Στην αυστηρή πουριτανική κοινότητα του Σάλεμ, η αναταραχή ξεκινά όταν δύο μικρά κορίτσια, η 9χρονη Ελίζαμπεθ Πάρις και η 11χρονη ανιψιά του πάστορα, Αμπιγκέιλ Γουίλιαμς, αρχίζουν να εκδηλώνουν περίεργα συμπτώματα.
Κάποιος γιατρός, ανίκανος να εξηγήσει την κατάσταση, αποφασίζει πως η μόνη λογική εξήγηση είναι η… μαγεία. Τα κορίτσια συμφωνούν. Το ημερολόγιο γράφει 1η Μαρτίου 1692.
Σύντομα, με την καθοδήγηση των ενηλίκων της κοινότητας, τα στόματα ανοίγουν: κατηγορίες εκτοξεύονται, ένα ψέμα ανακυκλώνεται και γιγαντώνεται και ένας συνεχώς διευρυνόμενος κύκλος ανθρώπων στοχοποιείται για «διαβολικές πρακτικές».
Η «ομολογία» και οι δίκες
Η φλόγα της υστερίας φουντώνει όταν συλλαμβάνεται η Τιτούμπα, μια έγχρωμη σκλάβα του πάστορα Σάμιουελ Πάρις, η οποία είναι η πρώτη που κατηγορείται. Ίσως επειδή είναι μαύρη. Ίσως επειδή είναι γυναίκα. Ίσως επειδή είναι εύκολο θύμα. Ο πάστορας την ξυλοκοπά μέχρι να ομολογήσει. Και η Τιτούμπα «ομολογεί». Περιγράφει οράματα, μιλά για έναν μαύρο σκύλο που της έδωσε εντολές, για μια συμφωνία με τον διάβολο. Οι ιστορίες της είναι γεμάτες λεπτομέρειες και φόβο. Η κοινότητα ακούει με κομμένη την ανάσα. Και τότε, η υστερία παίρνει τον έλεγχο.
Μέσα στους επόμενους μήνες, πάνω από 150 άνθρωποι, κυρίως γυναίκες, αλλά και άνδρες, ακόμα και ένα παιδί τεσσάρων ετών, βρίσκονται κατηγορούμενοι. Η ειδική δικαστική επιτροπή που συγκροτείται τον Ιούνιο του 1692, υπό τον δικαστή Ουίλιαμ Στότον, είναι αμείλικτη. Η πρώτη που δικάζεται είναι η Μπρίτζετ Μπίσοπ. Η ετυμηγορία είναι προδιαγεγραμμένη: ένοχη. Στις 10 Ιουνίου, οδηγείται στην αγχόνη. Ακόμη 13 γυναίκες και τέσσερις άνδρες οδηγούνται στην αγχόνη, ενώ ένας άνδρας εκτελείται δια λιθοβολισμού.
Τα λόγια των «δαιμονισμένων»
Η δικαιοσύνη δεν απαιτεί αποδείξεις. Τα λόγια των «δαιμονισμένων» αρκούν. Οι κατηγορούμενοι δικάζονται περισσότερο για τις αντιδράσεις των θυμάτων τους παρά για οποιαδήποτε άλλη μαρτυρία. Όσο πιο εντυπωσιακά τα συμπτώματα των κοριτσιών στο δικαστήριο, τόσο πιο γρήγορα οι κατηγορούμενοι καταδικάζονται.
Όμως, τον Οκτώβριο του 1692, ο κυβερνήτης Ουίλιαμ Φιπς διαλύει το δικαστήριο και το αντικαθιστά με νέο σώμα, το οποίο δεν δέχεται πλέον τις υστερικές κατηγορίες ως αποδείξεις. Οι εκτελέσεις σταματούν. Όσοι περιμένουν τη δίκη τους, αποφυλακίζονται. Η εποχή των μαγισσών του Σάλεμ τελειώνει, αφήνοντας πίσω της 19 εκτελεσθέντες και μια κοινότητα γεμάτη φόβο και ενοχές.
Αλλά η ιστορία της Τιτούμπα δεν τελειώνει τόσο απλά. Μετά από έναν χρόνο στη φυλακή, απελευθερώνεται από έναν άγνωστο που πληρώνει την εγγύησή της. Δεν λαμβάνει αποζημίωση, δεν έχει σπίτι, δεν έχει δικαιώματα. Και ύστερα εξαφανίζεται από τις σελίδες της ιστορίας, όπως τόσες άλλες γυναίκες που υπήρξαν βολικοί αποδιοπομπαίοι τράγοι σε μια κοινωνία που έψαχνε εξηγήσεις εκεί που δεν υπήρχαν.
Και η πιθανή αλήθεια
Τρεις αιώνες αργότερα, οι επιστήμονες αναζητούν μια νέα εκδοχή της αλήθειας. Μήπως ήταν κάτι πιο εγκόσμιο; Το 1976, η Δρ. Λίντα Καποραέλ προτείνει μια ριζοσπαστική θεωρία: η παράνοια και τα συμπτώματα των κοριτσιών οφείλονταν σε εργοτισμό, μια δηλητηρίαση από μολυσμένο σίκαλη.
Η θεωρία βρίσκει αρκετούς υποστηρικτές στην επιστημονική κοινότητα: η υγρή άνοιξη του 1691 και οι ακραίοι χειμώνες δημιούργησαν τις ιδανικές συνθήκες για τον μύκητα ερυσιβώδη όλυρα, ο οποίος προκαλεί παραισθήσεις, σπασμούς και μανιακή συμπεριφορά.
Ίσως, λοιπόν, ο διάβολος του Σάλεμ να μην ήταν τίποτα περισσότερο από ένα χαλασμένο καρβέλι ψωμί. Και ίσως η ιστορία υστερίας του Σάλεμ να έχει πολλά να μας πει και για τη σημερινή εποχή των fake news.
