Κομψός, με ευγενικά χαρακτηριστικά και μειλίχιο ύφος ταίριαξε γρήγορα στα σαλόνια της παγκόσμιας επιχειρηματικής και πολιτικής ελίτ. Αλλά ο ίδιος είχε πρωταρχικό στόχο να κάνει την πατρίδα του πιο πλούσια και πιο ισχυρή. Και ο ρόλος του υπήρξε πράγματι καταλυτικός.
Ο Αχμέτ Ζακί Γιαμανί υπήρξε μία από τις πιο επιδραστικές φυσιογνωμίες της Σαουδικής Αραβίας, του ΟΠΕΚ και της παγκόσμιας αγοράς του «μαύρου χρυσού». Είναι ένας θρύλος του πετρελαίου, ο οποίος σαν σήμερα, 20 Δεκεμβρίου 1973, με μία επώδυνη για τον υπόλοιπο κόσμο πετρελαϊκή κρίση να είναι σε εξέλιξη, δήλωνε «ταπεινά» στο Newsweek: «Εγώ είμαι απλά ένας Βεδουίνος».
Αξίζει να θυμηθούμε την ιστορία του.
Τα πρώτα βήματα
Ο Γιαμανί γεννήθηκε στη Μέκκα, τη γενέτειρα του Προφήτη Μωάμεθ, όταν, όπως παρατηρεί ο Guardian, οι καμήλες εξακολουθούσαν να κυκλοφορούν στους δρόμους. Η οικογένειά του ήταν πλούσια. Ο πατέρας του, Χασάν, και ο παππούς του ήταν δικαστές με καταγωγή από την Υεμένη, ενώ η μητέρα του, Φατίμα, ήταν ποιήτρια. Σπούδασε Νομική στο Κάιρο και τη Νέα Υόρκη, και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Χάρβαρντ.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 επέστρεψε στη Σαουδική Αραβία και ίδρυσε το πρώτο δικηγορικό γραφείο της χώρας, ενώ ανέλαβε ρόλο συμβούλου κυβερνητικών υπουργών.
Υπηρέτησε ως υπουργός Πετρελαίου και Ορυκτών Πόρων – και είχε από τη θέση αυτή ηγετικό ρόλο στον ΟΠΕΚ – υπό τέσσερις Σαουδάραβες μονάρχες, ξεκινώντας το 1962 με τον Σαούντ, γιο του ιδρυτή του θεοκρατικού βασιλείου. Τότε η τιμή του πετρελαίου δεν ήταν ούτε 2 δολάρια το βαρέλι.
Ως υπουργός Πετρελαίου τράβηξε και την προσοχή του βασιλιά Φεϊζάλ, που διαδέχθηκε τον Σαούντ το 1964. Το επόμενο έτος συνέταξε τον αντι-δουλεμπορικό νόμο του βασιλείου. Ο Γιαμανί ήταν ένας από τους λίγους κοινούς θνητούς που εργάστηκαν για τη βασιλική οικογένεια. Αν και δεν ήταν «γαλαζοαίματος» του δόθηκε τιμητικά ο τίτλος του σεΐχη.
Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ
Τη δεκαετία του 1970 και του 1980, ο Γιαμανί ήταν ένα σύμβολο της νέας εποχής του πετρελαίου, του πλούτου και της δύναμης που πρόσφερε ο μαύρος χρυσός στην πατρίδα του, τη Σαουδική Αραβία – η οποία εξακολουθεί να κατέχει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο και να επηρεάζει με τις κινήσεις της σε μεγάλο βαθμό τις τιμές στην αγορά.
Ο Γιαμανί ήταν γνωστός στην πετρελαϊκή αγορά. Έγινε γνώριμη φυσιογνωμία διεθνώς τον Οκτώβριο του 1973, όταν ξέσπασε ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος του Γιομ Κιπούρ. Ο Σαουδάραβας βασιλιάς Φεϊζάλ φέρεται να ήταν αρχικά απρόθυμος να πει «ναι» σε ένα πετρελαϊκό εμπάργκο. Ο Γιαμανί πίεσε ωστόσο σε αυτή την κατεύθυνση και τον έπεισε πως το εμπάργκο ήταν η μόνη απάντηση στην αταλάντευτη υποστήριξη της Ουάσινγκτον προς το εβραϊκό κράτος.
«Είμαστε οι κύριοι του αγαθού μας»
Οι τιμές του πετρελαίου τετραπλασιάστηκαν τότε σε παγκόσμιο επίπεδο, προκαλώντας διεθνή κρίση, αλλά υπερχειλίζοντας τα ταμεία των πετρελαιοπαραγωγών κρατών με πετροδολάρια. «Είμαστε οι κύριοι του δικού μας αγαθού», διεμήνυσε ο Γιαμανί, θέλοντας να δείξει ποιος κάνει κουμάντο.
Μέχρι το 1973, οι Σαουδάραβες κέρδιζαν 8-9 δισ. δολάρια ετησίως από τις εξαγωγές πετρελαίου. Την άνοιξη του 1974, τα ετήσια έσοδά τους ήταν 34 δισ. δολάρια. Και η παραγωγή της έβαινε αυξανόμενη υποσχόμενη ακόμη μεγαλύτερα κέρδη στο μέλλον.
