«Θα την πάρουμε πίσω». Με τη φράση αυτή ο Ντόναλντ Τραμπ στην ομιλία της ορκωμοσίας του θέλησε να διαμηνύσει ότι δεν θέλει μία απλή «διευθέτηση» για τη Διώρυγα του Παναμά. Πότε όμως την είχαν υπό τον έλεγχό τους οι ΗΠΑ;
H Διώρυγα κατασκευάστηκε από τις ΗΠΑ, άνοιξε το 1914 και ελεγχόταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι τη συμφωνία του 1977 που προέβλεπε την τελική παράδοσή της στον Παναμά. Για πολλά χρόνια τη διαχείρισή της είχαν από κοινού οι δύο χώρες, έως ότου η κυβέρνηση του Παναμά διατήρησε τον πλήρη έλεγχο μετά το 1999.
Ωστόσο η πρώτη συμφωνία με την οποία δινόταν ο έλεγχος της διώρυγας και μαζί με αυτόν και τα «κλειδιά του παγκόσμιου εμπορίου» στις ΗΠΑ είχε έρθει πολύ νωρίτερα. Ήταν σαν σήμερα, στις 22 Ιανουαρίου 1903, όταν υπεγράφη η Συνθήκη Hay – Ηerran.
Επειδή ο Παναμάς ήταν επαρχία της Κολομβίας εκείνη την εποχή, ο υπουργός Εξωτερικών John Hay διαπραγματεύτηκε όρους με τον Tomás Herrán, επιτετραμμένο της Κολομβίας στην Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με τους όρους της προτεινόμενης συμφωνίας, η Κολομβία θα λάμβανε μια αρχική πληρωμή 10 εκατομμυρίων δολαρίων και ετήσια πληρωμή 250.000 δολ. για τη διάρκεια της 99χρονης μίσθωσης καναλιού. Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να ελέγχουν μια ζώνη πλάτους έξι μιλίων στον Παναμά.
Η Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών επικύρωσε τη συνθήκη στις 17 Μαρτίου 1903. Οι Κολομβιανοί ηγέτες, αναγνωρίζοντας ότι ο καταστατικός χάρτης της εταιρείας New Panama Canal Company θα επέστρεφε στην Κολομβία το 1904, χρησιμοποίησαν τακτικές αναστολής. Αρχικά, η Κολομβία ζήτησε επιπλέον χρήματα τόσο από τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και από στελέχη που εκπροσωπούσαν τη New Panama Canal Company. Όταν ο Τζον Χέι αρνήθηκε να αλλάξει τους όρους της συνθήκης, η Κολομβιανή Γερουσία την απέρριψε στις 12 Αυγούστου 1903.
Ο Ρούζβελτ παίζει το χαρτί της ανεξαρτησίας του Παναμά
Ένας εξαγριωμένος Πρόεδρος Θίοντορ Ρούσβελτ απάντησε στην είδηση αφήνοντας να γίνει γνωστό ότι δεν θα ήταν δυσαρεστημένος αν οι κάτοικοι του Παναμά…επαναστατούσαν. Έστειλε επίσης το USS Nashville στην περιοχή για να «προστατεύσει τις ζωές των Αμερικανών στον Παναμά», αν και η δράση είχε το πρόσθετο πλεονέκτημα ότι εμπόδιζε τα κολομβιανά στρατεύματα να καταστείλουν την εξέγερση μετά την έναρξη της τον Νοέμβριο του 1903.
Η επακόλουθη Συνθήκη Hay-Bunau-Varilla (Νοέμβριος 18, 1903) πρόσφερε στον Παναμά τα ίδια οικονομικά κίνητρα που αναφέρονται στο Hay-Herrán συνθήκης. Οι ΗΠΑ κέρδισαν το δικαίωμα να χτίσουν, να οχυρώσουν και να ελέγξουν μια διευρυμένη ζώνη πλάτους δέκα μιλίων στο διηνεκές.
