Το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 1984 που θα αναδείκνυε τον κορυφαίο σκακιστή στον πλανήτη ξεκίνησε στις 10 Σεπτεμβρίου. Πέντε μήνες αργότερα, Φεβρουάριο του 1985, θα έληγε χωρίς νικητή.
Αντίπαλοι ήταν δύο Σοβιετικοί. Ένας «θεός» και ένας σχεδόν «παρίας».
Ο Ανατόλι Καρπόφ και ο Γκάρι Κασπάροφ.
Οι κανόνες του παιγνιδιού ήταν ακόμη οι παλιοί: Πρωταθλητής θα ήταν εκείνος που θα κέρδιζε έξι παιχνίδια. Οι ισοπαλίες δεν μετρούσαν καθόλου.
Μπορούσαν να φέρουν… άπειρες. Μόνο όποιος έφθανε στις 6 νίκες έπαιρνε τον τίτλο.
Και κάπως έτσι, ο αγώνας Καρπόφ – Κασπάροφ διήρκεσε πέντε ολόκληρους μήνες.
Περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα στην Ιστορία.
Κάπου στην πορεία, ο τελικός εκείνος άρχισε να αποκτά άλλους συμβολισμούς. Μια σκοτεινή αίσθηση ότι το αποτέλεσμα θα «φώτιζε» και το μέλλον της ΕΣΣΔ.
Εάν ο Καρπόφ κέρδιζε, θα ήταν σημάδι ζωής για την παλιά φρουρά σε μια χώρα που φαινόταν να διολισθαίνει αναπόφευκτα προς τη διάλυση.
Εάν ο Κασπάροφ εστέφετο νικητής, θα ήταν επιβεβαίωση ότι οι καιροί άλλαζαν. Ότι κάτι φρέσκο, συναρπαστικό και παράλληλα τρομακτικό ερχόταν.
Αλλά να διακοπεί το παιγνίδι, χωρίς νικητή, μετά από 48 εξαντλητικά παιχνίδια, χωρίς λόγο;
Τι σήμαινε αυτό;
Τις μέρες εκείνες θυμάται ο ρωσικής καταγωγής -μεγάλος σκακιστής ο ίδιος- και αντιφρονούντας Γκενάντι Σοσόνκο.
«Δεν μπορούσα να πάω στη Σοβιετική Ένωση, φυσικά. Ήμουν εχθρός για κείνους λέει σε συνέντευξή του στο CNN Sport.
«Θυμάμαι πολύ καλά την ημέρα της διακοπής. Ήμουν στην Ελβετία μαζί με τον (σσ: επίσης αντιφρονούντα και θρυλικού γκρανμάστερ) Βίκτορ Κορτσνόι, βοηθώντας τον να προετοιμαστεί για έναν δικό του αγώνα. Ακούγαμε ελβετικό ραδιόφωνο, αναλύαμε την κόντρα, όταν ξαφνικά ακούσαμε ότι ο πρόεδρος της FIDE, (της παγκόσμιας ομοσπονδίας για το σκάκι) Φλορένθιο Καμπομάνες διέκοψε τον αγώνα.
Θρησκεία και Mercedes
Για να έχουμε μια εικόνα της δημοτικότητας του αθλήματος στη Σοβιετική Ένωση, το σκάκι ήταν περίπου ό,τι και το NFL στις ΗΠΑ. Πιο πάνω δηλαδή σε δημοτικότητα και από το NBA.
«Ήταν κάτι περισσότερο από ένα είδος αθλήματος. Το σκάκι στη Ρωσία ήταν ένα είδος θρησκείας. Kάτι πολύ περισσότερο από ένα παιχνίδι με 64 τετράγωνα και 32 πιόνια.
Η ασύγκριτη κυριαρχία των Σοβιετικών
Από το 1948, πρώτη παγκόσμια διοργάνωση της FIDE, μέχρι και το τέλος του προηγούμενου αιώνα, έγιναν 23 παγκόσμια πρωταθλήματα.
Μόνο ένα δεν κατέληξε σε Σοβιετικό ή πρώην Σοβιετικό πολίτη: Και γι΄αυτό έφταιξε βεβαίως ο μεγάλος Μπόμπι Φίσερ, το 1972.
