Ήταν σαν σήμερα, 20 Ιουνίου 1963, όταν εκπρόσωποι της Σοβιετικής Ένωσης και των ΗΠΑ συναντήθηκαν σε ουδέτερο έδαφος, στη Γενεύη, για να συμφωνήσουν στην ανάγκη για μία τηλεφωνική γραμμή έκτακτης ανάγκης. Έπεσαν έτσι οι υπογραφές στο «Μνημόνιο Κατανόησης για την Καθιέρωση Γραμμής Απευθείας Επικοινωνίας», με τον αμερικανικό και διεθνή Τύπο της εποχής, να χρησιμοποιεί για αυτή τον ελαφρώς πιο «πιασάρικο» όρο Red Phone (Κόκκινο Τηλέφωνο).
Ήταν το πιο σημαντικό ίσως από τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, που υπεγράφησαν εκείνη την εποχή ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις, αφού παρείχε ένα σύστημα επικοινωνιών, που είχε σχεδιαστεί κατά τρόπο που να αμβλύνει τις εντάσεις και να αποτρέπει θερμά επεισόδια, τα οποία θα μπορούσαν να φτάσουν έως και τον πυρηνικό πόλεμο. Συνέδεε τον Λευκό Οίκο (μέσω του Εθνικού Κέντρου Στρατιωτικής Διοίκησης) με το Κρεμλίνο και επέτρεπε την απευθείας επικοινωνία των ηγετών των δύο πλευρών. Στην πρώτη του μορφή το σύστημα αυτό επικοινωνίας δεν περιελάμβανε καν τηλέφωνο.
Από το χείλος του πολέμου και τα τηλεγραφήματα των 3.000 λέξεων
Οι ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης πρότειναν για πρώτη φορά μία δικλίδα ασφαλείας για να αποτραπεί ένα «ατύχημα» το 1954. Το 1958 αποδέχθηκαν πρόσκληση από τις ΗΠΑ να λάβουν μέρος σε ειδική σύνοδο και πάλι στη Γενεύη. Δεν κατέστη όμως δυνατή μία απόφαση.
Το 1961, ο Πρόεδρος Κένεντι μίλησε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και πρότεινε ένα «Πρόγραμμα για Γενικό και Πλήρη Αφοπλισμό σε έναν Ειρηνικό Κόσμο», το οποίο προέβλεπε τη δημιουργία «μιας Διεθνούς Επιτροπής για τη μελέτη των αστοχιών επικοινωνίας».
Ένα χρόνο αργότερα θα ερχόταν η Κρίση των Πυραύλων της Κούβας. Μια αντιπαράθεση για την παρουσία σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα έφερε τον κόσμο στα πρόθυρα του πυρηνικού πολέμου. Αν και αυτό από μόνο του είναι τρομακτικό, ο τρόπος που οι δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις επικοινωνούσαν μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της κρίσης σοκάρει ακόμη περισσότερο.
Οι ΗΠΑ χρειάστηκαν σχεδόν 12 ώρες για να λάβουν και να αποκωδικοποιήσουν ένα τηλεγράφημα 3.000 λέξεων από τους Σοβιετικούς, και τη στιγμή που οι Αμερικανοί συνέταξαν μια απάντηση, οι Σοβιετικοί είχαν ήδη στείλει ένα άλλο μήνυμα.
Εν τω μεταξύ, ο πρεσβευτής της Σοβιετικής Ένωσης στην Ουάσιγκτον έβαλε έναν ταχυμεταφορέα με ποδήλατο να παραλάβει τα μηνύματά του για να τα πάει σε κατάστημα της Western Union και να επικοινωνήσει με τη Μόσχα. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΣΣΔ συνειδητοποίησαν ότι η κατάσταση θα μπορούσε να είχε επιλυθεί ταχύτερα με ένα σύγχρονο, αποτελεσματικό σύστημα επικοινωνίας.
Στο νέο σύστημα επικοινωνίας
Κάπως έτσι φτάσαμε στην υπογραφή του Μνημονίου της Γενεύης. Πώς όμως λειτουργεί το περιβόητο «Κόκκινο Τηλέφωνο»; Σε αντίθεση με την απεικόνισή του στα μέσα ενημέρωσης και την ποπ κουλτούρα, το σύστημα δεν είναι μία κόκκινη τηλεφωνική συσκευή. Στην πραγματικότητα δεν περιελάμβανε ένα πραγματικό τηλέφωνο μέχρι τη δεκαετία του 1970.
Το μνημόνιο που καθιέρωσε το σύστημα όριζε «ένα διπλό συρμάτινο τηλεγραφικό κύκλωμα πλήρους απασχόλησης», καθώς θεωρήθηκε ότι αυτό θα μείωνε την πιθανότητα κακής μετάφρασης, θα έδινε σε κάθε πλευρά χρόνο να εξετάσει το μήνυμα του άλλου πριν απαντήσει και να αποτρέψει παρερμηνείες. Το ένα τηλεγραφικό κύκλωμα δρομολογήθηκε Ουάσιγκτον – Λονδίνο – Κοπεγχάγη – Στοκχόλμη – Ελσίνκι – Μόσχα. Μία δεύτερη γραμμή Ουάσιγκτον – Τανγκέρη – Μόσχα δημιουργήθηκε ως εφεδρική.