Η Κολομβιανή Γερουσία αρνήθηκε να επικυρώσει τη συνθήκη, αλλά ο Παναμάς βρισκόταν σε διαδικασία απόσχισης από την Κολομβία. Ως εκ τούτου, ο Πρόεδρος Θίοντορ Ρούσβελτ υποστήριξε την υπόθεση της ανεξαρτησίας του Παναμά έχοντας κατά νου τη Διώρυγα. Η υποστήριξή του απέδωσε καρπούς και στις 18 Νοεμβρίου 1903, οι Ηνωμένες Πολιτείες υπέγραψαν τη Συνθήκη Hay-Bunau-Varilla, καθιερώνοντας μόνιμα δικαιώματα των ΗΠΑ σε μια ζώνη που εκτεινόταν σε όλο τον ισθμό.
Εντάσεις
Καθώς προχωρούσε ο 20ος αιώνας, οι εντάσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Παναμά για τον έλεγχο της Διώρυγας από τις ΗΠΑ αυξήθηκαν. Το 1964, μια ταραχή μεταξύ κατοίκων των ΗΠΑ και Παναμά, που πυροδότησε το δικαίωμα να φέρουν τη σημαία του Παναμά στη Ζώνη της Διώρυγας, οδήγησε σε μια σύντομη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών.
Μέσα σε λίγους μήνες, ωστόσο, οι δεσμοί αποκαταστάθηκαν και οι δύο πλευρές αναγνώρισαν τη σημασία της διαπραγμάτευσης μιας νέας συμφωνίας σχετικά με τη Διώρυγα. Το 1967, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Παναμάς κατέληξαν σε τρεις συνθήκες σχετικά με το καθεστώς της Διώρυγας, ωστόσο, ο πρόεδρος του Παναμά Μάρκο Ρόμπλες ηττήθηκε από τον Αρνούλφο Αρίας στις εκλογές του 1968 στον Παναμά.
Έντεκα ημέρες μετά ένα πραξικόπημα με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Ομάρ Τορίγιος καθαίρεσε τον Αρίας και δημιούργησε μια νέα κυβέρνηση. Λόγω της πολιτικής αβεβαιότητας, οι διαπραγματεύσεις υπέστησαν σημαντική οπισθοδρόμηση.
Η παρέμβαση Κίσινγκερ και ο Κάρτερ
Ο υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ επέμεινε στην ανάγκη για Συνθήκη. Σε μία συνάντηση με τον Πρόεδρο Φορντ το 1975, φέρεται να είπε: «Εάν αυτές οι διαπραγματεύσεις για το κανάλι αποτύχουν, θα χτυπηθούμε μέχρι θανάτου σε κάθε διεθνές φόρουμ και θα υπάρξουν ταραχές σε όλη τη Λατινική Αμερική».
Οι προεδρικές εκλογές του 1976 αποδείχθηκαν μια επικίνδυνη περίοδος για τις διαπραγματεύσεις. Ενώ ο Πρόεδρος Φορντ υποστήριζε τη συνθήκη, ο κύριος αντίπαλός του, ο Ρόναλντ Ρίγκαν, δεν το έκανε. Ο υποψήφιος των Δημοκρατικών για την προεδρία, Τζίμι Κάρτερ, φαινόταν επίσης να αντιτίθεται σε μια συνθήκη.
Τις εβδομάδες μετά την εκλογική του νίκη, οι απόψεις του εκλεγμένου Προέδρου Κάρτερ για τη Διώρυγα άρχισαν να αλλάζουν. Έθεσε την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων με τον Παναμά προτεραιότητα. Ο Κάρτερ υπέγραψε τη νομοθεσία εφαρμογής των Συνθηκών Torrijos – Carter στις 27 Σεπτεμβρίου 1979.
Γιατί είναι τόσο σημαντική
Η Διώρυγα του Παναμά, ένα θαύμα της μηχανικής και μια κρίσιμη αρτηρία του παγκόσμιου εμπορίου, είναι και πάλι πηγή εντάσεων. Ο Ντόναλντ Τραμπ τη θεωρεί ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την οικονομία αλλά και την ασφάλεια των ΗΠΑ.
Η Διώρυγα του Παναμά είναι εξαιρετικά σημαντική για τις αλυσίδες εφοδιασμού, με το 6% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου να διέρχεται από εκεί.
Περίπου το 40% των εμπορευματοκιβωτίων στις ΗΠΑ χρησιμοποιεί τη Διώρυγα ετησίως. Περισσότερο από το 70% όλων των πλοίων που περνούν από τη Διώρυγα κατευθύνονται ή προέρχονται από λιμάνια των ΗΠΑ.
