Το έλαβα από έναν φίλο στο messenger και σκέφτηκα ότι ίσως μόνο η γενιά μου καταλαβαίνει το «αστείο». Κι όμως πολλοί αρκετά νεότεροι από εμένα βρήκαν απολαυστικό το «Κωνσταντίνου και Ελένης by Balenciaga» – μία ωδή στα 90s με τις «ευλογίες» της τεχνητής νοημοσύνης του σήμερα ή αλλιώς την άκρως ελληνική εκδοχή της φρενίτιδας των video που δημιουργούνται με τη βοήθεια της generative AI και «φορούν» Balenciaga.
Η αρχή έγινε στις 15 Μαρτίου, όταν το κανάλι του YouTube, demonflyingfox, ανέβασε βίντεο με τον τίτλο “Harry Potter by Balenciaga”. Οι χαρακτήρες της κινηματογραφικής επιτυχίας ξεπήδησαν ξαφνικά στις οθόνες μας ως μοντέλα με ελαφρώς χλωμά πρόσωπα, τονισμένα ζυγωματικά, κόκκινα χείλη, δερμάτινα και γκόθικ κάπες. Το μουσικό χαλί; Electronica ιδανική για πασαρέλα. “You are Balenciaga, Harry,” (Είσαι Balenciaga, Χάρι) ακούμε τον Χάγκριντ να λέει. Μέσα στις 3 πρώτες εβδομάδες είχε 5 εκατομμύρια θεάσεις.
Τα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης
Το sequel του εξασφάλισε ανάλογη επιτυχία. Η μίξη διαφορετικών ειδών και εποχών της pop κουλτούρας δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Είναι μάλλον η χρυσή συνταγή για memes και viral βίντεο στο Διαδίκτυο. Αυτό όμως που καθιστούσε το συγκεκριμένο βίντεο τόσο ξεχωριστό ήταν το γεγονός πως ο δημιουργός του, ο φωτογράφος Alexander Niklass, το έφτιαξε αποκλειστικά με εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης. «Το βίντεο αυτό αποκαλύπτει τη νέα δυνατότητα της A.I. να δημιουργεί μικρές κινηματογραφικές στιγμές» δήλωσε ο ίδιος στο περιοδικό New Yorker.
Όπως εξήγησε χρησιμοποίησε εργαλεία Α.Ι. σε κάθε βήμα της διαδικασίας και για κάθε στοιχείο στο βίντεο. Οι στατικές εικόνες δημιουργήθηκαν με το Midjourney. Η βάση ήταν βεβαίως οι ηθοποιοί, που πρωταγωνιστούν στις ταινίες Χάρι Πότερ, οι οποίοι μεταμορφώθηκαν με τις παρακάτω οδηγίες: «γκροτέσκο μοντέλο σε διαφήμιση balenciaga». Στη συνέχεια χρησιμοποίησε το ElevenLabs – ένα εργαλείο «κλωνοποίησης φωνής» – για να δημιουργήσει μοντέλα των φωνών των ηθοποιών με βάση ήδη ηχογραφημένο ήχο. Τέλος, τροφοδότησε τις εικόνες σε μια υπηρεσία που ονομάζεται D-ID, η οποία χρησιμοποιείται για τη δημιουργία «βίντεο με άβαταρ».
Το D-ID πρόσθεσε τα χαρακτηριστικά συγχρονισμού των χειλιών και τα νεύματα του κεφαλιού, τα οποία ο Niklass εξήγησε ότι ήταν «αναφορά σε μοντέλα μόδας που γέρνουν το πηγούνι τους για τις κάμερες». Έσπευσε να διευκρινίσει πως ο συνδυασμός ταινιών φιλικών προς τα παιδιά και μόδας πολυτελείας για ενήλικες δεν είχε κανένα ιδιαίτερο συμβολισμό ούτε εξέφραζε καλλιτεχνική πρόθεση. Ήταν «πολύ απλά ψυχαγωγία. Μία ανούσια σύγκρουση πολιτιστικών συμβόλων. Το νόημα ήταν η… ανοησία». Ένα ανώδυνο online χιούμορ με απήχηση στην Gen Ζ, αλλά και με ένα ειρωνικό κλείσιμο του ματιού σε όσους ζήσαμε τα 90s και την αισθητική των σούπερ μόντελ.