Με τον Ψυχρό Πόλεμο να πνέει τα λοίσθια και την ΕΣΣΔ να αναζητά οποιαδήποτε ευκαιρία να διαφημίσει τα σοβιετικά ιδεώδη στην παγκόσμια σκηνή, οι σκακιστές αποτελούσαν κάτι σαν διαφήμιση του καθεστώτος.
Οι σοβιετικοί σκακιστές είχαν λευκή επιταγή για όλα τα εστιατόρια, όλα τα ξενοδοχεία, απίστευτες πιστώσεις σε δολάρια και σκληρό νόμισμα. Ήταν κάτι απολύτως εκπληκτικό για τη Σοβιετική Ένωση.
Το 1984, ο Ανατόλι Καρπόφ -ήδη τρεις φορές παγκόσμιος πρωταθλητής και σύμβολο των Σοβιετικών «ιδεωδών»- ήταν πραγματικό κεφάλαιο για τη Ρωσία.
«Ήταν ένας αληθινός Ρώσος από τα Ουράλια και εκπροσωπούσε τη χώρα μας προσφέροντάς της αίγλη, πάντα και σε κάθε περίσταση. Ήταν θεός στη Ρωσία», λέει ο Σοσόνκο.
Ως ένας από τους λίγους σοβιετικούς παίκτες που μπορούσαν να παίξουν τουρνουά στο εξωτερικό και να εισπράξουν χρηματικά έπαθλα στο τοπικό κάθε φορά νόμισμα, ο Καρπόφ ήταν επίσης και «ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους» στην ΕΣΣΔ.
«Ήταν ένας από τους τρεις ή ίσως τέσσερις ανθρώπους σε όλη τη Σοβιετική Ένωση που είχαν Mercedes. Ο ένας ήταν ο πρόεδρος Μπρέζνιεφ, ο δεύτερος ο τραγουδιστής Βλαντιμίρ Βισότσκι και ο τρίτος ο Ανατόλι Καρπόφ. Τα προνόμια που ελάμβανε δεν μπορείτε να τα φανταστείτε. Δεν μπορούσαν να συγκριθούν με κανενός άλλου στη Ρωσία».
Μισός Εβραίος, μισός Αρμένιος
Ο Κασπάροφ, από την άλλη, ήταν…αλλιώς.
«Είχε μερικές… αδυναμίες στα μάτια των «μεγάλων παιδιών» του Κόμματος και της αθλητικής επιτροπής. Δηλαδή, δεν ήταν Ρώσος, ήταν μισός Εβραίος και μισός Αρμένιος και καταγόταν από το Μπακού. Η Σοβιετική Ένωση ήταν πολύ αντισημιτική».
Παρότι ο Κασπάροφ διατηρούσε κάποιους δεσμούς με τον Πρώτο Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος του Αζερμπαϊτζάν -και μελλοντικό πρόεδρο Αλίγιεφ- ο νεαρός αμφισβητίας δεν ήταν τόσο πιστός στο Κόμμα όσο ο Καρπόφ.
«Εκείνη την εποχή στη Σοβιετική Ένωση, όλοι γνώριζαν ότι ο Κασπάροφ ήταν νέος και φιλόδοξος. Όχι αντιφρονών, αλλά ένας εκπρόσωπος του νέου κύματος. Οι φίλοι του ήταν ηθοποιοί, όχι αναγκαστικά αντιφρονούντες, άνθρωποι γενικά που δεν ήταν υπέρ του καθεστώτος. Αντίθετα ο Καρπόφ ήταν πραγματικά ένας σκληρός φρουρός της σοβιετικής κοινωνίας εκείνη την εποχή».
Ο συντηρητισμός του Καρπόφ και ο ριζοσπαστικός χαρακτήρας του Κασπάροφ ήταν στοιχεία παρόντα στο σκάκι τους.
Υπήρχε κάτι σαν μια σύγκρουση τιτάνων και από σκακιστική άποψη.
- Ο Κασπάροφ αντιπροσώπευε ένα πιο επιθετικό, δυναμικό στυλ σε αντίθεση με τον Καρπόφ, ο οποίος ήταν κάπως πιο συντηρητικός. Ο Καρπόφ έπαιζε συχνά παιχνίδι αναμονής. Ειδικευόταν στη βελτίωση της θέσης του βασανιστικά αργά ή έστω σταδιακά μέχρις ότου αυτή γινόταν συντριπτική.Ο Καρπόφ σπάνια κέρδιζε ένα παιχνίδι σε λιγότερες από 30 κινήσεις.
