Στα τέλη του 1871, μια εταιρεία γεννιέται στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια, με ένα φιλόδοξο – αλλά και άκρως ύποπτο – σχέδιο.
Ονομάζεται South Improvement Company και η δημιουργία της είναι αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας ανάμεσα στους ισχυρότερους παράγοντες του πετρελαϊκού και σιδηροδρομικού τομέα των ΗΠΑ. Ο άνθρωπος που βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της μυστικής συμφωνίας δεν είναι άλλος από τον Τζον Ντ. Ροκφέλερ, τον ανερχόμενο βασιλιά του πετρελαίου και μελλοντικό ηγέτη της Standard Oil.
Η αποστολή της South Improvement Company είναι διπλή: να λήξει τον καταστροφικό πόλεμο τιμών ανάμεσα στις μεγάλες σιδηροδρομικές εταιρείες και να ελέγξει την παραγωγή του εξευγενισμένου πετρελαίου.
Το πρόβλημα είναι σαφές: η δυναμικότητα διυλιστηρίων στις ΗΠΑ φτάνει τις 40.000 βαρέλια την ημέρα, αλλά η ζήτηση δεν ξεπερνά τα 16.000 βαρέλια. Η υπερπαραγωγή ρίχνει τις τιμές και μειώνει τα περιθώρια κέρδους. Ο Rockefeller, με την ατσάλινη στρατηγική του, βλέπει την ευκαιρία να μετατρέψει αυτό το χάος σε προσωπική του νίκη.
Οι όροι της συμφωνίας
Η συμφωνία που επιτυγχάνει με τις Pennsylvania Railroad, Erie Railroad και New York Central είναι αδιανόητη:
- Ο επίσημος ναύλος ανά βαρέλι πετρελαίου από το Κλίβελαντ προς τη Νέα Υόρκη ορίζεται στα 2,56 δολάρια, αλλά η South Improvement Company παίρνει επιστροφή (rebate) 1,06 δολάρια ανά βαρέλι.
- Ακόμα πιο προκλητικό: οι σιδηροδρομικές εταιρείες καταβάλλουν 1,06 δολάρια ανά βαρέλι για κάθε πετρέλαιο που δεν ανήκει στην South Improvement.
- Οι σιδηρόδρομοι υποχρεούνται να παραδίδουν στην South Improvement Company αναλυτικές αναφορές για το πού μεταφέρεται κάθε φορτίο πετρελαίου των ανταγωνιστών.
- Η διανομή του φορτίου μοιράζεται ισομερώς στις τρεις μεγάλες σιδηροδρομικές εταιρείες, αλλά η Pennsylvania Railroad παίρνει διπλάσιο μερίδιο.
Η South Improvement αναλαμβάνει να προμηθεύσει βαγόνια-δεξαμενές και σταθμούς φόρτωσης, δίνοντας της ένα επιπλέον πλεονέκτημα στον έλεγχο των μεταφορών.
Το σχέδιο είναι αριστοτεχνικό και ταυτόχρονα μονοπωλιακό. Εάν εφαρμοστεί, η South Improvement και η Standard Oil του Rockefeller θα αποκτήσουν απόλυτη εξουσία στην αγορά, καταδικάζοντας τους ανεξάρτητους παραγωγούς και διυλιστές σε οικονομικό αφανισμό.
Το σχέδιο αποκαλύπτεται
Τον Φεβρουάριο του 1872, η είδηση διαρρέει. Η πετρελαϊκή κοινότητα της Πενσυλβάνιας αναστατώνεται. Οι ανεξάρτητοι παραγωγοί πετρελαίου και τα μικρά διυλιστήρια αντιλαμβάνονται ότι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια από τις μεγαλύτερες απειλές που έχουν αντιμετωπίσει ποτέ.
Στις 1 Μαρτίου σχηματίζεται η Ένωση Παραγωγών Πετρελαίου (Petroleum Producers’ Union), η οποία ανακοινώνει μποϊκοτάζ σε κάθε εταιρεία που συνεργάζεται με τη South Improvement. Οι γεωτρήσεις σταματούν για 30 ημέρες και η οργή εξαπλώνεται.