Η αποκλειστικά ανθρώπινη ικανότητα του γούστου
Θα μπορούσε ο οποιοσδήποτε να έχει δημιουργήσει ένα τέτοιο βίντεο; Η τεχνητή νοημοσύνη δίνει σε όλους τη δυνατότητα να φτιάξουν κάτι, στο οποίο χωρίς τα εργαλεία της δεν θα είχαν καμία ικανότητα/ταλέντα. Αυτό, όμως, που όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Niklass, δεν μπορεί να παράξει ακόμη η A.I. είναι η… έμπνευση, το γούστο, η αισθητική και η αίσθηση του χιούμορ. Αν δεν έχεις την κατάλληλη ιδέα, η όποια δημιουργία AI δεν θα γίνει viral.
Η τρέλα με τον οίκο Balenciaga δεν σταμάτησε εκεί. Ήταν η φωτογραφία του πάπα Φραγκίσκου με ένα λευκό, φουσκωτό μπουφάν Balenciaga εκείνη που έκανε τον γύρο του κόσμου όχι μόνο από τα social media, αλλά και τα παραδοσιακά μέσα. Και τούτο γιατί πολλοί άργησαν να καταλάβουν ότι είναι ένα δημιούργημα της τεχνητής νοημοσύνης και όχι αληθινή εικόνα. Η λεπτομέρεια ήταν τέτοια, που την καθιστούσε παράδοξα ρεαλιστική. Δημιουργός ο Pablo Xavier με βασικό εργαλείο και πάλι το Midjourney. Tα prompts που χρησιμοποίησε ήταν “Catholic Pope Francis. Balenciaga puffy coat. Streets of Paris.” «Θεώρησα ότι θα έχει πλάκα να δω τον πάπα με ένα αστείο μπουφάν» είπε ο ίδιος στο BuzzFeed.
Η ψευδαίσθηση του ρεαλιστικού
Ο δημοσιογράφος του New Yorker δεν έβρισκε απαντήσεις ως προς τι καθιστά τις εικόνες αυτές τόσο ελκυστικές. Απευθύνθηκε λοιπόν στο ChatGPT. Και η απάντηση ήταν αποκαλυπτική: «γιατί θολώνουν τις γραμμές ανάμεσα στο πραγματικό και το τεχνητό»… και γιατί «ο ρεαλισμός των εικόνων τεχνητής νοημοσύνης συχνά έχει σχεδιαστεί με στόχο να δημιουργεί ψευδαίσθηση». Το illusory realism είναι λοιπόν το μυστικό. Ο ιδρυτής του Midjourney, David Holz, είχε χρησιμοποιήσει μία άλλη φράση για να περιγράψει αυτό που δίνουν τα εργαλεία της A.I.: «αισθητική επιτάχυνση». Ένας νέος κόσμος γεννιέται μέσα από κάθε στυλ, κάθε ιδέα και κάθε δυνατή “μίξη”, με απίστευτη ταχύτητα και διαδίδεται με ακόμη μεγαλύτερη.
Η επιλογή του Balenciaga
Πώς επελέγη ο συγκεκριμένος οίκος όμως; Έχουμε δει τις τελευταίες εβδομάδες «Lord of the Rings by Balenciaga», «Star Wars by Balenciaga», ακόμη και τη μοδάτη εκδοχή των Avengers ή του Breaking Bad. Ο οίκος στα τέλη του 2022 ήρθε αντιμέτωπος με διεθνή κατακραυγή ύστερα από μία καμπάνια με δύο μικρά κοριτσάκια να κρατούν λούτρινα κουκλάκια ντυμένα με στολές BDSM. Ζήτησε συγγνώμη και κατέθεσε αγωγή κατά της North Six, την εταιρείας παραγωγής που διαχειριζόταν τα logistics για την καμπάνια και του σκηνογράφου Nicholas Des Jardins, ζητώντας αποζημίωση 25 εκατ. δολαρίων. Δεν ήταν όμως σε καμία περίπτωση το σκάνδαλο αυτό που ενέπνευσε τους δημιουργούς των video της AI. Είναι η αισθητική των 90s στην οποία πόνταρε στις τελευταίες του κολεξιόν εκείνη, που έκανε το κλικ. «Τα 90s είναι η δεκαετία κατά την οποία συνειδητοποίησα πως αγαπώ τη μόδα» είχε πει ο art director του οίκου, Demna, στη Vogue. Η πρόσκληση για την παρουσίαση της κολεξιόν Φθινόπωρο 2022 έδινε τον τόνο. Μία κασέτα με τις λέξεις «The Lost Tape» γραμμένες επάνω της.
