Του Θοδωρή Λαΐνα
Η Αθήνα έγινε για μια εβδομάδα επίκεντρο της παγκόσμιας διαστημικής κοινότητας αφού για πρώτη φορά διοργανώθηκε στην Ελλάδα το κορυφαίο συνέδριο διαστημικής έρευνας και τεχνολογίας στον κόσμο. Η 44η Γενική Συνέλευση της Διεθνούς Επιτροπής Διαστημικής Έρευνας (44th COSPAR Scientific Assembly) διοργανώθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στο Divani Caravel Hotel. Το COSPAR Athens 2022 συντονίστηκε από την Εθνική Επιτροπή Ερευνών του Διαστήματος της Ακαδημίας Αθηνών και το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος (ΕΛ.ΚΕ.Δ.).
Περισσότεροι από 2,5 χιλιάδες επιστήμονες και κορυφαία στελέχη των μεγαλύτερων διαστημικών υπηρεσιών στον κόσμο μαζί με στελέχη της διεθνούς και εγχώριας διαστημικής βιομηχανίας συμμετείχαν σε διαλέξεις, ομιλίες, ανακοινώσεις ερευνών, θεματικά πάνελ, ομάδες εργασίας και άλλες εκδηλώσεις και δράσεις με επίκεντρο φυσικά τις εξελίξεις σε όλους τους τομείς της διαστημικής δραστηριότητας.
Για την προετοιμασία, τη διοργάνωση και τα αποτελέσματα του COSPAR Athens 2022 μιλά στη «Ναυτεμπορική» ο δρ. Μανώλης Κ. Γεωργούλης Διευθυντής Ερευνών, Κέντρο Ερευνών Αστρονομίας και Εφηρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθηνών. Ο δρ. Γεωργούλης είναι Εθνικός Εκπρόσωπος στη Διεθνή Επιτροπή Διαστημικής Έρευνας (COSPAR) και πρόεδρος Τοπικής Οργανωτικής Επιτροπής, COSPAR Athens 2022.
Η Αθήνα έγινε παγκόσμια πρωτεύουσα της αστρονομίας. Πώς βιώσατε την όλη διαδικασία της διεκδίκησης αλλά και της υλοποίησης της COSPAR;
Η εμπειρία ήταν αξέχαστη, από τη φάση της διεκδίκησης, κατά τα τέλη του 2017, ως και τη φάση της υλοποίησης, η οποία ολοκληρώθηκε την Κυριακή 24 Ιουλίου, 2022. Αποτέλεσμα εντατικής ομαδικής εργασίας με την ενεργό συμμετοχή εκατοντάδων ανθρώπων (κυρίως κατά την υλοποίηση) και με αποτελεσματικότητα η οποία αξιολογούνταν στη βάση χρονοδιαγραμμάτων που επικαιροποιούνταν συνεχώς για την κάθε φάση.
Η διεκδίκηση οδήγησε σε φάκελο διεκδίκησης συνολικού μήκους πάνω από 100 σελίδες. Η επίσημη προετοιμασία, από τα τέλη Ιουλίου 2018 ως και τα μέσα Ιουλίου 2022, περιλάμβανε την επίσκεψη της COSPAR και την περιήγηση στους
προτεινόμενους χώρους του συνεδρίου τον Δεκέμβριο του 2019, καθώς και την προετοιμασία υλοποίησης 145 συνεδριών με συνολική διάρκεια 1.170 ωρών οποίες έπρεπε να επιμεριστούν σε 30 παράλληλες αίθουσες συνεδριών και 7 πλήρεις συνεδριακές ημέρες στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και το Divani Caravel Hotel. Παράλληλα διεξήχθησαν δεκάδες επιπλέον συνεδρίες για διάφορα θέματα που άπτονται της θεματολογίας της COSPAR οι οποίες τοποθετήθηκαν κυρίως την ώρα του μεσημεριανού διαλείμματος, επειδή δεν υπήρχε άλλος χώρος και χρόνος διαθέσιμος.
