Πριν από χιλιάδες χρόνια, εξαφανίστηκαν από τον κόσμο. Αλλά από τη στιγμή που επέστρεψαν, άλλαξαν για πάντα τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι πολεμούσαν, επικοινωνούσαν και πραγματοποιούσαν εμπορικές συναλλαγές.
Τα άλογα είναι ένας από τους μεγαλύτερους καταλύτες της ανθρώπινης ιστορίας. Στην ολοκλήρωση της τελευταίας εποχής των παγετώνων, η άνοδος της θερμοκρασίας μετέτρεψε τα λιβάδια όπου τα άλογα περιπλανήθηκαν σε βάλτους και δάση. Οι άνθρωποι τα κυνηγούσαν πολύ για κρέας. Στην πραγματικότητα, τα άγρια άλογα εξαφανίστηκαν στη Βόρεια Αμερική περίπου πριν από 7.600-12.000 χρόνια.
Θα μπορούσατε να πει κανείς, σημειώνει ο Economist, ότι σταματώντας το κυνήγι και αρχίζοντας να τα εξημερώνουν και να τα εκμεταλλεύονται, οι άνθρωποι έσωσαν τα άλογα. Ή θα μπορούσε να πει ότι τα άλογα αποφάσισαν να «ποντάρουν» στους ανθρώπους.
Οι άνθρωποι άλλαξαν για πάντα από τη συμμαχία τους με τα άλογα. Ικανά να καλπάζουν με ταχύτητα πάνω από 64 χλμ/ώρα και να μεταφέρουν βαριά αντικείμενα, τα άλογα διαμόρφωσαν τα σύνορα των αυτοκρατοριών και καθόρισαν νικητές και ηττημένους στη μάχη.
Ο Τίμοθι Γουάινγκαρντ, ιστορικός, αποκαλεί τα άλογα «το οπλικό σύστημα με τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής της ανθρωπότητας».
Καθιέρωσαν ακόμη και… τα παντελόνια
Μεταμόρφωσαν επίσης τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούσαν να κυνηγούν, να επικοινωνούν, να εμπορεύονται και ακόμη και να ντυθούν. Τα παντελόνια καθιερώθηκαν ως βασικό ένδυμα μόνο αφότου τα άλογα εξημερώθηκαν, ως καινοτομία για ιππασία. Τα παλαιότερα σωζόμενα ζευγάρια, που χρονολογούνται στο 1300 π.Χ., ανήκαν σε ιππείς.
Νέα βιβλία έχουν κυκλοφορήσει εξετάζοντας τον αντίκτυπο του αλόγου στην ανθρώπινη ιστορία, αν και οι προσεγγίσεις τους είναι πολύ διαφορετικές. Ο Ντέιβιντ Τσάφετς, μελετητής της ασιατικής ιστορίας, επικεντρώνει το «Επιδρομείς, Κυβερνήτες και Έμποροι» στην αλληλεπίδραση μεταξύ των νομάδων που μεταφέρονται με τα άλογα και των εγκατεστημένων λαών, μια καθοριστική πτυχή του κινεζικού, ινδικού και περσικού πολιτισμού.
Υποστηρίζει ότι «αυτό που τώρα αποκαλούμε Δρόμος του Μεταξιού θα έπρεπε να ονομάζεται με μεγαλύτερη ακρίβεια Δρόμος του Ιππέα, γιατί ήταν το άλογο, και όχι το μετάξι, που συγκέντρωσε αγοραστές και πωλητές μαζί… για να σχηματίσουν τις πρώτες μεγάλης κλίμακας διεθνείς εμπορικές διαδρομές».
Ο ρόλος τους σε δύο παγκοσμίους πολέμους
Η ευρύτερη προσέγγιση έρχεται από τον Γουάινγκαρντ. Από την ανατομία των αλόγων μέχρι τον ρόλο τους στους δύο παγκόσμιους πολέμους, το βιβλίο του είναι γεμάτο με συναρπαστικές λεπτομέρειες. Για παράδειγμα, η Βρετανία έστειλε περισσότερες τροφές αλόγων παρά πυρομαχικά στο δυτικό μέτωπο στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είκοσι χρόνια αργότερα ο Χίτλερ στρατολόγησε περίπου 2,7 εκατομμύρια άλογα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το «Hoof Beats» του Γουίλιαμ Τέιλορ, ακαδημαϊκού και επιμελητή στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Κολοράντο, βασίζεται κυρίως στην αρχαιολογία και είναι ένα πιο επιστημονικό εγχειρίδιο.
