Είναι το πρόσωπο που βρίσκεται πίσω από τις πιο σημαντικές ίσως επιστημονικές ανακαλύψεις του 19ου αιώνα. Ανακαλύψεις που ακόμη και σήμερα, 130 χρόνια μετά τον θάνατό του, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα της ζωής μας.
«Αν είχα την τιμή να είμαι χειρουργός, εμποτισμένος όπως είμαι με τη γνώση του κινδύνου από την έκθεση στα μικρόβια που διαδίδονται στην επιφάνεια όλων των αντικειμένων, ιδιαίτερα στα νοσοκομεία, όχι μόνο θα χρησιμοποιούσα μόνο σχολαστικά καθαρισμένα εργαλεία, αλλά, αφού καθάριζα τα χέρια μου με τη μέγιστη προσοχή, θα τα υπέβαλλα σε γρήγορο φλόγισμα. Θα χρησιμοποιούσα μόνο βαμβάκι, επιδέσμους και σφουγγάρια που είχαν προηγουμένως εκτεθεί σε θερμοκρασίες αέρα 130 έως 150°C. Θα χρησιμοποιούσα μόνο νερό που είχε θερμανθεί σε θερμοκρασίες 100 έως 120°C…».
Με αυτά τα λόγια σε ομιλία του στη Γαλλική Ακαδημία Επιστημών στις 29 Απριλίου 1878, ο Λουί Παστέρ, που γεννήθηκε σαν σήμερα, 27 Δεκεμβρίου 1822 και θεωρείται πατέρας της μικροβιολογίας, υποστήριξε την ανάγκη της απολύμανσης των ιατρικών εργαλείων.
Οι ανακαλύψεις του στη χημεία
Ο Παστέρ δεν ήταν γιατρός. Ήταν χημικός. Και στον τομέα της χημείας έκανε την πρώτη του σημαντική ανακάλυψη: τη μοριακή ασυμμετρία. Δείχνοντας ότι υπάρχουν δύο τύποι ταρταρικών ενώσεων, με την ίδια σύνθεση αλλά διαφορετικές μορφές – κάθε μία από τις οποίες αποτελεί κατοπτρική εικόνα της άλλης – άλλαξε την επικρατούσα αντίληψη για τα μόρια, τα οποία πλέον θεωρούνταν τρισδιάστατα αντικείμενα. Παρόλο που μπορεί να φαίνεται αφηρημένο, αυτό το πρώτο επιστημονικό επίτευγμα αποτέλεσε τη βάση για τη φήμη του.
Στη συνέχεια, εστίασε την προσοχή του στη ζύμωση, μια διαδικασία που θεωρούνταν ότι συνδέεται με μικροοργανισμούς γνωστούς ως «ζύμες», αν και ο ρόλος τους δεν ήταν κατανοητός. Ο Παστέρ την αποσαφήνισε το 1857 και δήλωσε ότι «η ζύμωση, μακριά από το να είναι ένα άψυχο φαινόμενο, είναι μια ζωντανή διαδικασία». Έδειξε ότι η ζύμωση προκαλείται από μικρόβια, με κάθε τύπο ζύμωσης να συνδέεται με ένα συγκεκριμένο μικρόβιο: το μικρόβιο που προκαλούσε τη γαλακτική ζύμωση, χρήσιμο για την παρασκευή τυριού, διέφερε από αυτό που προκαλούσε την αλκοολική ζύμωση στην παραγωγή κρασιού ή μπύρας.
Αυτή η ανακάλυψη έφερε επανάσταση στη βιομηχανία τροφίμων, η οποία σταδιακά άρχισε να χρησιμοποιεί επιλεγμένες ζύμες και άλλους μικροοργανισμούς στις παραγωγικές διαδικασίες.
Από τα τρόφιμα… στα χειρουργεία
Παρόλο που η «παστερίωση» υιοθετήθηκε σταδιακά και πλέον αποτελεί αναγνωρισμένο πρότυπο υγιεινής στα τρόφιμα, η συμβολή του Λουί Παστέρ στην υγιεινή προχώρησε πολύ περισσότερο. Στις χειρουργικές αίθουσες του 19ου αιώνα, οι 4 στους 5 θανάτους οφείλονταν σε μόλυνση.
Διαβάζοντας την εργασία του Παστέρ για τη ζύμωση, ο Βρετανός χειρουργός Τζόζεφ Λίστερ πείστηκε ότι η μετεγχειρητική μόλυνση – γνωστή τότε ως σήψη – προκαλείται από μικροσκοπικούς οργανισμούς. Αποφάσισε να πλένει τις πληγές των ασθενών του με καρβολικό οξύ και δημοσίευσε τη μέθοδό του το 1867, αναφερόμενος στο έργο του Παστέρ.
Ήταν η αρχή των αντισηπτικών τεχνικών. Ο Παστέρ προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, ζητώντας από τους χειρουργούς να πλένουν τα χέρια τους ανάμεσα στις επεμβάσεις και να αποστειρώνουν τα υφάσματα, τους επιδέσμους και τα εργαλεία – αυτή ήταν η μια από τις μεγάλες συμβολές του Παστέρ στη νοσοκομειακή υγιεινή.