Την υλοποίηση την παρακολουθήσατε από κοντά. Ήταν επιτυχημένη κατά γενική ομολογία, κάτι που μας κάνει όλους υπερήφανους, όμως ακόμα και αυτό το τελευταίο στάδιο στηρίχτηκε στην αφοσίωση και την ταχεία
αποτελεσματικότητα τουλάχιστον 20 στελεχών της εταιρείας διοργάνωσης, 60 περίπου τεχνικών εικόνας και ήχου και πάνω από 150 εθελοντών και των συντονιστών τους που σήκωσαν το βάρος της φυσικής συμμετοχής 2.100 συνέδρων και της διαδικτυακής συμμετοχής άλλων 600.
Ποια ήταν τα συναισθήματα σας όχι μόνο ως προέδρου της οργανωτικής επιτροπής αλλά και ως επιστήμονα συμμετέχοντας σε αυτό το κορυφαίο στον τομέα σας συνέδριο μέσα στην χώρα σας;
Το βάρος της διοργάνωσης δυστυχώς δεν μου επέτρεψε να παρακολουθήσω όσες συνεδρίες θα ήθελα. Παρόλα αυτά παρουσίασα δύο ομιλίες που άπτονται των περιοχών του ενδιαφέροντός μου και συντόνισα μικρό μέρος της συζήτησης
μιας συνεδρίας που προτείναμε επιτυχώς με εκλεκτό συνάδελφό μου από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Πέραν αυτών, είχα τη μεγάλη χαρά να ανταλλάξω λίγες κουβέντες με πολλούς και αγαπητούς συναδέλφους από όλες ανεξαιρέτως τις ηπείρους, μετά από δύο και πλέον χρόνια παύσης των αυτοπρόσωπων συναντήσεων λόγω πανδημίας.
Η χαρά και το πανηγυρικό κλίμα ήταν έκδηλα, λόγω και του γεγονότος ότι όλα αυτά συνέβαιναν στην Αθήνα. Περπατώντας στα πεζοδρόμια γύρω από το Μέγαρο Μουσικής και το Divani Caravel Hotel σε περιόδους διαλειμμάτων έπρεπε να πείσω τον εαυτό μου ότι αυτή η εικόνα εκατοντάδων ανθρώπων με τις κάρτες πρόσβασης, γνωστή από μεγάλα συνέδρια τέτοιου βεληνεκούς του εξωτερικού, ξετυλίγονταν μπροστά μας, δίπλα μας, εδώ στην Αθήνα. Έντονα, δυνατά συναισθήματα τα οποία κρατά κανείς για πάντα. Έντονο συναίσθημα ήταν και η διεξαγωγή της Ημέρας της Διεθνούς Ακαδημίας Αστροναυτικής (International Academy of Astronautics), παραδοσιακά την πρώτη μέρα του συνεδρίου, στην Κεντρική Αίθουσα της Ακαδημίας Αθηνών, όπου εισπράξαμε τις ευχαριστίες και το θαυμασμό της IAA για το προνόμιο να συνεδριάσει σε αυτή την ιστορική αίθουσα του 19ου αιώνα, δημιούργημα των Χάνσεν και Τσίλλερ.
Μπορούμε να πούμε ότι η επιτυχία της διοργάνωσης της COSPAR ανοίγει τον δρόμο για την οργάνωση και άλλων ανάλογης σημασίας και εύρους συνεδρίων στην Ελλάδα;
Ασφαλώς, θέλουμε να πιστεύουμε ότι αυτή ήταν η αρχή. Η Ελλάδα διοργάνωσε μια Γενική Συνέλευση της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης στην Πάτρα το 1982 και μια Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Αστρονομίας και Επιστήμης του Διαστήματος της Ευρωπαϊκής Αστρονομικής Εταιρείας στην Αθήνα ( Ίδρυμα Ευγενίδου) τον Ιούλιο του 2016. Τα δύο αυτά μεγάλα – για τα ελληνικά δεδομένα – συνέδρια ήταν παρά ταύτα υποπολλαπλάσια τόσο του αριθμού συμμετεχόντων όσο και της πολυπλοκότητας αυτού της COSPAR. Θα υπάρξουν και άλλες ευκαιρίες, τις οποίες θέλουμε να πιστεύουμε ότι και άλλες ομάδες θα αδράξουν. Θέλαμε να περάσουμε το μήνυμα ότι είναι δυνατό να γίνει κάτι τέτοιο στην Ελλάδα και την Αθήνα (ή και τη Θεσσαλονίκη, ενδεχομένως) αρκεί να το πιστέψουμε και να δουλέψουμε συνειδητά. Αρχικά εισπράξαμε ακόμα και (καλών προθέσεων) δυσπιστία ότι όλο αυτό θα δουλέψει με βάση τις προσδοκίες μας, εν τέλει όμως είδαμε όλοι το αποτέλεσμα.
