Ήταν «αδύναμο». Ήταν «απολύτως μη ικανοποιητικό». Ήταν, εν ολίγοις, «απαίσιο». Αν θέλετε να εκνευρίσετε έναν στατιστικολόγο, ρωτήστε τον για τη δίκη της Λούσι Λέτμπι, μιας Βρετανίδας νοσοκόμας.
Οι στατιστικολόγοι, συνήθως, δεν έχουν καμία άποψη για την ενοχή ή μη τη Λούσι Λέτμπ, η οποία τον Αύγουστο του 2023 κρίθηκε ένοχη για τη δολοφονία 7 βρεφών σε νοσοκομείο κοντά στο Λίβερπουλ μεταξύ 2015 και 2016 και καταδικάστηκε σε 15 ισόβια κάθειρξη χωρίς την πιθανότητα λόγος τιμής.
Ωστόσο, έχουν πολύ ισχυρές απόψεις σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο προχώρησε η δίκη της – η οποία βασίστηκε εν μέρει στην ανάλυση στοιχείων του νοσοκομείου. «Η καταδίκη δεν είναι σε γερές βάσεις», λέει στον Economist o Πίτερ Γκριν, Pκαθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ. Ήταν το είδος της περίπτωσης «που αφήνει μια άσχημη γεύση στο στόμα», λέει ο Φίλιπ Ντέιβιτν, καθηγητής στατιστικής στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Οι στατιστικολόγοι ήταν «σοκαρισμένοι», εξηγεί ένας άλλος διαπρεπής καθηγητής, με τον τρόπο που η δίκη στάθμισε την πιθανότητα φαινομενικά ασυνήθιστων γεγονότων.
Λούσι Λέτμπι: Οι γιατροί προειδοποιούσαν, η διοίκηση κώφευε, εκείνη σκότωνε μωρά
Η Βρετανία έχει πρόβλημα. Όχι πρόβλημα εγκληματικότητας (με 1,1 δολοφονίες ανά 100.000 ανθρώπους είναι σε καλή θέση με βάση τα παγκόσμια πρότυπα). Ούτε έχει πρόβλημα με την παραγωγή επιστημόνων (με οκτώ μετάλλια Fields και περίπου εκατό Νόμπελ επιστήμης, η Βρετανία είναι πάνω από το μέσο όρο στα μαθηματικά υψηλότερου επιπέδου). Αντίθετα, έχει πρόβλημα με την παραγωγή… μη επιστημόνων, που δυσκολεύονται σε μια υπόθεση δολοφονίας να κατανοήσουν δεδομένα. Σε αυτό το πεδίο, λέει ο Σερ Άντριαν Σμιθ, επικεφαλής της Βασιλικής Εταιρείας, η Βρετανία είναι πράγματι «πολύ κακή».
Χωρισμένοι στα δύο
Αυτή δεν είναι μια νέα διάγνωση. Σε μια διάλεξη του 1959 με τίτλο «The Two Cultures», ο επιστήμονας και συγγραφέας Τσαρλς Πέρσι Σνόου προειδοποίησε ότι η κοινωνία «διαιρείται σε δύο ομάδες: σε αυτούς που κατανοούν την επιστήμη και σε αυτούς που δεν κατανοούν». Λογοτέχνες και διανοούμενοι γελούν με τον αναλφαβητισμό των επιστημόνων, αλλά, όπως είπε ο Σνόου, «ζητήστε τους να περιγράψουν τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής (το επιστημονικό ισοδύναμο του «Έχετε διαβάσει ένα έργο του Σαίξπηρ;) ή ακόμη και να ορίσουν τη μάζα (το επιστημονικό ισοδύναμο του «ξέρεις να διαβάζεις;») και η απάντηση θα ήταν «ψυχρά» αρνητική.
Αυτό όμως συμβαίνει και σήμερα. Η δίκη της Λέτμπι είναι μόνο ένα παράδειγμα, λέει ο Economist. Η πανδημία του Covid κατέδειξε ότι οι πολιτικοί αδυνατούσαν να κατανοήσουν έννοιες όπως ο απόλυτος και ο σχετικός κίνδυνος. Η Ντέιμ Κέιτ Μπίνγκαμ, η οποία προήδρευσε της ειδικής ομάδας εμβολίων της Βρετανίας, ήταν «αρκετά σοκαρισμένη» από το επίπεδο επιστημονικής άγνοιας στη δημόσια διοίκηση. Ακόμη χειρότερα, ένιωσε ότι, για κάποιους, είναι σχεδόν «ένα παράσημο» το να δηλώνουν ότι δεν καταλαβαίνουν καθόλου επιστημονικές έννοιες.