Και η νοσταλγία για τα 90s
Τα memes, τα βίντεο και τα shorts όμως γίνονται viral κυρίως χάρη στα μέλη της Gen Z (1997 – 2012) και τους millennials (1981 – 1996). Και αν για τους δεύτερους τα 90s ήταν σημαντικό κομμάτι της παιδικής ή εφηβικής ηλικίας, ποια μπορεί να είναι η σύνδεση που νιώθει η Gen Z με εκείνη την εποχή; Κάποιοι εκπρόσωποί της συγκεκριμένης γενιάς έζησαν μόνο τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας αυτής, κατά την οποία τα social media, τα tablets και τα smartphones ήταν ακόμη άγνωστες λέξεις. Και ήταν σε ηλικία που δύσκολα θα έχουν πραγματικές μνήμες. Οι περισσότεροι εκπρόσωποι της Gen Z δεν έχουν καμία πραγματική εμπειρία από τα 90s.
Κι όμως σε έρευνες δηλώνουν ότι νιώθουν μία ιδιότυπη «νοσταλγία» για αυτή. Είναι μία νοσταλγία βασισμένη σε «μνήμες», φτιαγμένες από τις αφηγήσεις, τις φωτογραφίες, τα ακούσματα και τις γεύσεις των γονιών τους. Στην ελληνική εκδοχή είναι αυτό που έχει καθιερωθεί στις χιουμοριστικές αναρτήσεις ως «χρόνια ΠΑΣΟΚ».
Είναι η τελευταία δεκαετία πριν από την έκρηξη του internet, αλλά και πριν από τις αλλεπάλληλες κρίσεις που δεν θα άφηναν τον πλανήτη μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες που θα ακολουθούσαν να πάρει ανάσα: τρομοκρατία, χρηματοπιστωτική κρίση, κρίση χρέους, προσφυγική κρίση, άνοδος της ακροδεξιάς, πανδημία της Covid-19, ενεργειακή κρίση, πόλεμος. Είναι μία εποχή ταυτισμένη με την αίσθηση (ή και ψευδαίσθηση) της ανεμελιάς, της αθωότητας, της ισχυρής αγοράς εργασίας που έδινε ευκαιρίες σε όλους. Μέσα από όλα τα “στραβά” της ήταν μία εποχή με όλα τα συστατικά εκείνα, που οι νέοι σήμερα μπορούν στον νου τους να εξιδανικεύσουν. Το Business Insider είχε γράψει ότι η αγάπη των Gen Zers για τα 90s οφείλεται στο γεγονός ότι «μοιάζει αδύνατο να μεγαλώσεις στη σημερινή οικονομία της διαρκούς αβεβαιότητας».
Για πολλούς ανθρώπους και ειδικά για τους νέους χωρίς οικονομικό δίχτυ ασφαλείας, η νοσταλγία είναι ένα καταφύγιο. Οι άνθρωποι «τρέχουν» στα αισθήματα της άνεσης, της ασφάλειας και της αγάπης που είτε ένιωσαν ως παιδιά είτε ακούνε ότι επικρατούσαν σε μία δεκαετία που οι γονείς τους ήταν νέοι. Και επιζητούν πρωτίστως μία πιο απλή εποχή, ελεύθερη από την πίεση/ τοξικότητα των social media και την εξάρτηση του κινητού. Το παράδοξο (ή όχι και τόσο) είναι πως την προωθούν ακριβώς μέσα από τα «εργαλεία» αυτά, που είναι πια αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους.