Ποια ήταν τα σχόλια των στελεχών της COSPAR αλλά και των επιστημόνων από την φετινή διοργάνωση;
Εισπράξαμε από την COSPAR το ρηξικέλευθο σχόλιο ότι επρόκειτο για μια από τις καλύτερα διοργανωμένες γενικές συνελεύσεις της COSPAR. Υπενθυμίζω ότι αυτή της Αθήνας ήταν η 44η από το 1958 που ιδρύθηκε η COSPAR, ενώ η υλοποίησή τους έχει γίνει σε όλες τις ηπείρους, πλην Αφρικής.
Από συναδέλφους επιστήμονες σημειώσαμε εξίσου κολακευτικά σχόλια, χωρίς βέβαια να λείψουν και κάποια παράπονα, τα οποία είχαν να κάνουν κυρίως με το εύρος της διαδικτυακής παρακολούθησης (κατά βάση εξέφραζαν λύπη που έχαναν ένα μέρος της εμπειρίας της φυσικής παρακολούθησης) και με κάποιες σχετικά μικρές αίθουσες που είχαν να επωμιστούν συνεδρίες με μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων. Ως προς το τελευταίο ζήτημα, επισημάναμε στην COSPAR την ανάγκη καλύτερου προγραμματισμού στο μέλλον, καθώς αυτό απαιτεί λεπτομερή συνέργεια της τοπικής διοργάνωσης με την Επιτροπή Επιστημονικού Προγράμματος της COSPAR. Αυτών δοθέντων, η συντριπτική πλειοψηφία των συνέδρων εξήρε την αποτελεσματικότητα, τη διάθεση και των ενθουσιασμό όλων, κυρίως των τεχνικών στελεχών και των εθελοντών.
Θα μπορούσατε να ξεχωρίσετε 2-3 στιγμές του συνεδρίου;
Χωρίς δισταγμό, η πρώτη ενδελεχής επιστημονική συζήτηση των εναρκτήριων παρατηρήσεων (του «πρώτου φωτός», όπως αναφέρεται στην επιστημονική αργκό) του τηλεσκοπίου James Webb Space Telescope της NASA, τα οποία όλοι είδαμε να ανακοινώνει σε ζωντανή μετάδοση ο ίδιος ο Πρόεδρος των ΗΠΑ λίγες μέρες πριν. Όσο κι αν ακούγεται απίστευτο, η πρώτη ανάλυση και συζήτηση αυτών των αποτελεσμάτων σε καθαρά επιστημονικό επίπεδο έγινε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Στη συνέχεια, η επιστημονική συζήτηση επί της πρώτης οπτικοποίησης της μαύρης τρύπας που υπάρχει, χωρίς αμφιβολία πλέον, στο κέντρο του Γαλαξία μας. Ο Νομπελίστας Φυσικής Τζον Μάθερ μίλησε γι αυτά τα αποτελέσματα σε προγραμματισμένη συνέντευξη τύπου που διοργανώθηκε από το Γραφείο Τύπου του συνεδρίου.
Τέλος, η συζήτηση για τις παρατηρήσεις υπαρχόντων και σχεδιαζόμενων αποστολών παρατήρησης του Ήλιου, του ηλιακού συστήματος, αλλά και του μεσοαστρικού χώρου σε συνέχεια των ιστορικών αποστολών Voyager, καθώς
και το στρογγυλό τραπέζι των επικεφαλής και εκπροσώπων των μεγάλων διαστημικών οργανισμών ανά τον κόσμο την Κυριακή, 17 Ιουλίου.