- Αντίθετα ο Κασπάροφ ήταν καταιγιστικός. Απολάμβανε πολύ τις γρήγορες νίκες στα παιχνίδια.
Αλλά κανείς τους δεν ήταν αδιάφορος. Ήσουν είτε οπαδός του Καρπόφ είτε του Κασπάροφ. Δεν υπήρχε μέση λύση.
Στα όρια της αντοχής
Εννέα παιχνίδια και 25 ημέρες αργότερα (είμαστε ακόμη Οκτώβριο) ο Καρπόφ είχε δημιουργήσει ένα φαινομενικά ανίκητο προβάδισμα με 4-0.
Ο διεκδικητής του τίτλου Κασπάροφ άρχισε σταδιακά να αποκτά περισσότερο έλεγχο στους αγώνες, και οι επόμενες 17 παρτίδες έληξαν ισόπαλες, προτού ο Καρπόφ κερδίσει ξανά, θέτοντας τον εαυτό του μία μόλις νίκη μακριά από τον τελικό θρίαμβο.
Apropos of celebratory fist pumps, here is a scene from the 1984-85 match for the world title between Karpov and Kasparov. pic.twitter.com/4Ho5yOkUYP
— Olimpiu Di Luppi (@olimpiuurcan) July 31, 2021
Όμως ο πρωταθλητής Καρπόφ δεν έπαιζε όπως ήταν στην αρχή. Είχε αρχίσει να κάνει λάθη. Και στο 32ο παιχνίδι ο Κασπάροφ σημείωσε τελικά μία νίκη.
Ο Καρπόφ ίσως σκεφτόταν ότι θα μπορούσε να κερδίσει τον αγώνα απλά περιμένοντας τον αντίπαλό του να κάνει λάθος. Αυτό μπορεί να λειτουργούσε στην αρχή, αλλά ο Κασπάροφ ανέκαμπτε εντυπωσιακά. Δεν κατέρρευσε ψυχολογικά όπως πολλοί από τους αντιπάλους του Καρπόφ στο παρελθόν.
Και τελικά, η πίεση μεταπήδησε στον Καρπόφ. Που άρχισε να κάνει πολύ κακές κινήσεις. Έδειχνε εκνευρισμένος.
Τα επόμενα 14 παιχνίδια έληξαν ισόπαλα, αλλά στα παιχνίδια 47 και 48, ο Κασπάροφ κέρδισε δύο σερί και μείωσε το σκορ στο 5-3.
Θρύλος που παραπαίει
Ξαφνικά, ο Καρπόφ άρχισε να παραπαίει. Ήταν όμως πραγματικά έτοιμος ο Κασπάροφ πλήρως να επιστρέψει και να κερδίσει τον αγώνα;
«Σίγουρα, η δυναμική είχε μετατοπιστεί στον Κασπάροφ. Πιστεύω ότι πιθανότατα θα έφθαναν σε μια κατάσταση με πέντε νίκες αμφότεροι. Και στον τελικό, εάν γινόταν, θα πόνταρα πολύ στον Κασπάροφ. Νομίζω ότι ο Καρπόφ είχε γίνει σκιά του αρχικού παίκτη. Ο Καρπόφ που ξεκίνησε εκείνον τον τελικό το 1984 δεν ήταν ο ίδιος με εκείνον που τον τελείωσε το 1985».
Η ένταση της κατάστασης προφανώς κόστισε στον Καρπόφ, ο οποίος έχασε 22 κιλά στη διάρκεια του αγώνα. «Προφανώς είχε κουραστεί πολύ. Ήταν εξαντλημένος. Δεν κοιμόταν καλά. Ήταν σαφώς όλο και πιο αδύναμος», λέει στο CNN ο Αντριου Σόλτις, αμερικανός γκρανμάστερ και ιστορικός του σκακιού.
Σε αυτό το σημείο, με τον Κασπάροφ να έχει ανατρέψει την κατάσταση και τους δύο παίκτες να θέλουν να συνεχίσουν, ο Καμπομάνες πήρε μια από τις πιο διαβόητες αποφάσεις στην ιστορία του αθλήματος.
Πέταξε στη Μόσχα και, επικαλούμενος την υγεία των παικτών, ανακοίνωσε ότι σταματά τον αγώνα. Η απόφαση, είπε, εύρισκε σύμφωνη και τη Σοβιετική Σκακιστική Ομοσπονδία.