Και τα τρία βιβλία πάντως εξετάζουν το πώς η μαεστρία του αλόγου ενδυνάμωσε τους ανθρώπους που το συνάντησαν για πρώτη φορά την τρίτη χιλιετία π.Χ. Η πατρίδα τους ήταν η ποντιακή-κασπική στέπα, τα απέραντα λιβάδια βόρεια της Μαύρης και της Κασπίας θάλασσας.
Το αποτύπωμα των ιππέων στη γλώσσα και το DNA
Η χρήση αλόγων για τροφή, μεταφορά και πόλεμο παρείχε κινητικότητα και πλεονέκτημα έναντι των άλλων. Ένα αποτέλεσμα είναι ότι η γλώσσα των πρώτων ιππέων, η πρωτοϊνδοευρωπαϊκή, αποτελεί τη ρίζα των γλωσσών που ομιλούνται από το 46% των ανθρώπων σήμερα. Το γενετικό τους αποτύπωμα σφραγίζει το 40-50% των Ευρωπαίων. Περίπου το 60-90% των ανδρών στην ινδική υποήπειρο μπορούν να εντοπίσουν το πατρογραμμικό DNA σε αυτούς τους πρώτους ιππείς.
Τα ανώτερα άλογα και η ιππασία συνέχισαν να καθορίζουν τις σαρωτικές μετακινήσεις πληθυσμών. Περίπου το 2000 π.Χ., τα άλογα είχαν πατήσει σε παλαιότερους πολιτισμούς σε όλη την Ευρώπη και την Ινδία, όπως εκείνους που έχτισαν το Stonehenge στην Αγγλία και το Mohenjodaro στην κοιλάδα του Ινδού.
Τα άλογα έφεραν τους Ούννους στην Ευρώπη (γύρω στο 370 μ.Χ.), τους Άραβες στην Ισπανία (711 μ.Χ.) και τους Τούρκους στην Ινδία (1020 μ.Χ.) και την Ανατολία (1071 μ.Χ.). Τα άλογα διέδωσαν επίσης τους τεράστιους μογγολικούς στρατούς υπό τον Τζένγκις Χαν σε ολόκληρη σχεδόν την ευρασιατική ξηρά, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας (γύρω στο 1200 μ.Χ.). Στην Ευρώπη η φεουδαρχία και ο ιπποτισμός έφτασαν έφιπποι, όπως και τα στρατεύματα του Ναπολέοντα.
Πιο δυνατά από τον άνθρωπο – αξίζουν σεβασμό
Μια ματιά στη «βιοτεχνολογία» του αλόγου εξηγεί τη χρησιμότητά του. Όσον αφορά τη δύναμη, ένα άλογο έχει πάνω από δέκα φορές μεγαλύτερη δύναμη από έναν άνθρωπο. (Οι άνθρωποι εξακολουθούν να χρησιμοποιούν την «ιπποδύναμη» ως τρόπο να ποσοτικοποιήσουν την ισχύ).
Τα άλογα δεν χρειάζονται παρά ελάχιστο ύπνο, τρέχουν γρήγορα για μεγάλες εκτάσεις και έχουν ιδιοσυγκρασία που τα καθιστά εκπαιδεύσιμα. Τα δόντια τους κόβουν το γρασίδι με μπροστινούς κοπτήρες και το συνθλίβουν με τους πίσω γομφίους, αφήνοντας ένα χρήσιμο κενό για λίγο. Το γάλα τους έχει πέντε φορές περισσότερη βιταμίνη C και η σάρκα τους περισσότερη πρωτεΐνη από τις αγελάδες.
Τους αξίζει πάνω από όλα σεβασμός, γιατί τα χτυπήματα από τις οπλές τους άλλαξαν τον κόσμο.