Στο διοργανωτικό κομμάτι, η Τελετή Έναρξης του συνεδρίου, τη Δευτέρα 18 Ιουλίου, γεγονός μεγάλης πολυπλοκότητας και ατέλειωτων ωρών προετοιμασίας, η οποία στηρίχτηκε σε ένα προσεκτικό μείγμα επιστήμης, ιστορικότητας και ελληνικού πολιτισμού που όμως δεν κούρασε και δεν διολίσθησε σε επίπεδα σωβινισμού. Καταδείξαμε τους φαινομενικά άδηλους αλλά επί της ουσίας άρρηκτους δεσμούς πολιτισμού, ορθολογισμού και εν τέλει επιστήμης, δείξαμε ότι τίποτε δεν είναι τυχαίο στην πορεία αυτής της χώρας και γίναμε μάρτυρες της συγκίνησης ακόμα και πολλών ξένων συναδέλφων. Η σαφής λήψη και αποδοχή από τη διεθνή κοινότητα του μηνύματος που θέλαμε να περάσουμε μας συντάραξε. Τόσες ακόμα άλλες μικρές και μεγάλες στιγμές οι οποίες δεν θα μπορούσαν να αναφερθούν εδώ, χάριν συντομίας.
Το συνέδριο συνέπεσε με την έναρξη λειτουργίας του διαστημικού τηλεσκοπίου James Webb και όπως είπατε προηγουμένως έγιναν στο συνέδριο οι πρώτες επιστημονικές ανακοινώσεις για τα ευρήματα του τηλεσκοπίου. Ποια είναι η δική σας αίσθηση; Θα δημιουργήσει αυτό το τηλεσκόπιο όπως όλοι οι ειδικοί υποστηρίζουν μια νέα επανάσταση στην διαστημική εξερεύνηση;
Όπως αναφέρω παραπάνω, θεωρώ ότι έχει ήδη φέρει το μέλλον της διαστημικής έρευνας κοντύτερα. Διάδοχος του προηγούμενου τηλεσκοπίου Hubble Space Telescope και με τεχνολογία τουλάχιστον 30 ετών μπροστά, μας έχει δώσει ήδη συγκλονιστικά δεδομένα. Φανταστείτε, χάριν λόγου, τη σύγκριση ενός σημερινού υπολογιστή με έναν των αρχών της δεκαετίας του 1990. Και μόνο το «πρώτο φως» του τηλεσκοπίου απαιτεί χρόνια ανάλυσης για να ερμηνευθεί, ενώ άνευ απροόπτου το τηλεσκόπιο θα δίνει δεδομένα για τις επόμενες δεκαετίες.
Αν θα φέρει επανάσταση μένει να φανεί. Το Σύμπαν μας χαρίζει απλόχερα δεδομένα μόλις δημιουργήσουμε την απαιτούμενη τεχνολογία για να τα συλλέξουμε. Με αυτά τα δεδομένα όμως, όσο δυσθεώρητης πολυπλοκότητας και αν είναι, θα πρέπει να αναμετρηθεί η ανθρώπινη επινοητικότητα και επιστημοσύνη. Η αυστηρή, απέριττη επιστημονική μέθοδος είναι αυτή και μόνο αυτή που θα τα ερμηνεύσει, καθώς τα δεδομένα δεν ερμηνεύονται από μόνα τους. Είναι όμως τέτοιος ο πόθος και η βούληση να μελετηθούν που θεωρώ ότι θα δώσουν λαβή για μελλοντικά βραβεία Νόμπελ.
Αν σας δινόταν η ευκαιρία να χρησιμοποιήσετε αύριο το πρωί το James Webb τι θα αποφασίζατε να αναζητήσετε;
Ας ξεκαθαρίσουμε κατ’ αρχήν ότι το πρόγραμμα παρατήρησης του τηλεσκοπίου είναι σαφώς και λεπτομερώς καθορισμένο, ενώ οι στόχοι παρατήρησης είναι αποτέλεσμα ενδελεχούς προγραμματισμού εκατοντάδων, αν όχι χιλιάδων, ανθρώπων. Κάθε αίτημα παρατήρησης προτείνεται γραπτώς, αξιολογείται, και προγραμματίζεται για το μέλλον.
