηση αποτελούν τα δύο κυρίαρχα χαρακτηριστικά που καθορίζουν τα Νέα Μέσα. Η ψηφιοποίηση της κοινωνίας και της δημόσιας ζωής και κατ’επέκταση η ψηφιοποίηση της εργασίας στις αίθουσες σύνταξης των μέσων ενημέρωσης εξελίσσεται ραγδαία. Η χρήση των αλγορίθμων πολλαπλασιάζεται και είναι αρκετοί εκείνοι που υποστηρίζουν πως η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί έναν νέο παράγοντα επανάστασης για τη δημοσιογραφία. Από το 1945 έως το 1980 πριν από την εξάπλωση του Διαδικτύου οι πολιτικές διαδικασίες δημιουργίας γνώμης εντοπίζονταν σε ένα τρίγωνο της πολιτικής, των μέσων ενημέρωσης και του πληθυσμού. Από το 1980 έως το 2000 το Διαδίκτυο έφερε την πλήρη ανατροπή σε αυτό που ονομάζεται διαμόρφωση της κοινής γνώμης και το ρόλο των μέσων ενημέρωσης. Από το 2000 μέχρι σήμερα η έλευση του Web 2.0, η εμφάνιση και εξάπλωση των κοινωνικών δικτύων και οι δυνατότητες της τεχνολογίας και η διείσδυση της τεχνητής νοημοσύνης μέσω των bots στη δημοσιογραφία έχουν δημιουργήσει ένα νέο πλέγμα διαμόρφωσης της κοινής γνώμης.
(«Gute Bots – Schlechte Bots» Prof. Dr. Dr. Dietmar Janetzko, Cologne Business School)
Καθώς οι τεχνολογίες εισβάλλουν στη δημιουργία ειδήσεων, οι μελετητές άρχισαν να εξετάζουν τον μεταβαλλόμενο χαρακτήρα της δημοσιογραφίας εν μέσω της αφθονίας των δεδομένων, της υπολογιστικής εξερεύνησης και των αλγορίθμων που αφορούν άμεσα τη δημοσιογραφία ως πρακτική και επάγγελμα οδηγώντας στην ψηφιακή δημοσιογραφία, βάζοντας νέα δεδομένα στις βασικές αρχές του επαγγέλματος. Σε αυτή την έντονη διάδραση ανθρώπων μηχανών, είναι κρίσιμο το θέμα της αντίληψης του κοινού σχετικά με το περιεχόμενο της δημοσιογραφίας που παράγεται από αλγόριθμους. Πώς αντιλαμβάνεται και αξιολογεί το κοινό την ποιότητα των άρθρων και των ειδήσεων που έχουν προκύψει από ένα αλγοριθμικό σύστημα; Είναι γεγονός ότι η υπολογιστική και αλγοριθμική δημοσιογραφία μπορεί να αναδιαμορφώσει την πρακτική δημιουργίας ειδήσεων λόγω της υβριδικής φύσης της διάδρασης ανθρώπων – μηχανών, με τον άνθρωπο να γίνεται μέρος και την τεχνολογία να ζωντανεύει.
Σε αυτό το πλαίσιο ο δημοσιογράφος του παρόντος και του μέλλοντος οφείλει να δώσει έμφαση στο ρεπορτάζ, στη μόρφωσή του, στην κριτική σκέψη και στην υψηλή ποιότητα των θεμάτων που προσφέρει στο κοινό εκπαιδεύοντάς το στην κατανόηση των διαφορών του παραγόμενου προϊόντος από αλγορίθμους και bots. Η εμπιστοσύνη στο περιεχόμενο των μέσων ενημέρωσης παράλληλα με τη δυνατότητα διαχωρισμού της ψεύτικης (fake) είδησης από την αληθινή που πληθαίνουν ακριβώς λόγω της διευρυμένης εμπλοκής της τεχνολογίας στη δημοσιογραφική διαδικασία είναι μία από τις προκλήσεις-απειλές της ύπαρξης της τεχνητής νοημοσύνης στις αίθουσες σύνταξης. Έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του ο πρώτος άντρας ρομπότ παρουσιαστής ειδήσεων και αργότερα ακολούθησε και γυναίκα ρομπότ παρουσιάστρια ειδήσεων. Όπως τονίζουν όμως στελέχη του χώρου «χρειαζόμαστε ανθρώπους να λένε στο Cyborg τι να κάνει. Χρειαζόμαστε ανθρώπους να διπλοτσεκάρουν το αποτέλεσμα που προκύπτει από το Cyborg. Τα διεθνή πρακτορεία κάνουν λόγο για εξοικονόμηση κατά 20% του χρόνου των δημοσιογράφων και ενίσχυση της παραγωγικότητάς τους λόγω της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης, εφιστούν όμως την προσοχή τους σε θέματα σημαντικού ειδησεογραφικού ενδιαφέροντος. To 2014 μεγάλη εφημερίδα των ΗΠΑ έδωσε πρώτη ρεπορτάζ για το σεισμό που συγκλόνισε το Λος Άντζελες, με τη βοήθεια του Quakebot. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε παράδειγμα για πολλούς στο χώρο των μέσων ενημέρωσης που είδαν στα bots έναν βοηθό που θα μπορούσε να εστιάσει σε συγκεκριμένα θέματα τοπικού ίσως χαρακτήρα, ικανά όμως για να προσελκύσουν ένα νέο κοινό αναγνωστών. Όμως το 2017 το ίδιο bot έστειλε λάθος tweet για σεισμό που είχε γίνει το 1925, εξαιτίας λήψης εσφαλμένων δεδομένων, γεγονός για το οποίο η εφημερίδα απολογήθηκε τονίζοντας πως το bot δεν έχασε τη θέση του εξαιτίας του λάθους.