Στις 9 Μαρτίου, οι εφημερίδες ξεκινούν σφοδρές επιθέσεις εναντίον της South Improvement, παρουσιάζοντάς την ως έναν μηχανισμό καταπάτησης του ελεύθερου ανταγωνισμού. Στις 11 Μαρτίου, οι ανεξάρτητοι παραγωγοί πετρελαίου από τη Νέα Υόρκη ενώνουν τις δυνάμεις τους με τους παραγωγούς της Πενσυλβάνιας. Στις 23 Μαρτίου, ο ίδιος ο Rockefeller καλείται να συναντηθεί με ανεξάρτητους παραγωγούς, διυλιστές και εκπροσώπους των σιδηροδρόμων.
Η πίεση είναι ασφυκτική. Σαν σήμερα, στις 25 Μαρτίου, οι σιδηρόδρομοι υποκύπτουν: τερματίζουν τα συμβόλαια με τη South Improvement Company και δηλώνουν δημόσια ότι δεν θα ξαναδώσουν μυστικές εκπτώσεις. Το Κογκρέσο χαρακτηρίζει την υπόθεση την «πιο γιγαντιαία και τολμηρή συνωμοσία στην ιστορία των επιχειρήσεων».
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 2 Απριλίου 1872, η Πολιτεία της Πενσυλβάνιας ανακαλεί την άδεια λειτουργίας της εταιρείας. Στις 10 Απριλίου, το μποϊκοτάζ σταματά και το πετρέλαιο αρχίζει ξανά να ρέει.
Ροκφέλερ: Ο άνθρωπος που ποτέ δεν σταματά
Θα περίμενε κανείς ότι αυτό θα ήταν ένα ηχηρό πλήγμα για τον Ροκφέλερ. Αντίθετα, η κρίση αυτή γίνεται μάθημα στρατηγικής για εκείνον. Στο εξής, θα συνεχίσει να διεκδικεί εκπτώσεις από τους σιδηροδρόμους – μόνο που τώρα θα το κάνει πιο μυστικά.
Ακόμα πιο σημαντικό, η προσωρινή νίκη των ανεξάρτητων παραγωγών δεν σημαίνει τίποτα μπροστά στη μεθοδικότητα του Rockefeller. Γνωρίζει ότι δεν αρκεί να ελέγχει τις μεταφορές. Πρέπει να εξαλείψει τον ανταγωνισμό.
Τον Απρίλιο του 1872, οι μεγάλες πετρελαϊκές οικογένειες της εποχής: Λόκχαρτ (Πίτσμπουργκ), Γουόρντεν (Φιλαδέλφεια), Πρατ (Νέα Υόρκη), Άρτσμπολντ (περιοχή πετρελαιοπηγών) – προσπαθούν να ενωθούν ενάντια του. Δημιουργούν την Εθνική Ένωση Διυλιστών Πετρελαίου (National Refiners’ Association). Όμως, μέσα σε μόλις τρία χρόνια, ο Ροκφέλερ καταφέρνει να εξαγοράσει τους ανταγωνιστές του και να διαλύσει την Ένωση. Έως το 1875, η Standard Oil ελέγχει πλέον την αγορά.
Το τέλος της South Improvement, η αρχή της Αυτοκρατορίας
Η South Improvement Company μπορεί να διαλύθηκε, αλλά το σχέδιο του Ροκφέλερ για κυριαρχία μόλις ξεκινά. Το 1882, ιδρύει το περίφημο Standard Oil Trust, δημιουργώντας το πρώτο σύγχρονο μονοπώλιο στις ΗΠΑ.
Όταν το 1911 το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ αποφασίζει τη διάσπαση της Standard Oil, το δίκτυό της είναι τόσο γιγαντιαίο που οι νέες εταιρείες – όπως η Exxon, Mobil και Chevron – θα κυριαρχήσουν στην αγορά για τον επόμενο αιώνα.
Και όλα αυτά ξεκίνησαν από ένα φαινομενικά αποτυχημένο σχέδιο του 1872 – ένα σχέδιο που, όπως όλα δείχνουν, δεν απέτυχε ποτέ πραγματικά.