Η προσωπική μου εξειδίκευση είναι στην ηλιοφυσική ενώ το σκάφος με το τηλεσκόπιο James Webb βάζει τη Γη ανάμεσα σε εκείνο και τον Ήλιο ώστε να μην επηρεάζει τις παρατηρήσεις του το άπλετο ηλιακό φως. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, προσωπικές προτιμήσεις αποτελούν η εξωπλανητική παρατήρηση σε άλλα αστρικά συστήματα με σκοπό τη συλλογή δεδομένων που θα μπορούσαν να ανακινήσουν το ενδεχόμενο ύπαρξης ζωής αλλά και η μελέτη ακραίων καταστάσεων της ύλης όπως, λόγου χάρη, σε υπερκαινοφανείς (supernovae), αστέρες νετρονίων, μάγναστρα (magnetars) και μελανές οπές
(μαύρες τρύπες).
Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος που μπορεί να παίξει η Ελλάδα στο κοντινό μέλλον στη διαστημική έρευνα και τη διαστημική βιομηχανία γενικότερα η οποία όπως βλέπουμε αναπτύσσεται ραγδαία και σε πολλά επίπεδα;
Ως προς τη διαστημική έρευνα, η Ελλάδα έχει μια κοινότητα σχετικά μικρή, αλλά καθόλου αμελητέα, και μια μεγάλη για το μέγεθός της επιστημονική διασπορά. Αυτοί οι δυο χώροι πρέπει να συνομιλούν, να αφουγκράζονται ο ένας των άλλο και να συνεργάζονται ως συγκοινωνούντα δοχεία με διττό σκοπό: την εξωστρέφεια και την ανταγωνιστικότητα της εγχώριας κοινότητας, αφού η διασπορά τα έχει σαφώς επιτύχει αυτά. Μια τέτοια, πρώτης τάξεως ευκαιρία, παρουσίασε το συνέδριο της COSPAR.
Ως προς τη διαστημική τεχνολογία, η Ελλάδα έχει πλέον το νεοσύστατο Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος (ΕΛ.ΚΕ.Δ.) το οποίο αναπτύσσεται γοργά υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Το ΕΛ.ΚΕ.Δ. συνδιοργάνωσε, μαζί με την Εθνική Επιτροπή Διαστημικής Έρευνας της Ακαδημίας Αθηνών, το πρόσφατο συνέδριο. Επιπλέον, η χώρα έχει το Σμήνος Ελληνικών Διαστημικών Τεχνολογιών και Εφαρμογών (si-Cluster), την Ένωση Ελληνικών Βιομηχανιών Διαστημικής Τεχνολογίας & Εφαρμογών (ΕΒΙΔΙΤΕ) και την Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ) μεταξύ άλλων σχετικών εταιρειών
μικρού και μεσαίου μεγέθους.
Αν και δεν εμπλέκομαι θεσμικά με αυτούς τους φορείς, πιστεύω ακράδαντα ότι οι προϋποθέσεις είναι εδώ και υπάρχουν ήδη ελληνικές συμμετοχές σε διαστημικές αποστολές σε επίπεδο μικρών συστημάτων και υποσυστημάτων
σκαφών ή συμπίεσης δεδομένων. Χρειάζεται σαφώς να γίνουν περισσότερα και για αυτό και υπάρχει το ΕΛ.ΚΕ.Δ. στο οποίο εύχομαι ολόψυχα να εδραιωθεί και να παράξει έργο ανάλογο των προσδοκιών όλων μας. Το έργο αυτό θα πρέπει να διευκολύνεται από τη βούληση της πολιτείας να συνεισφέρει και των τεχνικών φορέων να επιδείξουν κατάρτιση, σχεδιαστική δημιουργικότητα και εξωστρέφεια. Η βοήθεια της πολιτείας πρέπει να έχει ακριβώς τους στόχους της εμπέδωσης κουλτούρας εξωστρέφειας, αξιοκρατίας και διεθνούς ανταγωνιστικότητας, μακριά από τις κρατικοδίαιτες νοοτροπίες που μας οδήγησαν στη σχεδόν υπαρξιακή κρίση των τελευταίων ετών, η οποία επιδεινώθηκε και από φαινόμενα λαϊκισμού και έλλειψης ικανότητας διαχείρισης. Ελπίζω ότι με τις νέες βάσεις που μπαίνουν, στο πλαίσιο των οποίων εντάσσεται και το πρόσφατο συνέδριο της COSPAR μπορούμε, υπό προϋποθέσεις, να κοιτούμε το μέλλον με αισιοδοξία.