Στην Ουάσιγκτον και τη Μόσχα δημιουργήθηκαν πανομοιότυπα τερματικά τηλετύπου, στελεχωμένα από ομάδες ειδικών επικοινωνιών και διερμηνέων. Το τερματικό της Μόσχας, που ονομάστηκε «Κόκκινο Τηλέφωνο» από τους Σοβιετικούς, τοποθετήθηκε σε ένα κελί κάτω από το Κρεμλίνο. Το τερματικό της Ουάσιγκτον τοποθετήθηκε στο Πεντάγωνο στο Εθνικό Στρατιωτικό Κέντρο Διοίκησης. Το μνημόνιο όριζε επίσης ότι κάθε χώρα παρέχει στην άλλη τον απαραίτητο εξοπλισμό για τα τερματικά δωρεάν.
Πώς ακριβώς λειτουργεί
Το 1971, το σύστημα αναβαθμίστηκε. Εγκαταστάθηκε μια τηλεφωνική γραμμή και η δευτερεύουσα τηλεγραφική γραμμή καταργήθηκε. Στη συνέχεια, η κύρια τηλεγραφική γραμμή συμπληρώθηκε από δύο δορυφορικές γραμμές επικοινωνίας, που σχηματίστηκαν από δύο δορυφόρους Intelsat των ΗΠΑ και δύο σοβιετικούς Molniya II.
Το σύστημα αναβαθμίστηκε ξανά το 1986. Οι Σοβιετικοί αντικατέστησαν τους δορυφόρους τους με σύγχρονους σταθερούς δορυφόρους κατηγορίας Gorizont και προστέθηκε η ικανότητα μετάδοσης φαξ υψηλής ταχύτητας. Αυτό επέτρεψε τη γρήγορη ανταλλαγή μεγάλων ποσοτήτων πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων εικόνων και εγγράφων, μαζί με φωνητικά και τηλετυπικά μηνύματα.
Όταν χρησιμοποιείται η ανοιχτή γραμμή στο αμερικανικό άκρο, ένα μήνυμα από τον πρόεδρο αποστέλλεται από τον Λευκό Οίκο στο κέντρο διοίκησης μέσω κωδικοποιημένου τηλεφώνου, ηλεκτρονικής μετάδοσης ή αγγελιοφόρου. Ο υπεύθυνος του κέντρου επικοινωνεί με τον Λευκό Οίκο για να επαληθεύσει το μήνυμα.
Μόλις επαληθευτεί το μήνυμα, κωδικοποιείται και αποστέλλεται στη Μόσχα (τα πρώτα χρόνια, οι τηλετυπωτές μπορούσαν να στείλουν υλικό μόνο με τον εκπληκτικό ρυθμό των 66 λέξεων ανά λεπτό). Τα μηνύματα από την Ουάσιγκτον μεταδίδονται στα αγγλικά και τα μηνύματα από τη Μόσχα μεταδίδονται στα ρωσικά, χρησιμοποιώντας κυριλλικούς χαρακτήρες, με τη μετάφραση να γίνεται στο άκρο της λήψης.
Σε ποιες περιπτώσεις έχει χτυπήσει το «τηλέφωνο»;
Υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις στις οποίες χρησιμοποιήθηκε η ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας και αυτό έγινε γνωστό στο ευρύ κοινό. Πιθανώς να υπήρξαν ακόμη περισσότερες που δεν γνωρίζουμε.
Η Μόσχα χρησιμοποίησε το σύστημα για πρώτη φορά στις 5 Ιουνίου 1967, κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Έξι Ημερών. Ο υπουργός Άμυνας Ρόμπερτ ΜακΝαμάρα ενημέρωνε τον πρόεδρο Νίξον ότι «η ανοιχτή γραμμή έχει ανοίξει».
Μόλις λίγες ώρες νωρίτερα, είχε ξεσπάσει πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και του οι Άραβες γείτονές της και οι Σοβιετικοί ήθελαν να μάθουν εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν λάβει μέρος στην αιφνιδιαστική επίθεση του Ισραήλ στην Αίγυπτο. Τις επόμενες μέρες, οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν την ανοιχτή γραμμή για να στείλουν έως και 20 μηνύματα, κυρίως για να ενημερώσουν η μία την άλλη για τις προθέσεις και τους ελιγμούς των ναυτικών τους στόλων, που βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση στη Μεσόγειο.
Ο Ρίτσαρντ Νίξον χρησιμοποίησε επίσης την ανοιχτή γραμμή όταν πυροδοτήθηκαν εντάσεις μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν το 1971, και ξανά δύο χρόνια αργότερα κατά τη διάρκεια μιας άλλης σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή. Ο Τζίμι Κάρτερ και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν χρησιμοποίησαν επίσης τη γραμμή. Ο Κάρτερ επικοινώνησε με τη Μόσχα για να διαμαρτυρηθεί για τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν το 1979 και ο Ρέιγκαν λέγεται ότι διαμαρτυρήθηκε στους Σοβιετικούς για τη σύλληψη ενός Αμερικανού δημοσιογράφου με την κατηγορία της κατασκοπείας.
Πιο πρόσφατα, το σύστημα χρησιμοποιήθηκε κατά τη μεταπολεμική κατοχή του Ιράκ για να επιτρέψει τη συζήτηση των προσπαθειών διατήρησης της ειρήνης και ανοικοδόμησης.
Το «κόκκινο τηλέφωνο» λειτουργεί 24/7 και δοκιμάζεται ανά πάσα στιγμή. Για να ελέγξουν ότι λειτουργεί σωστά και να δοκιμάσουν τις μεταφραστικές δεξιότητες ο ένας του άλλου, οι ειδικοί στις δύο πλευρές της γραμμής έχουν καθιερώσει ένα «παιχνίδι» μεταξύ τους. Οι χειριστές των ΗΠΑ λατρεύουν να στέλνουν συνταγές για τσίλι και άρθρα περιοδικών, ενώ οι Ρώσοι απαντούν με αποσπάσματα από μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι.
