Όταν ο Μάρκο Πόλο έφτασε στη δυναστεία Γιουάν στην Κίνα συνάντησε πολλά «θαύματα», όπως έγραψε στις σημειώσεις του. Ένα από αυτά ήταν ότι «τα χρήματα φύτρωναν στα δέντρα».
Το οδοιπορικό του εξηγεί πώς το νομισματοκοπείο του αυτοκράτορα Κουμπλάι Χαν, στο Τα – Του (Μεγάλη Πρωτεύουσα, σημερινό Πεκίνο) επεξεργαζόταν το στρώμα καμβίου των δέντρων μουριάς – μια μαλακή, κολλώδη ουσία ανάμεσα στο ξύλο και το φλοιό – σε «κάτι που μοιάζει με φύλλα χαρτιού».
Αυτά κόβονταν σε ορθογώνιο σχήμα και σημαδεύονταν με αυτοκρατορική σφραγίδα από κιννάβαρι. Έτσι ακριβώς «γεννήθηκαν» τα χαρτονομίσματα. Δεν είχαν βεβαίως αξία από μόνα τους, για να γίνουν αποδεκτά και να χρησιμοποιηθούν από έναν πληθυσμό τέτοια χρήματα έπρεπε να υποστηρίζονται από κάτι αξιόπιστο.
Ο «μεγάλος αλχημιστής»
Τα χαρτονομίσματα του Χαν στηρίζονταν από άργυρο, χαλκό και από την άτυπη απειλή πως όποιος δεν τα αποδεχόταν «θα χώριζε το κεφάλι από το σώμα του». Ο Μάρκο Πόλο, Ιταλός συνηθισμένος στα νομίσματα, που κόβονταν από χρυσό και ασήμι, ενθουσιάστηκε με τα χαρτονομίσματα και χάρη σε αυτά χαρακτήρισε τον Κουμπλάι Χαν «μεγάλο αλχημιστή».
Ο Κουμπλάι, που πέθανε σαν σήμερα, 12 Φεβρουαρίου 1294, σε ηλικία 80 ετών, προώθησε ευρύτερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις και θεωρείται τρόπον τινά ένας από τους πρώτους υπέρμαχους του ελεύθερου εμπορίου και της παγκοσμιοποίησης. Στήριξε την οικονομική ανάπτυξη ανακατασκευάζοντας το Μεγάλο Κανάλι, επισκευάζοντας δημόσια κτίρια και επεκτείνοντας αυτοκινητόδρομους.
Τον Αύγουστο του 1260, ο Κουμπλάι δημιούργησε το πρώτο ενοποιημένο νόμισμα σε χαρτί που ονομάστηκε Jiaochao. Τα χαρτονομίσματα κυκλοφόρησαν σε όλη την επικράτεια της Δυναστείας Γιουάν, χωρίς ημερομηνία λήξης. Για να προφυλαχθεί από την υποτίμηση, το νόμισμα ήταν μετατρέψιμο σε ασήμι και η κυβέρνηση δεχόταν πληρωμές φόρων σε χαρτονόμισμα.
Μεταφορά αγαθών, ανθρώπων και ιδεών
Η είσπραξη των φόρων έγινε πολύ πιο εύκολη σε χαρτονομίσματα, ενώ ώθηση έλαβε σε συνδυασμό με άλλες πολιτικές και το εμπόριο. Πολιτισμοί που άλλοτε χωρίζονταν από μεγάλη απόσταση ήρθαν πιο κοντά. Τα καραβάνια έπαιρναν κινέζικα μετάξια και από τα νησιά των μπαχαρικών μετέφεραν πιπέρι, κανέλα, μοσχοκάρυδο και τζίντζερ στη Δύση. Στην πορεία μαζεύτηκαν ινδικά υφάσματα και πολύτιμες πέτρες και χαλιά από την Περσία. Από την Ευρώπη προς την αντίθετη κατεύθυνση πήγαν είδη όπως εκλεκτά κλινοσκεπάσματα, άλογα και ασήμι τόσο στην εγγύς όσο και στη μακρινή Ανατολή.
Ο Κουμπλάι Χαν δημιούργησε έναν εκτεταμένο Θαλάσσιο Δρόμο του Μεταξιού, με κινεζικά πλοία να ταξιδεύουν για εμπόριο στον Ινδικό Ωκεανό και από εκεί στον Περσικό Κόλπο και την Ερυθρά Θάλασσα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να έφτασαν ακόμη και στη Νότια Αμερική. Φυσικά, μαζί με τα εμπορεύματα μεταφέρθηκαν ιδέες, άνθρωποι, γνώσεις. Τα χαρτονομίσματα διευκόλυναν όλη αυτή την προσπάθεια, μειώνοντας το κόστος του εμπορίου.
Άδοξο τέλος
Από την άλλη η ανεξελέγκτη έκδοση νέων χαρτονομισμάτων πυροδότησε υψηλότατο πληθωρισμό, ο οποίος με τη σειρά του έφερε κοινωνική δυσφορία και ήταν ένας από τους παράγοντες που τελικά οδήγησαν στην πτώση της Δυναστείας Γιουάν το 1368.
