Στις 4 Φεβρουαρίου 2022, λίγο πριν εισβάλει στην Ουκρανία, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ταξίδεψε στο Πεκίνο, όπου υπέγραψε με τον Κινέζο ηγέτη Σι Τζινπίνγκ ένα έγγραφο που χαιρέτιζε μια συνεργασία «χωρίς όρια». Στα δύο και πλέον χρόνια από τότε, η Κίνα αρνήθηκε να καταδικάσει την εισβολή και βοήθησε τη Ρωσία να αποκτήσει υλικό, από εργαλειομηχανές έως κινητήρες και drones, ζωτικής σημασίας για τις πολεμικές επιχειρήσεις της.
Επιστρέφει λοιπόν η συμμαχία που συνέδεσε τη Μόσχα με το Πεκίνο στον πρώιμο Ψυχρό Πόλεμο; Οι Ρώσοι και οι Κινέζοι τονίζουν ότι η τρέχουσα εταιρική τους σχέση είναι πιο ανθεκτική από τις ημέρες που ηγούνταν του κομμουνιστικού κόσμου.
Ο Σι ξέρει καλά τις ομοιότητες και τις διαφορές με το παρελθόν, όπως εξηγεί σε εκτενές ρεπορτάζ το Foreign Affairs. Και τούτο γιατί ο πατέρας του, Σι Τζονγκσούν, ήταν υψηλόβαθμο στέλεχος του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ) με μία καριέρα, που μπορεί να θεωρηθεί μικρογραφία των σχέσεων μεταξύ Πεκίνου και Μόσχας κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, από τις πρώτες ημέρες της επανάστασης στις δεκαετίες του 1920 και του 1930 έως τα σκαμπανεβάσματα των σχέσεων τη δεκαετία του 1940 και την αντιγραφή του σοβιετικού μοντέλου στη δεκαετία του 1950, και από την ανοιχτή ρήξη των δεκαετιών 1960 και 1970 έως την προσέγγιση στα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Οι συναλλαγές του πρεσβύτερου Σι με τη Μόσχα έδειξαν τους κινδύνους της οικειότητας αλλά και της αντιπαλότητας και το πώς η υπερβολική προσέγγιση μπορεί να πυροδοτήσει ανεξέλεγκτες εντάσεις.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η κομμουνιστική ιδεολογία τελικά ώθησε τις δύο χώρες στο διαζύγιο. Σήμερα ένα σύνολο συντηρητικών, αντιδυτικών και κρατιστικών αντιλήψεων ενώνει τις δύο πλευρές. Αλλά σε ποιο βαθμό και για πόσο; Αν κάτι κρατάει τη συμμαχία είναι η χημεία των Σι και Πούτιν. Αλλά είναι αρκετή;
Η αφοσίωση του πατέρα στο Κομμουνιστικό Κόμμα
Ο Σι Τζινπίνγκ γεννήθηκε το 1953, στο απόγειο της πυρετωδών αντιγραφής της Σοβιετικής Ένωσης από την Κίνα. Το πιο δημοφιλές σύνθημα στην Κίνα εκείνη τη χρονιά, όπως θυμίζει το Foreign Affairs, ήταν το ακόλουθο: «Η Σοβιετική Ένωση του σήμερα είναι η Κίνα του αύριο».
Ο Σι Τζονγκσούν είχε μόλις μετακομίσει στο Πεκίνο από τα βορειοδυτικά της Κίνας, όπου είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος των πρώτων τεσσάρων δεκαετιών της ζωής του πολεμώντας σε μια επανάσταση εμπνευσμένη από την επανάσταση των Μπολσεβίκων του 1917. Όπως πολλοί από τη γενιά του, ο Σι ήταν αφοσιωμένος στον σκοπό παρά τις πολυάριθμες αποτυχίες και τις προσωπικές θυσίες – μια αφοσίωση που επέζησε της δίωξης και της φυλάκισής του από τα μέλη του ΚΚΚ το 1935, με την κατηγορία ότι δεν προσχώρησε αρκετά στην κομμουνιστική ορθοδοξία.
Η νίκη των Μπολσεβίκων επηρέασε τους πρώτους Κινέζους ριζοσπάστες και η Μόσχα κατηύθυνε και χρηματοδότησε το ΚΚΚ στα πρώτα του χρόνια. Αλλά η αυξανόμενη ανεξαρτησία των Κινέζων κομμουνιστών πήγε χέρι – χέρι με την άνοδο του Μάο Τσε Τουνγκ – και συνέδεσε τη μοίρα του Σι Τζονγκσούν με τη μοίρα του Μάο.
