Η δεκαετία του ’30 σαρώνει την Αμερική με ανεργία και απόγνωση. Σε μια φάρμα του Οχάιο, ένα φτωχό παιδί μεγαλώνει σκάβοντας τη γη με τα χέρια του και κοιτάζει τον ουρανό ελπίζοντας σ’ ένα καλύτερο αύριο.
Ο νεαρός Ρόι Τζόζεφ Πλάνκετ δεν έχει χρήματα, ούτε γνωριμίες ούτε προνόμια. Έχει όμως ένα κοφτερό μυαλό, σιδερένια θέληση και μια δίψα για γνώση που δεν σβήνει ούτε με δουλειά ούτε με πείνα.
Σπουδάζει χημεία στο ταπεινό Manchester College της Ιντιάνα. Εκεί, για ένα φεγγάρι, συγκατοικεί με τον Πολ Φλόρι, που αργότερα θα κερδίσει Νόμπελ Χημείας για τη θεωρία των πολυμερών.
Οι δύο τους ακολουθούν παρόμοια πορεία: μεταπτυχιακές σπουδές στο Ohio State University, και μετά πρόσληψη από τον κολοσσό της εποχής—την DuPont. Ο Φλόρι αποχωρεί γρήγορα. Ο Πλάνκετ μένει. Και γράφει ιστορία.
Ένα άσπρο υλικό, που δεν φαίνεται να κάνει τίποτα
Ο Πλάνκετ, ετών 27, δουλεύει στο εργαστήριο της DuPont στο Νιου Τζέρσεϊ. Η αποστολή του: να αναπτύξει νέα χλωροφθορανθρακικά ψυκτικά (CFCs), τα οποία θεωρούνται τότε σωτήρια, σε σχέση με τις τοξικές επιλογές της εποχής, όπως η αμμωνία και το διοξείδιο του θείου. Έχει παρασκευάσει τετραφθοροαιθυλένιο (TFE), ένα εύφλεκτο αέριο που αποθηκεύει σε μικρούς κυλίνδρους, παγωμένους με ξηρό πάγο. Όταν έρχεται η ώρα να το χρησιμοποιήσει, γυρνά τη βαλβίδα… και τίποτα δεν συμβαίνει.
Το αέριο φαίνεται να έχει εξαφανιστεί. Όμως η ζυγαριά διαφωνεί. Ο κύλινδρος ζυγίζει το ίδιο. Κάτι υπάρχει μέσα. Ο Πλάνκετ, μαζί με τον βοηθό του, ανοίγει τον κύλινδρο και αντικρίζει ένα άσπρο, κηρώδες υλικό. Δεν μυρίζει, δεν κολλάει, δεν αντιδρά. Οποιοσδήποτε άλλος θα το πέταγε.
Το ημερολόγιο γράφει 6 Απριλίου 1938.
Η ανακάλυψη του Teflon
Ο Πλάνκετ όμως είναι εκπαιδευμένος να αναγνωρίζει το απροσδόκητο. Ξεκινά να μελετά το άγνωστο υλικό. Βρίσκει ότι αντέχει σε ακραίες θερμοκρασίες, δεν αντιδρά με σχεδόν τίποτα, και η επιφάνειά του είναι τόσο ολισθηρή που τίποτα δεν το αγγίζει.
Εν αγνοία του, έχει μόλις ανακαλύψει το πολυτετραφθοροαιθυλένιο — το υλικό που αργότερα θα γίνει γνωστό παγκοσμίως ως Teflon.
Η επιστημονική κοινότητα μένει έκπληκτη. Το TFE θεωρείται σχεδόν αδύνατο να πολυμεριστεί. Όμως το ατύχημα του Πλάνκετ διαψεύδει τους κανόνες.
Η DuPont κινητοποιεί το Κεντρικό Τμήμα Έρευνας για να αναλύσει το νέο υλικό. Ο ίδιος μετατίθεται αλλού: αναλαμβάνει την παραγωγή τετρααιθυλιούχου μολύβδου, το περίφημο «leaded gasoline», που για δεκαετίες κάνει τα αυτοκίνητα να τρέχουν.
