Του πιστώνεται ίσως η πιο επιτυχημένη «πρόβλεψη» σεισμού στην ελληνική Αρχαιότητα. Σε εισαγωγικά βεβαίως το «πρόβλεψη» διότι μάλλον ήταν προαίσθημα εδραζόμενο σε ενδείξεις και γεγονότα.
Ο λόγος για τον Αρχίδαμο Β΄, βασιλιά της Σπάρτης από το 469 π.Χ έως το 427 π.Χ., που δικαίωσε το όνομά του -δηλαδή αρχηγός του δήμου («Δάμος» στην δωρική διάλεκτο)- σε μια ζοφερή για την Σπάρτη χρονιά.
Βρισκόμαστε στο 4ο έτος της βασιλείας του, στα 464 π.Χ, και η Σπάρτη ήδη δονείτο από σεισμούς και οι καταστροφές ήταν μεγάλες.
Πεπεισμένος ότι κάτι μεγαλύτερο έρχεται, ο Αρχίδαμος ήταν αποφασισμένος να διασώσει πληθυσμό και στρατό (περίπου ένα πράγμα στην αρχαία Σπάρτη) από νέες απώλειες.
Αν ακούστε Λάκωνα δάσκαλο να διηγείται την ιστορία, θα σας πει, ίσως με μια αυτάρεσκη δόση υπερβολής, ότι το βασικό πρόβλημα του Αρχίδαμου ήταν οι ατρόμητοι Σπαρτιάτες. Να πείσει δηλαδή τους άφοβους συμπολίτες του να βγουν από τα οικήματά τους. Διότι ο αρχαίος Σπαρτιάτης δεν φοβόταν ή έστω δεν έπρεπε να φοβάται. Και σίγουρα δεν έπρεπε να δείχνει ότι φοβάται.
Αληθές ή όχι, γεγονός είναι ότι ο Αρχίδαμος κατέφυγε σε ένα τέχνασμα για να βγάλει τον κόσμο από τα κλυδωνιζόμενα σπίτια και τους τρεμάμενους στρατώνες.
Περιμένοντας τον ψευδο-εχθρό
Σκαρφίστηκε λοιπόν και «έστησε» μια πολεμική απειλή. Ο εχθρός έρχεται κατά πάνω μας, είπε στους συμπολίτες του. Εκείνοι «το άκουσαν» που λένε σήμερα και οι νεότερες ηλικίες και έσπευσαν να κάνουν αυτό που ήξεραν καλύτερα: Να πάρουν τα όπλα και να στρατοπεδεύσουν στην ύπαιθρο χώρα, περιμένοντας τον εχθρό.
Ο Αρχίδαμος απεδείχθη ότι είχε δίκιο. Ο σεισμός έγινε, το πλήγμα ήταν μεγάλο, αλλά οι Σπαρτιάτες βρέθηκαν με το όπλο παρά πόδα και (μόνο) τον ουρανό πάνω από κεφάλι τους.
Το περιστατικό μας το παραδίδουν κυρίως δύο αρχαίες πηγές:
«Σεισματία»
Για αρχή ο Πλούταρχος:
«Όταν ο Αρχίδαμος, ο γιο του Ζευξίδαμου, βρισκόταν στο 4ο έτος της Βασιλείας του, συνέβη εκεί σεισμός, ο μεγαλύτερος από όλους όσοι μνημομνεύονταν μέχρι τότε. Και σε πολλά σημεία η πόλη της Σπάρτης βυθίστηκε σε χάσματα και ο Ταΰγετος κουνήθηκε και κάποιες από τις κορυφές του σχίστηκαν. Και καταστράφηκε και η ίδια η πόλη. Εκτός δε από πέντε οικίες όλες τις υπόλοιπες ο σεισμός τις μετέτρεψε σε ερείπια.
Λέγεται δε ότι κάποια στιγμή καθώς οι έφηβοι γυμνάζονται μέσα στη στοά, λίγο πριν από τον σεισμό, εμφανίστηκε ένας λαγός. Οι νεανίσκοι, έτσι καθώς ήταν αλειμμένοι με λάδι, βγήκαν έξω κι άρχισαν να παίζουν και να τον κυνηγούν. Οι έφηβοι όμως έμειναν μέσα και το Γυμνάσιον κατέρρευσε και τους σκότωσε όλους. Τον τάφο τους ακόμη και σήμερα τον ονομάζουν Σεισματία.