Το αφήγημα του Μάο για τη Σοβιετική Ένωση
Σύμφωνα με το αφήγημα του Μάο, οι ριζοσπάστες που είχαν εκπαιδευτεί από τη Σοβιετική Ένωση είχαν σχεδόν θάψει την επανάσταση στην Κίνα επειδή δεν κατάλαβαν τις ειδικές συνθήκες της χώρας. Αυτοί οι δογματιστές, ισχυρίστηκε ο Μάο, είχαν καταδιώξει τον Σι το 1935, όπως είχαν κακομεταχειριστεί τον ίδιο νωρίτερα εκείνη τη δεκαετία, όταν παραγκωνίστηκε από τους σοβιετικούς ηγέτες του ΚΚΚ. Παρόλα αυτά, ο Μάο δεν ήθελε να κοπούν οι δεσμοί με τη Μόσχα.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, καθώς οι κομμουνιστές σάρωσαν την Κίνα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της χώρας, ο πατέρας του Σι άρχισε να έχει συνεχείς αλληλεπιδράσεις με τους Σοβιετικούς ως επικεφαλής του τεράστιου Βορειοδυτικού Γραφείου, της κομματικής οργάνωσης που επέβλεπε την περιοχή Σιντιζιάνγκ.
Η Σοβιετική Ένωση βοήθησε το ΚΚΚ να αναπτύξει στρατιωτική ισχύ εκεί και τον Δεκέμβριο του 1949. Έναν χρόνο αργότερα, ο Σι έγινε επικεφαλής της Ένωσης Κινεζο-Σοβιετικής Φιλίας.
Η πρώτη μεγάλη εκκαθάριση από το ΚΚΚ
Ακριβώς την εποχή της γέννησης του Σι Τζινπίνγκ, το ΚΚΚ άρχισε την πρώτη του μεγάλη εκκαθάριση, η οποία συνδέεται στενά τόσο με τη Σοβιετική Ένωση όσο και με την οικογένεια Σι. Ο Γκάο Γκανγκ, ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος, που θεωρήθηκε πιθανός διάδοχος του Μάο, προέβη σε επικρίσεις άλλων αξιωματούχων, που τον έθεσαν στον στόχαστρο.
Ο Μάο τον παραγκώνισε, στράφηκε στον προστατευόμενο του, και ο Γκάο τελικά αυτοκτόνησε. Ο Γκάο είχε στενούς δεσμούς με τη Μόσχα και ο Μάο πίστευε ότι αυτοί ισοδυναμούσαν με προδοσία. Ο κίνδυνος που σήμαιναν οι στενές σχέσεις με ξένη δύναμη, ακόμη και αν αυτή ήταν σύμμαχος, προκαλούσε φόβο στον Σι Τσονγκσούν, ο οποίος είχε υπηρετήσει δίπλα στον Γκάο και είχε διωχθεί μαζί του το 1935. Ο Σι παραλίγο να πέσει μαζί του. Αλλά άντεξε.
Αν και η καριέρα του Σι Τσονγκσούν δέχθηκε προσωρινό πλήγμα, αργότερα τέθηκε επικεφαλής της διαχείρισης των δεκάδων χιλιάδων σοβιετικών εμπειρογνωμόνων που στάλθηκαν για να βοηθήσουν την Κίνα στην ανοικοδόμηση μετά από χρόνια πολέμου. Αυτό δεν ήταν εύκολο έργο. Όπως είπε ο Σι σε μια ομιλία του το 1956, αυτοί οι ειδικοί δυσκολεύτηκαν να εγκλιματιστούν στην Κίνα και μερικοί από αυτούς «πέθαναν, δηλητηριάστηκαν, τραυματίστηκαν, αρρώστησαν ή και αυτοκτόνησαν». Όταν ο Μάο αποφάσισε την ίδια χρονιά ότι η κινεζική πολιτική δομή ήταν πολύ «σοβιετική» και συγκέντρωσε υπερβολική εξουσία στο Πεκίνο, ο Σι ανέλαβε να καταστρώσει ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης.
Το «διαζύγιο»
Τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1959, ο Σι, τότε ισχυρός αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, ηγήθηκε μιας αντιπροσωπείας στη Σοβιετική Ένωση. Η συγκυρία ήταν ακατάλληλη. Τον Ιούνιο, οι Σοβιετικοί είχαν αρνηθεί να υποστηρίξουν το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων της Κίνας. Ο Σι έπρεπε να επισκεφθεί τη Σοβιετική Ένωση νωρίτερα το καλοκαίρι του ίδιου έτους, αλλά μια ολομέλεια του ΚΚΚ στο Λουσάν -όπου εκκαθαρίστηκε ο υπουργός Άμυνας Πενγκ Ντεχουάι- καθυστέρησε τα σχέδιά του.