Η θεωρία μικροβίων του Παστέρ συνέβαλε επίσης στη σύσταση για απομόνωση των μεταδοτικών ασθενών. Μέσα από τις ανακαλύψεις, τις μεθόδους και τις συμβουλές του, ο Λουί Παστέρ υπήρξε πρωτοπόρος της υγιεινής, και οι αρχές του – όπως το πλύσιμο των χεριών – εξακολουθούν να καθορίζουν την καθημερινότητά μας ακόμα και σήμερα.
Σώζοντας το κρασί, την μπύρα και το μετάξι
Ένα χαρακτηριστικό της καριέρας του Παστέρ ήταν ότι του ζητούσαν να λύσει πολύ συγκεκριμένα προβλήματα σε διάφορους τομείς. Το 1863, ο Ναπολέων Γ’ του ζήτησε να μελετήσει τις ασθένειες του κρασιού. Τα κρασιά ξίνιζαν, κάτι που αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα, καθώς είχε μόλις υπογραφεί συνθήκη για την αύξηση των εξαγωγών γαλλικού κρασιού στη Βρετανία. Παρατήρησε και πάλι ότι τα μικρόβια ευθύνονταν και πρότεινε τη θέρμανση του κρασιού σε θερμοκρασία μεταξύ 60 και 100°C μετά τη ζύμωση, ώστε να αποτραπεί η μόλυνση – μια διαδικασία που άλλοι ονόμασαν «παστερίωση».
Το 1865, ο Παστέρ κλήθηκε ξανά από έναν πρώην καθηγητή του, έναν χημικό που είχε γίνει γερουσιαστής για το διαμέρισμα Γκαρντ. Αυτή τη φορά, η πρόκληση ήταν να σωθεί η βιομηχανία του μεταξιού, η οποία κινδύνευε λόγω ασθενειών των μεταξοσκωλήκων.
Ο Λουί Παστέρ έστησε ένα εργαστήριο στην περιοχή των Σεβέν και παρατήρησε ότι οι μεταξοσκώληκες επηρεάζονταν από δύο ασθένειες: την πεμπρίνη και τη φλαχέρια. Στη συνέχεια έδειξε πώς μπορούσαν να προληφθούν αυτές οι ασθένειες, επιλέγοντας υγιή αυγά για τη μία και εφαρμόζοντας μέτρα υγιεινής στα εκτροφεία μεταξοσκωλήκων για την άλλη. Το έργο του έσωσε τη βιομηχανία του μεταξιού στη Γαλλία και στο εξωτερικό και καθοδήγησε τις μετέπειτα έρευνές του για τις λοιμώδεις ασθένειες στα ζώα.
Ο Παστέρ διεξήγαγε επίσης έρευνες για την μπύρα και πρότεινε τεχνικές για την παρακολούθηση της ζύμωσης με μικροσκόπιο, οι οποίες στη συνέχεια εφαρμόστηκαν σε πολλές ζυθοποιίες. Αυτή η εξαιρετικά χρήσιμη έρευνα, όπως και το μετέπειτα έργο του, μπορεί να συνοψιστεί σε μια διάσημη ρήση του Λουί Παστέρ: «Υπάρχουν η επιστήμη και οι εφαρμογές της επιστήμης, δεμένες μεταξύ τους σαν τον καρπό με το δέντρο που τον φέρει».
Το εμβόλιο κατά της λύσσας
Το 1877, ο Παστέρ έστρεψε το ενδιαφέρον του στις λοιμώδεις ασθένειες στα ζώα και στη συνέχεια στους ανθρώπους, ανακαλύπτοντας τον σταφυλόκοκκο που ευθύνεται για τα αποστήματα και τον στρεπτόκοκκο που προκαλεί τον επιλόχειο πυρετό.
Κατόπιν ξεκίνησε το έργο του πάνω στα εμβόλια, αρχικά για τις ασθένειες των ζώων και έπειτα, φυσικά, για τη λύσσα στους ανθρώπους, μια επιτυχία που του έφερε μεγάλη αναγνώριση.
Στις 6 Ιουλίου 1885, ο Παστέρ εμβολίασε τον Ζοζέφ Μεστέρ, ένα εννιάχρονο αγόρι που είχε δαγκωθεί από λυσσασμένο σκύλο. Το εμβόλιο ήταν τόσο επιτυχημένο που έφερε άμεση δόξα και φήμη στον Παστέρ. Εκατοντάδες άλλα θύματα δαγκωμάτων σε όλο τον κόσμο σώθηκαν στη συνέχεια χάρη στο εμβόλιο του Παστέρ, σηματοδοτώντας την αρχή της εποχής της προληπτικής ιατρικής.
Αυτή η σπουδαία επίτευξη σε μια καριέρα γεμάτη ευρείες ανακαλύψεις και επαναστάσεις οδήγησε τον Λουί Παστέρ να ιδρύσει ένα ίδρυμα για τον εμβολιασμό κατά της λύσσας, το οποίο συνδέθηκε με ένα ερευνητικό κέντρο και ένα κέντρο διδασκαλίας. Η έκκλησή του για δημόσιες δωρεές είχε τεράστια επιτυχία και το Ινστιτούτο Παστέρ άνοιξε το 1888 ως ίδρυμα με φιλανθρωπικό χαρακτήρα.
Ήταν λοιπόν ο άνθρωπος που παρήγαγε το πρώτο εμβόλιο σε εργαστήριο. Σήμερα υπολογίζεται ότι τα εμβόλια σώζουν πάνω από 9.000.000 ζωές ετησίως.
