Όταν σηκώνει το βλέμμα του βλέπει μόνο δυνατότητες. Μέσα στη μυρωδιά του λαδιού, του σιδήρου και της καμένης επιμονής, γεννιέται κάτι μεγαλύτερο από τον ίδιο. Δεν τον νοιάζει το χρήμα – όχι ακόμα. Τον καίει όμως η ιδέα. Η μηχανή.
Ο Χένρι Φορντ βλέπει στο αυτοκίνητο την ταχύτητα που σπάει το φράγμα της κοινωνικής τάξης. Τον τροχό που γυρίζει για όλους, όχι μόνο για τους λίγους.
Δεν έχει τίτλους. Δεν έχει μόρφωση. Έχει μόνο εμμονή. Και μια ψυχή που δεν ξεκουράζεται. Πειραματίζεται ατελείωτα – στο εργαστήρι του. Ιδρώνει, πεισμώνει, ξενυχτά. Όλοι τον λένε τρελό. Επίμονο. Ανυπόφορο. Αλλά κανείς δεν μπορεί να τον σταματήσει.
Το Model T και οι γραμμές συναρμολόγησης
Το 1908 ρίχνει στην αγορά το Model T και κάνει το αδιανόητο: δίνει στον εργάτη, στον αγρότη, στον μικροέμπορο, τη δύναμη της μετακίνησης. Τους δίνει τιμόνι στα χέρια. Και αλλάζει τον κόσμο. Η παραγωγή τρέχει στις γραμμές συναρμολόγησης που ο ίδιος εφευρίσκει – ο κόσμος μπαίνει στον ρυθμό της ταχύτητας που εκείνος επιβάλλει.
Ο Φορντ παίρνει την ιδέα για τη γραμμή παραγωγής από τα σφαγεία του Σικάγο και τη μεταφέρει στο εργοστάσιο. Το αυτοκίνητο πλέον δεν κατασκευάζεται. Ρολάρει πάνω σε ταινία και κάθε εργάτης τοποθετεί το ίδιο κομμάτι ξανά και ξανά. Ο χρόνος παραγωγής πέφτει από τις 12 ώρες στα 90 λεπτά. Η βιομηχανία δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια.
Άλλοι τον λένε ιδεαλιστή και άλλοι λαϊκιστή. Οι περισσότεροι συμφωνούν πως είναι αδίστακτος. Και άκρως αντιφατικός. Θέλει το αυτοκίνητο να γίνει σύμβολο δημοκρατίας – μα ταυτόχρονα κυβερνά την αυτοκρατορία του με σιδερένια πυγμή. Είναι εκείνος που εν μία νυκτί διπλασιάζει το ημερομίσθιο των εργατών του στα 5 δολάρια και τους χαρίζει ένα καλύτερο μέλλον – αν δεχτούν να ζήσουν σύμφωνα με τις δικές του αξίες: οικογενειακή ζωή, αποχή από το αλκοόλ, αποταμίευση.
Δημιουργεί την καταναλωτική τάξη
Γιατί επιλέγει τους γενναιόδωρους μισθούς; Δεν το κάνει από φιλανθρωπία. Το κάνει για να τους κρατήσει, να τους παρακινήσει, και —το σημαντικότερο— για να μπορούν οι ίδιοι να αγοράσουν τα αυτοκίνητα που φτιάχνουν. Δημιουργεί τη μεσαία, καταναλωτική τάξη.
Δεν είναι όμως άγιος. Είναι πεισματάρης, αυταρχικός, πολλές φορές οπισθοδρομικός. Μισεί τα συνδικάτα, κατασκοπεύει τους εργαζομένους του, συνεργάζεται με ακραίους. Θέλει έναν κόσμο μηχανικό, λογικό, ευθύ.
Αλλά μέσα του θεριεύει ένα σκοτάδι. Η εμμονή του με τον έλεγχο μετατρέπεται σε καχυποψία. Η πίστη του στην απλότητα γίνεται μισαλλοδοξία. Δημοσιεύει τα “Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών”, φλερτάρει με αντισημιτικές θεωρίες, πιστεύοντας πως κάποιοι πίσω από το παρασκήνιο συνωμοτούν ενάντια στην αλήθεια του. Ο Χίτλερ τον θαυμάζει – κι αυτό δεν τον ενοχλεί.
Είναι ένας τιτάνας με σκοτεινές ρωγμές. Και η πλέον η σκοτεινή όλων βγαίνει στη σχέση με τον γιο του, Έντσελ, που ζει στη σκιά του. Ο Έντσελ από μικρός προσπαθεί να του μοιάσει, να τον καταλάβει, να τον πλησιάσει. Αλλά ο Χένρι δεν ζητά κατανόηση. Ζητά υπακοή. Ζητά τελειότητα. Ο Έντσελ έχει ψυχή πιο ήπια, πιο καλλιεργημένη. Θέλει να εκσυγχρονίσει την εταιρεία, να ακολουθήσει τις εξελίξεις, να ακούσει τους ανθρώπους. Ο Χένρι τον χλευάζει. Του φωνάζει πως είναι αδύναμος. Πως δεν ξέρει να διοικεί. Τον ταπεινώνει μπροστά σε άλλους. Και ο Έντσελ υπομένει. Μένει και ας πονάει.
Αλλά οι καιροί αλλάζουν
Όταν οι καιροί αλλάζουν, ο Χένρι δεν θέλει να το δει. Το Model T είναι ξεπερασμένο – εκείνος το λατρεύει ακόμη σαν ιερό αντικείμενο. Η αγορά το απορρίπτει. Εκείνος επιμένει. Οι πωλήσεις πέφτουν. Ο Έντσελ παλεύει να σώσει την αυτοκρατορία, αλλά κάθε του προσπάθεια περνάει από το στενό φίλτρο του πατέρα του. Η σχέση τους γίνεται πεδίο μάχης.
Ο Φορντ χάνει φίλους, συνεργάτες, χάνει την επαφή με τον κόσμο που ο ίδιος δημιούργησε. Και τελικά χάνει και τον γιο του.
Η μεγάλη απώλεια και το τέλος
Ο Έντσελ πεθαίνει πριν από αυτόν. Από καρκίνο. Κι ο Χένρι καταρρέει. Το βλέμμα του, κάποτε κοφτερό σαν λεπίδα, θολώνει. Δεν μπορεί πια να διοικήσει.
Ο θρύλος ζει – αλλά ο άνθρωπος έχει σβήσει. Αφήνει και εκείνος την τελευταία του πνοή το 1947, έχοντας χτίσει έναν κόσμο που δεν ήξερε πώς να αγαπήσει.
Ο Χένρι Φορντ – ο άνθρωπος που έδωσε στον λαό τους τροχούς – ποτέ δεν κατάφερε να βρει τη δική κατάλληλη ταχύτητα. Έχτισε μια αυτοκρατορία, αλλά δεν έμαθε πώς να είναι πατέρας. Ελευθέρωσε εκατομμύρια, αλλά έμεινε δέσμιος των εμμονών του.