Ο Πενγκ είχε γράψει μια επιστολή στον Μάο επικρίνοντας το Μεγάλο Άλμα Προς τα Εμπρός και ο Μάο όχι μόνο ερμήνευσε την πράξη του Πενγκ ως προσωπική προσβολή, αλλά υποψιαζόταν, εσφαλμένα, ότι ο Σοβιετικός ηγέτης Νικήτα Χρουστσόφ τον είχε επηρεάσει. Ο Πενγκ και ο Σι συνδέθηκαν με δεσμούς καριέρας που σφυρηλατήθηκαν στο πεδίο της μάχης, στη βορειοδυτική Κίνα. Η δεύτερη μεγάλη εκκαθάριση του ΚΚΚ, όπως και η πρώτη, ήταν τόσο κοντά στην οικογένεια Σι όσο και συνδεδεμένη με τις υποψίες του Μάο για τις σοβιετικές προθέσεις. Και για άλλη μια φορά, ο Σι βρέθηκε σε κίνδυνο.
Στις 25 Αυγούστου, την ίδια μέρα που η σοβιετική πρεσβεία στο Πεκίνο κάλεσε τον Σι στην επίσκεψή του, Κινέζοι στρατιώτες σκότωσαν έναν Ινδό στρατιώτη και τραυμάτισαν έναν άλλο στα σύνορα Κίνας-Ινδίας. Αν και οι Κινέζοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι θάνατοι ήταν τυχαίοι, οι Σοβιετικοί εξοργίστηκαν, γιατί πίστευαν ότι η βία θα ωθούσε τους Ινδούς μακριά από το κομμουνιστικό μπλοκ και θα ματαίωνε τις προσπάθειες του Χρουστσόφ να επιτύχει ύφεση με τη Δύση κατά τη διάρκεια ενός επερχόμενου ταξιδιού στην Ουάσιγκτον.
Φτάνοντας στη Μόσχα δύο ημέρες μετά τη βία στα σύνορα, ο Σι έκανε ό,τι μπορούσε για να επιβεβαιώσει τη συμμαχία. Αφού πέρασε λίγες μέρες στη Σοβιετική Ουκρανία και την Τσεχοσλοβακία, ο Σι επέστρεψε στη Μόσχα.
Ωστόσο, το 1959, ο Σι βρισκόταν αντιμέτωπος με νέα μεγάλη κρίση στις διμερείς σχέσεις. Στις 9 Σεπτεμβρίου, στο Πεκίνο, Σοβιετικοί διπλωμάτες ενημέρωσαν τους Κινέζους σχετικά με τα σχέδια να δημοσιεύσουν μια δήλωση στο TASS, το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων, που πήρε ουδέτερη θέση για τη συνοριακή αψιμαχία Κίνας-Ινδίας.
Οι Κινέζοι εξαγριώθηκαν και ζήτησαν από τους Σοβιετικούς να αλλάξουν ή να καθυστερήσουν το δελτίο. Οι Σοβιετικοί όχι μόνο απέρριψαν το αίτημά τους αλλά δημοσίευσαν τη δήλωση εκείνο το βράδυ. Ο Σι έφυγε για το Πεκίνο την επόμενη κιόλας μέρα—παρόλο που υποτίθεται ότι θα συνέχιζε να ηγείται της αντιπροσωπείας μέχρι τις 18 Σεπτεμβρίου.
Και το δίδαγμα
Όταν ο Μάο και ο Χρουστσόφ συναντήθηκαν τον επόμενο μήνα, ο Μάο παραπονέθηκε για το περιστατικό, λέγοντας: «Η ανακοίνωση της TASS έκανε όλους τους ιμπεριαλιστές χαρούμενους».
Η διαμάχη ήταν απλώς η πρώτη δημόσια ρωγμή στη συμμαχία. Το καλοκαίρι του 1960, ο Χρουστσόφ απομάκρυνε όλους τους Σοβιετικούς εμπειρογνώμονες από την Κίνα και ο Σι τοποθετήθηκε υπεύθυνος για τη διαχείριση της αναχώρησής τους. Το μάθημα που πήρε ο γιος του από το επεισόδιο ήταν ότι οι Κινέζοι έπρεπε να βασίζονται στον εαυτό τους.