Πράκτορας; Δύσκολα
Σαράντα χρόνια από τότε, δεν υπήρξε ποτέ οριστική απάντηση για το αν ο Καμπομάνες -στον οποίο κόλλησαν έκτοτε το παρατσούκλι «Καρποφμάνες»-είχε κάποιο απώτερο κίνητρο όταν πήρε την απόφαση διακοπής.
Για τον Σοσόνκο, όμως, το σκεπτικό του Καμπομάνες ήταν ξεκάθαρο. «Η FIDE, η παγκόσμια ομοσπονδία σκακιού, τελούσε εντελώς υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης. και Γνωρίζαμε, φυσικά, ότι ο Καμπομάνες ήταν στο πλευρό των Σοβιετικών».
Υπήρξαν μάλιστα θεωρίες από ορισμένους ότι ο Καμπομάνες, ο οποίος πέθανε το 2010, ήταν πράκτορας της KGB, επιχείρημα που θεωρείται ωστόσο υπεραπλουστευτικό.
«Δεν νομίζω. Αλλά ήταν με τη σοβιετική πλευρά, από όλες τις απόψεις».
Από την πλευρά του, ο Αντριου Σόλτις επισημαίνει ότι ο Καμπομάνες είχε λάβει αποφάσεις σε άλλα τουρνουά που ήταν σε αντίθεση με Σοβιετικούς παίκτες και αποκαλεί την θεωρία περί KGB «παράλογη». Ωστόσο, πιστεύει επίσης ότι οι αποφάσεις του σε όλη τη διάρκεια του αγώνα έμοιαζαν να ευνοούν τον Καρπόφ.
40 years (!) ago, a day that lives in chess infamy! https://t.co/BZOLlZ9uVi
— Garry Kasparov (@Kasparov63) February 16, 2025
«Οι αναβολές, νομίζω, ήταν το κρίσιμο σημείο εδώ», εξηγεί. «Κανονικά, οι παίκτες μπορούσαν να ζητήσουν αναβολή ενός αγώνα εκείνες τις μέρες λόγω ασθένειας. Αλλά οι παίκτες είχαν εξαντλήσει τον αριθμό των ημερών που μπορούσαν να πάρουν».
«Δεν υπήρχε πραγματική εξήγηση. Υπήρχε όμως αυτό το αόρατο χέρι που ευνοούσε τον Καρπόφ. Κατά τη διάρκεια αυτού του αγώνα φαινόταν ότι ο Καμπομπάνες έπαιζε στην πραγματικότητα διπλό παιχνίδι. Βοηθούσε πραγματικά τον Καρπόφ και βοηθούσε και τη Σοβιετική Σκακιστική Ομοσπονδία που ήθελε πραγματικά να τελειώσει όλο αυτό. Και προσπαθούσε να βρει μια λύση. Κανείς δεν ξέρει τι συνέβη στο μυαλό του Καμπομάνες και ποτέ πια δεν θα μας το πει, αφού έχει πεθάνει».
Το μέλλον έδωσε (μία) απάντηση
Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα είναι πιθανό να χαθεί στην ιστορία. Υπάρχει όμως μια ένδειξη τι φοβήθηκαν οι σκληροπυρηνικοί Σοβιετικοί φίλοι του Καρπόφ: Αυτό που συνέβη μετά.
Μετά την ισοπαλία του 1984-85, λοιπόν, και για τους επόμενους τέσσερις αγώνες Παγκοσμίου Πρωταθλήματος, ο Κασπάροφ κέρδισε και τους τέσσερις τίτλους νικώντας πρώτα από όλα τον Καρπόφ (από όπου και το βίντεο κατωτέρω τον Νοέμβριο του 1985) και κατακτώντας σταδιακά τον τίτλο του κορυφαίου όλων των εποχών.
On November 9, 1985, Garry Kasparov defeated Anatoly Karpov (13-11) to become world champion. pic.twitter.com/8sWkKycClf
— Olimpiu Di Luppi (@olimpiuurcan) November 9, 2019
Τουλάχιστον έως ότου, πολλά χρόνια αργότερα, εμφανιστεί ένας Νορβηγός, ονόματι Μάγκνους Κάρλσεν.
Αλλά αυτό(ς) είναι μια άλλη ιστορία.
Mε πληροφορίες από το CNN