Καταλαβαίνοντας γρήγορα από τον κίνδυνο τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον, και βλέποντας τους συμπολίτες του να προσπαθούν να σώσουν τα πολυτιμότερα από τα υπάρχοντά τους μέσα από τα σπίτια τους, ο Αρχίδαμος διέταξε την σάλπιγγα να ηχήσει, όπως όταν έρχονταν κατά πάνω τους οι εχθροί, ζητώντας από όλους γρήγορα να συγκεντρωθούν μαζί με τα όπλα τους, γύρω του. Και ήταν αυτό που έσωσε εκείνη τη στιγμή την Σπάρτη».
Και ο (προγενέστερος), Διόδωρος Σικελιώτης:
Κατά τη διάρκεια αυτού του έτους μεγάλη και απίστευτη καταστροφή έπληξε τους Λακεδαιμoνίους. Διότι στη Σπάρτη έγιναν μεγάλοι σεισμοί και ως αποτέλεσμα σπίτια γκρεμίστηκαν εκ θεμελίων και πάνω από είκοσι χιλιάδες Λακεδαιμόνιοι χάθηκαν. Και καθώς η πόλη ήταν ετοιμόρροπη και η κατάρρευση των σπιτιών συνεχίζονταν αδιάκοπα, για μεγάλο χρονικό διάστημα, ήταν πολλοί εκείνοι που παγιδεύτηκαν και συνετρίβησαν από την κατάρρευση των τοίχων και δεν ήταν λίγες και οι οικιακές περιουσίες που κατεστράφησαν από τον σεισμό. Και μολονότι υπέστησαν αυτήν την καταστροφή λες και κάποιος θεός σκόρπισε την οργή του επάνω τους, προέκυψαν και άλλοι κίνδυνοι, από ανθρώπους, για τους εξής λόγους: Οι Είλωτες και οι Μεσσήνιοι, αν και εχθροί των Λακεδαιμονίων, παρέμειναν ήσυχοι μέχρι τότε, φοβούμενοι τη δύναμη και την ανωτερότητα της Σπάρτης.
Βλέποντας όμως ότι από τον σεισμό το μεγαλύτερο τμήμα των σπαρτιατών είχε χαθεί, άρχισαν να υποτιμούν τους επιζώντες που ήταν αριθμητικά λίγοι.
Ετσι ήρθαν σε συμφωνία μεταξύ τους και ενώθηκαν μαζί στον πόλεμο κατά των Λακεδαιμονίων. Ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων Αρχίδαμος, με την προσωπική του διορατικότητα, όχι μόνο ήταν ο σωτήρας των συμπολιτών του ακόμη και κατά τη διάρκεια του σεισμού, αλλά και κατά τη διάρκεια του πολέμου πολέμησε γενναία τους επιτιθέμενους. Για παράδειγμα, όταν ο φοβερός σεισμός έπληξε τη Σπάρτη, ήταν ο πρώτος Σπαρτιάτης που άρπαξε την πανοπλία του και έσπευσε στην ύπαιθρο, καλώντας τους άλλους πολίτες να πράξουν το ίδιο. Οι Σπαρτιάτες τον υπάκουσαν και έτσι επέζησαν όσοι επλήγησαν από τον σεισμό. Και αυτούς τους οι άνδρες ο βασιλιάς Αρχίδαμος τους οργάνωσε σε στρατό και ετοιμάστηκε για πόλεμο εναντίον των επαναστατών».
Πρόστιμα και «βασιλάκια…»
Ο Αρχίδαμος βασίλευσε τελικά περί τα 42 χρόνια.
Παντρεύτηκε δύο γυναίκες. Η πρώτη ήτα η Λαμπιδώ με την οποία απέκτησαν τον Άγι.
Αλλά ο γάμος – σκάνδαλο για τις ευγονικές προκαταλήψεις της αρχαίας σπαρτιατικής κοινωνικής οργάνωσης ήταν εκείνος με την Ευπωλία.
Μικρή το δέμας και κοντή στο ύψος, η Ευπωλία προκάλεσε την οργή των Εφόρων της Σπάρτης που αντιτάχθηκαν στον γάμο. Ο λόγος; Από την ένωση των δύο, έλεγαν, δεν θα προέκυπταν «βασιλείς αλλά βασιλάκια». («Οὐ γὰρ βασιλεῖς (…)ἀλλὰ βασιλείδια γεννάσει».
Ο Αρχίδαμος τους αγνόησε, επέμεινε στον γάμο και νυμφεύθηκε την Ευπωλία.
Οι ξεροκέφαλοι Έφοροι δεν σταμάτησαν να γκρινιάζουν. Πλην όμως, περιορίστηκαν σε ένα πρόστιμο!
Που δεν εμπόδισε τον Αρχίδαμο και την Ευωωλία να φέρουν στον κόσμο τον μικρό Αγησίλαο που αργότερα θα γινόταν ίσως ο σπουδαιότερος βασιλιάς στην ισυτορία Σπάρτης.
Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