Ηθική
«Μην είσαι κακός» είχαν πει κάποτε τα στελέχη της Google, όταν ξεκίνησε μια τρελή κούρσα εξαγορών με έμφαση στην τεχνητή νοημοσύνη, ανοίγοντας μια μεγάλη συζήτηση για την ηθική στην τεχνολογία. Για τους ηθικούς κανόνες που πρέπει να διέπουν και τη ρομποτική είχε πρωτομιλήσει ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς βιβλίων επιστημονικής φαντασίας, ο Ισαάκ Ασίμοφ. Ωστόσο το κρίσιμο θέμα δεν είναι η ηθική ρομποτική αλλά οι ηθικοί ρομποτικοί. Η προσπάθεια προσομοίωσης της ανθρώπινης νόησης ανοίγει νέο κεφάλαιο όχι μόνο στον τομέα δημιουργίας μηχανικών βοηθών, υποκατάστατων ίσως των ανθρώπων, αλλά και στον τρόπο διαχείρισης τους. Η υπερβάλλουσα λογική ικανότητα των μηχανών που βασίζεται κυρίως στην υπολογιστική ισχύ και την ταχύτητα επεξεργασίας των δεδομένων δεν συνεπάγεται και τη δυνατότητα του συναισθήματος, της συνείδησης. Η ειδοποιός αυτή διαφορά είναι που καθιστά την τεχνητή νοημοσύνη και τα παράγωγά της επιρρεπή στην υποταγή ή την καταπίεση ανάλογα. Υποταγή λοιπόν στο δημιουργό-άνθρωπο και την εξυπηρέτησή του ή καταπίεσή του τελικά και αντικατάστασή του. Ποιος είναι λοιπόν υπεύθυνος για το ρομπότ που κάνει την εμφάνισή του στις αίθουσες σύνταξης. Ποιος είναι υπεύθυνος για τις ανεπιθύμητες ενέργειες του, ποιος αποφασίζει ποια είδη ρομπότ πρέπει να γίνουν, ποιος ρυθμίζει τι παρακολουθούν και ποια δεδομένα επεξεργάζονται και κυρίως ποιος κυβερνά τα ρομπότ και τις πράξεις τους. Τα ρομπότ είναι μια αντανάκλαση των επιθυμιών και των προσδοκιών των κατασκευαστών τους. Όταν μπαίνουν στην αίθουσα σύνταξης λοιπόν, γίνεται φανερό ότι ο αρχικός σχεδιασμός έχει ένα κενό και απαιτεί συμπλήρωμα. Η δημιουργία και η εγκατάσταση ενός ρομπότ στην αίθουσα σύνταξης ενός μέσου ενημέρωσης απαιτεί ταυτόχρονα την αναμόρφωση της ανθρώπινης ύπαρξης από το μηχανιστικό επίπεδο στο σύνθετο επίπεδο της συναίσθησης και νόησης. Η ηθική των ρομπότ είναι στα χέρια αυτών που τα δημιουργούν.
To κύμα των αλγόριθμων, το κύμα της επαυξημένης πραγματικότητας, το κύμα του αυτοματισμού χτυπούν τις σύγχρονες αίθουσες σύνταξης. Η συνάντηση όμως της ανθρώπινης ευφυΐας και των μηχανών μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες μορφές «έξυπνης αυτοματοποίησης» που μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη και στη δημοσιογραφία, ενισχύοντας την παραγωγικότητα και δημιουργώντας νέα και καλύτερα προϊόντα και υπηρεσίες προς το κοινό. Ωστόσο αυτό απαιτεί εξειδίκευση, εκπαίδευση ψηφιακή ετοιμότητα και κυρίως επένδυση στα σύγχρονα εργαλεία που προσφέρει η τεχνολογία. Το ανθρώπινο δυναμικό των μέσων ενημέρωσης, οι δημοσιογράφοι, αντιστοιχούν στο ανθρώπινο κεφάλαιο έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες ύπαρξης των ίδιων των μέσων. Η τεχνητή νοημοσύνη και οι αλγόριθμοι δεν είναι πανάκεια προκειμένου τα ΜΜΕ να περιορίσουν το κόστος εργασίας ή τα λειτουργικά τους έξοδα ακολουθώντας το μηχανιστικό δρόμο της δημιουργίας των ειδήσεων. Η τεχνητή νοημοσύνη και τα bots είναι ένα τεχνολογικό εργαλείο, που μπορεί να καταστεί πολύ αποτελεσματικό στα χέρια ικανών δημοσιογράφων.