«Διαβάζει Αρχιμήδη από το πρωτότυπο, αλλά δεν καταλαβαίνει τα Μαθηματικά του Αρχιμήδη»
Ο Μπόρις ζόνσον είναι ένα παράδειγμα ως προς το τι έχει πάει στραβά. Δεν είναι —παρά τα όσα υποδηλώνουν συχνά οι πράξεις του— ένας ανόητος άνθρωπος και σίγουρα όχι, μετά τις σπουδές του σε Ίτον και Οξφόρδη, ένας μη καλλιεργημένος άνθρωπος. Μπορεί να διαβάσει τον Αρχιμήδη στο πρωτότυπο. Αλλά δεν μπορεί να καταλάβει τα μαθηματικά του Αρχιμήδη. Είναι το προϊόν αυτού που ο Σνόου αποκάλεσε τη «φανατική πίστη της Βρετανίας στην εκπαιδευτική εξειδίκευση». Και αυτή η πεποίθηση, λέει ο Ντέιβιντ Γουίλετς, πρώην υπουργός αρμόδιος για την ανώτατη εκπαίδευση είναι σήμερα «πιο έντονη από ποτέ».
Ένας πρωτοετής φοιτητής φυσικής στην Αγγλία «μάλλον ξέρει περισσότερα φυσική από οποιονδήποτε άλλον 18χρονο σε οποιαδήποτε άλλη δυτική χώρα», λέει ο Λόρδος Γουίλετς. Για την αξιολόγηση ενός εκπαιδευτικού συστήματος, ωστόσο, το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν κάποιος που σπουδάζει φυσική την καταλαβαίνει. Αλλά αν κάποιος που δεν έχει σπουδάσει φυσική στο πανεπιστήμιο, κατανοεί βασικές έννοιές της με βάση τα όσα έμαθε στο σχολείο.
Το 2010 το Ίδρυμα Nuffield, μια δεξαμενή σκέψης, αποφάσισε να ελέγξει εάν η Βρετανία ήταν πραγματικά τόσο κακή στο να προσφέρει εύρος παιδείας συγκρίνοντάς την με άλλες 24 χώρες, που προέρχονται κυρίως από τον ΟΟΣΑ. Στην Αγγλία λιγότεροι από ένας στους πέντε μαθητές σπούδασαν μαθηματικά μετά τα 16. Σε 18 από τις χώρες περισσότεροι από τους μισούς σπούδασαν. Σε οκτώ, όλοι. Κυβερνητικά στοιχεία δείχνουν ότι σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας στη Βρετανία έχει τις αριθμητικές δεξιότητες ενός… παιδιού δημοτικού σχολείου.
Ακόμη και πριν ξεκινήσει η δίκη της Λέτμπι οι στατιστικολόγοι ήταν «ανήσυχοι», λέει ο καθηγητής Γκριν. Υπήρξαν πρόσφατες δικαστικές αδικίες στις οποίες οι αποκαλούμενοι «κατά συρροή δολοφόνοι της υγείας» είχαν καταδικαστεί στη βάση κακών στατιστικών στοιχείων.
Η ιστορία του δικαίου και των στατιστικών στη Βρετανία είναι θλιβερή. Στη δεκαετία του 1990, μια μητέρα καταδικάστηκε για τη δολοφονία των γιων της, αφού ο παιδίατρος Ρόι Μίντοου, ισχυρίστηκε (λανθασμένα) ότι οι πιθανότητες ο θάνατός τους να είναι τυχαίος ήταν 1 στα 73 εκατομμύρια. Ο καθηγητής Ντέιβιντ κλήθηκε να αντιμετωπίσει αυτόν τον ισχυρισμό. Πριν προλάβει να μιλήσει, ο δικαστής τον σταμάτησε: «ε καλά δεν είναι και πυρηνική φυσική».
Ζωγραφίζοντας τον στόχο γύρω από το βέλος
Ο καθηγητής Ντέιβιντ ήταν «αηδιασμένος» — αλλά δεν ξαφνιάστηκε. Αυτό που ανησυχεί τους στατιστικολόγους δεν είναι απλώς το τραγικό επίπεδο γνώσης των στατιστικών από τους δικηγόρους. Είναι η απουσία επίγνωσης αυτής της αδυναμίας τους. Πριν από τη δίκη της Λέτμπι, ο καθηγητής Γκριν και ορισμένοι συνάδελφοί του δημιούργησαν ένα φυλλάδιο με τίτλο «Κατά συρροή δολοφόνος ή σύμπτωση;»
Μια συγκεκριμένη νοσοκόμα ήταν πάντα σε υπηρεσία όταν πέθαιναν άνθρωποι. Όταν το ακούν αυτό οι μη ειδικοί λένε: «Δεν μπορεί να συμβεί τυχαία. Επομένως είναι ένοχη». Οι λόγοι για τους οποίους αυτή η λογική είναι λανθασμένη είναι περίπλοκοι—και περιγράφονται σε αυτό το φυλλάδιο, που τώρα έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο της Βασιλικής Στατιστικής Εταιρείας. Αλλά αρκεί να πούμε ότι οι στατιστικολόγοι το ονομάζουν αυτό «ζωγραφίζω τον στόχο γύρω από το βέλος».
Ωστόσο, στη δοκιμή Λέτμπι χρησιμοποιήθηκε ένα διάγραμμα για να δείξει ότι ήταν σε υπηρεσία όταν τα μωρά είχαν πεθάνει. Δεν υπήρχε κανένα στοιχείο για άλλους θανάτους, για τους οποίους δεν κατηγορήθηκε. Οι στατιστικές αδυναμίες αυτού δεν επισημάνθηκαν επαρκώς. Ο στόχος ήταν ζωγραφισμένος γύρω από το βέλος. Καταδικάστηκε.