Οι στενοί δεσμοί του Γιαμανί με τον Φεϊζάλ του εξασφάλισαν έναν κεντρικό ρόλο σε αυτές τις ιστορικές εξελίξεις, και ανταμείφθηκε με μεγάλες εκτάσεις γης. «Το διπλωματικό του στυλ, η δεξιότητά του στην ανάλυση και τις διαπραγματεύσεις, και η ικανότητά του με τον Τύπο του έδωσαν αποφασιστική επιρροή», έχει γράψει ο Ντάνιελ Γέργκιν στην ιστορία της πετρελαϊκής βιομηχανίας, The Prize. «Η μακροβιότητά του, το γεγονός δηλαδή ότι παρέμεινε “εκεί” περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο, απλά του χάρισε ακόμη μεγαλύτερη δύναμη». Παρόλα αυτά λέγεται ότι είχε κακές σχέσεις με τον Χένρι Κίσινγκερ, o oποιός προτιμούσε να συνεργάζεται με τον Σάχη του Ιράν.
Δεν είναι όμως μόνο ο ρόλος στο εμπάργκο και την κορυφαία πετρελαϊκή κρίση του αιώνα εκείνος που καθόρισε την πορεία του Γιαμανί. Ήταν ο άνθρωπος που ουσιαστικά έσπασε τα δεσμά της σαουδαραβικής πετρελαϊκής βιομηχανίας από τον έλεγχο των αμερικανικών εταιρειών.
Η εθνικοποίηση της Aramco
Αντιλαμβανόμενος ότι η Aramco ήταν ό,τι πιο πολύτιμο διέθετε το σαουδαραβικό βασίλειο, ο Γιαμανί προώθησε με πείσμα την εθνικοποίησή της.
Το εγχείρημα αυτό ολοκληρώθηκε το 1976 και ανέδειξε τη Σαουδική Αραβία σε παντοδύναμο παίχτη της Μέσης Ανατολής και άκρως υπολογίσιμο παράγοντα για τις ΗΠΑ.
Η απομάκρυνση των αμερικανικών εταιρειών όχι μόνο δεν έπληξε τις σχέσεις του βασιλείου με την Αμερική, αλλά τις ενίσχυσε αισθητά, αφού η Ουάσιγκτον είχε ανάγκη να κρατάει δίπλα της το Ριάντ για να διασφαλίζει τα δικά της συμφέροντα στην περιοχή.
Μία δολοφονία και μία απαγωγή
Η εγγύτητά του με το θρόνο σήμαινε ότι ο Γιαμανί ήταν μάρτυρας δραματικών γεγονότων. Τον Μάρτιο του 1975, είδε τον Φεϊζάλ να δολοφονείται από τον ανιψιό του.
Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, ήταν μεταξύ των 11 υπουργών του ΟΠΕΚ που απήχθησαν στη Βιέννη από τον Ίλιτς Ραμίρεζ Σάντσεζ, τον Βενεζουελάνο τρομοκράτη γνωστό ως Κάρλος το Τσακάλι.
«Ο Κάρλος κι εγώ μιλούσαμε, κάναμε αστεία και τα λοιπά», δήλωσε αργότερα ο Γιαμανί στην τηλεόραση του Al Jazeera. «Δηλαδή, ήταν πολύ ευγενικός μαζί μου, αλλά μου είπε ότι θα με σκοτώσει». Ο Γιαμανί και ο Ιρανός ομόλογός του, Τζαμσίντ Αμουζεγκάρ, ήταν οι τελευταίοι που απελευθερώθηκαν στην Αλγερία, όπου είχαν μεταφερθεί αεροπορικώς.
Το 1986 ήρθε σε ρήξη με τον βασιλιά Φαχάντ, που ανέβηκε στο θρόνο μετά το θάνατο του αδελφού του, Χάλεντ, το 1982 και αποχώρησε από την κυβέρνηση. Το 1990, ο Γιαμανί ίδρυσε το Κέντρο Σπουδών Παγκόσμιας Ενέργειας στο Λονδίνο, αλλά ζούσε στην Ελβετία. Επίσης, ίδρυσε ένα ίδρυμα για τη διατήρηση και δημοσίευση παλαιών αραβικών και ισλαμικών χειρογράφων.
Η τελευταία πρόβλεψη
Σε μια συνέντευξή του το 2000, όταν το σχιστολιθικό πετρέλαιο ήταν ελάχιστα γνωστό και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ήταν ακόμη στα σπάργανα, ο Γιαμανί προέβλεψε ότι τεχνολογίες όπως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, σε συνδυασμό με τη στροφή σε νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος, θα μείωναν την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων και θα αύξαναν την παραγωγή εκτός ΟΠΕΚ. «Η εποχή του λίθου δεν τελείωσε επειδή τελείωσαν οι πέτρες, και η εποχή του πετρελαίου θα τελειώσει πολύ πριν εξαντληθεί το πετρέλαιο», είχε πει χαρακτηριστικά.