Αργότερα διευθύνει την παραγωγή του Freon, του νέου ψυκτικού της εταιρείας, που γίνεται σήμα κατατεθέν πριν αποκαλυφθεί η συμβολή του στην καταστροφή του όζοντος.
Ένα υλικό – κλειδί για την ατομική βόμβα
Το Teflon στην αρχή φαίνεται πολύ ακριβό για εμπορική χρήση. Όμως η πρώτη του αποστολή είναι καθοριστική: γίνεται υλικό-κλειδί για το Manhattan Project, την αμερικανική προσπάθεια κατασκευής ατομικής βόμβας. Είναι το μόνο υλικό που αντέχει το φθόριο χωρίς να διαλυθεί. Μετά τον πόλεμο, το Teflon εισχωρεί σιγά-σιγά στην καθημερινότητα.
Το 1951, η πόλη της Φιλαδέλφειας απονέμει στον Πλάνκετ το Μετάλλιο Scott. Στην τελετή, οι καλεσμένοι φεύγουν κρατώντας ένα μικρό επαναστατικό δώρο: ένα ταψί για μάφιν με αντικολλητική επικάλυψη Teflon.
Δεν ήταν απλά ένα πολυμερές
Ο Πλάνκετ δεν ήταν σταρ, ούτε πολυλογάς. Προτιμούσε να δουλεύει ήσυχα, μεθοδικά. Σε μια ομιλία του το 1986, θυμάται την ημέρα της ανακάλυψης: «Όταν ανοίξαμε τον κύλινδρο και είδαμε τη λευκή σκόνη, ήξερα ότι κάτι δεν πάει “σύμφωνα με το σχέδιο”. Και εκεί ακριβώς είναι που πρέπει να δείξεις ότι έχεις προετοιμαστεί να αναγνωρίσεις το καινούργιο».
Αποσύρεται το 1975. Πεθαίνει το 1994, σε ηλικία 83 ετών, χτυπημένος από καρκίνο. Όμως το αποτύπωμά του είναι παντού: σε μαγειρικά σκεύη, διαστημικά εξαρτήματα, βιομηχανικά φίλτρα, ιατρικά εμφυτεύματα. Το Teflon γίνεται συνώνυμο της ανθεκτικότητας, της ουδετερότητας, της ευκολίας.
Ο Ρόι Πλάνκετ δεν ανακαλύπτει απλώς ένα πολυμερές. Δεν εφηύρε το Teflon επειδή το έψαχνε. Το βρήκε επειδή ήξερε να αναγνωρίσει το απρόβλεπτο. Και χάρη σ’ αυτόν, το τίποτα έγινε τελικά… χρυσάφι.
Αλλά έχει και την σκοτεινή πλευρά του
Ωστόσο, η ιστορία του Teflon δεν είναι μόνο λαμπερή. Πίσω από την επανάσταση που έφερε στην καθημερινότητά μας, κρύβονται ανησυχητικές αλήθειες. Όταν θερμαίνεται σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, μπορεί να απελευθερώσει τοξικούς ατμούς. Αυτοί οι ατμοί έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση της λεγόμενης «γρίπης από τεφλόν» (Teflon flu), μια κατάσταση με συμπτώματα παρόμοια με της γρίπης, όπως πυρετό, ρίγη και πονοκέφαλο.
Έως το 2013, η παραγωγή του Teflon περιλάμβανε τη χρήση του υπερφθοροοκτανοϊκού οξέος (PFOA), μιας χημικής ουσίας που έχει συνδεθεί με σοβαρά προβλήματα υγείας. Παρόλο που η χρήση του PFOA έχει πλέον καταργηθεί, οι επιπτώσεις του συνεχίζουν να απασχολούν την επιστημονική κοινότητα και το κοινό.
Αυτές οι ουσίες είναι γνωστές για την ανθεκτικότητά τους στο περιβάλλον και την τάση τους να συσσωρεύονται στον ανθρώπινο οργανισμό, προκαλώντας μακροχρόνιες επιπτώσεις.
