Τα έγγραφα της Τιεν Αν Μεν, δηλαδή τα πρακτικά των διαλόγων που διημείφθησαν στους κόλπους της κινεζικής κομμουνιστικής ηγεσίας προ της εξέγερσης της 4ης Ιουνίου 1989 αλλά και στον απόηχο αυτής, δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά ολοκληρωμένα το 2002, στο βιβλίο των Andrew J. Nathan, Perry Link και Orville Schell, Τhe Tiananmen Papers: The Chinese Leadership’s Decision to Use Force Against Their Own People—In Their Own Words
Κατά την εκδοχή του συγγραφέως, διέρρευσαν από φιλικά διακείμενο προς τις μεταρρυθμίσεις Κινέζο αξιωματούχο που ουδέποτε κατονομάστηκε παρά μόνον με ψευδώνυμο.
Η αυθεντικότητα των εγγράφων αμφισβητήθηκε από το Πεκίνο αλλά και από (μικρή) ομάδα δυτικών ερευνητών. Στον συγγραφέα του βιβλίου, καθηγητή του Columbia Άντριου Νέιθαν, απαγορεύθηκε η είσοδος στην Κίνα.
Eν πολλοίς άγνωστο και σίγουρα μη εμπεδωμένο στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, το υλικό που παραθέτουμε σήμερα, 25 χρόνια μετά την εξέγερση, περιγράφει με ενάργεια την αντιπαλότητα μεταξύ σκληροπυρηνικών και μεταρρυθμιστών στους κόλπους της κομμουνιστικής ηγεσίας για τον τρόπο διαχείρισης του φοιτητικού κινήματος που άρχισε να σαρώνει την Κίνα την άνοιξη του 1989 και κατέληξε στα αιματηρά γεγονότα της Πλατείας Τιεν Αν Μεν.
Μαρτυρίες από την πλευρά των φοιτητών δεν υπάρχουν στο κείμενο που ακολουθεί. Εδώ είναι η ιστορία μιας εξέγερσης ιδωμένη από το σκληρά βλέμμα της εξουσίας.
Οι διαδηλώσεις του 1989 ξεκίνησαν από φοιτητές του Πεκίνου ως αίτημα οικονομικής μεταρρύθμισης και πολιτικής φιλελευθεροποίησης.
Ορθώς διαπιστώνει ο καθηγητής Νέιθαν ότι οι φοιτητές δεν στόχευαν σε ριζική πρόκληση, σε ανατροπή του κομμουνιστικού καθεστώτος. Αλλά ούτε και εκείνο από την πλευρά του «απολάμβανε» τη χρήση βίας εναντίον των φοιτητών. Οι δύο πλευρές μοιράζονταν αρκετούς κοινούς στόχους και κοινή γλώσσα σε μεγάλο βαθμό.
Αν οι ρίζες της φοιτητικής αντίδρασης ήταν η ανελευθερία ενός μη δημοκρατικού καθεστώτος, η κλιμάκωση αυτή καθ’ αυτή -επιβεβαιώνοντας πολλά case studies της Θεωρίας των Παιγνίων- υπήρξε απότοκο κακής επικοινωνίας των δύο πλευρών και λανθασμένων κρίσεων και υπολογισμών. Αμφότερα οδήγησαν τελικά τα δύο μέρη σε θέσεις μάχης με ολοένα και λιγότερες επιλογές συμβιβασμού.
Αυτή είναι η κεντρική θεωρία του Νέιθαν. Ισως δεν συμφωνούν όλοι αλλά την παραθέτουμε για να είναι ξεκάθαρη η δική του ερμηνευτική ακολουθία.
Σπίθα για το φοιτητικό κίνημα υπήρξε η επιθυμία να τιμηθεί η μνήμη του αποβιώσαντος την 15η Απριλίου 1989, Κινέζου μεταρρυθμιστή Hu Yaobang. Ο Hu είχε αντικατασταθεί δύο χρόνια νωρίτερα ως γενικός γραμματέας (αρχηγός του ΚΚΚ) από έναν άλλο μετριοπαθή, τον Zhao Ziyang.
Αρχικά, η όποια προκλητική «αύρα» υπήρχε στη συμπεριφορά των φοιτητών εκείνη την άνοιξη του 1989, δεν υπερέβαινε τα εσκαμμένα. Οι περισσότεροι φοιτητές παρέμειναν σε εντός ορίων διαδηλώσεις, αναγνωρίζοντας την ηγεσία του κόμματος και τοποθετώντας τους εαυτούς τους σε θέση «ευσεβών» πλην απογοητευμένων υποστηρικτών του (υποτιθέμενου) μακροπρόθεσμου μεταρρυθμιστικού σχεδίου του κόμματος.
Γρήγορα, οι εκδηλώσεις μνήμης μετεξελίχθησαν σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Με διακοίνωσή τους οι φοιτητές κάλεσαν την κυβέρνηση να επιταχύνει τις πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Να εγγυηθεί τις συνταγματικές ελευθερίες. Να καταπολεμήσει τη διαφθορά. Και να επιτρέψει τον ιδιωτικό Τύπο.
Ο Zhao Ziyang προσπάθησε να πετύχει μία συμφιλιωτική γραμμή της ηγεσίας έναντι των φοιτητών.
Ο Deng Xiaoping έμοιαζε πρόθυμος να συζητήσει τα πάντα εφόσον οι φοιτητές άδειαζαν την πλατεία την ημέρα της επίσκεψης του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.
Τα πράγματα πήραν άσχημη τροπή στις 13 Μαΐου όταν οι φοιτητές κήρυξαν απεργία πείνας. Οι διαμαρτυρίες εξαπλώθηκαν σε πολλές άλλες πόλεις και το ενδιαφέρον του Τύπου άρχισε να στρέφεται από τη Σινορωσική Σύνοδο στο φοιτητικό κίνημα.
Οι περισσότερες από τις συναντήσεις που παρήγαγαν τα πρακτικά αυτά έλαβαν χώρα στην έπαυλη του Deng Xiaoping και όχι στο Τσονγκνάνχαϊ, ήτοι το συγκρότημα που στεγάζει τα γραφεία της ηγεσίας του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος και του Κρατικού Συμβουλίου.
Την ίδια στιγμή εκεί, σε καθημερινή αν όχι και ωριαία βάση τα Κεντρικά του Κόμματος λάμβαναν απόρρητες αναφορές από κυβερνητικές, στρατιωτικές, κομματικές υπηρεσίες καθώς και από διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό. Το υλικό περιελάμβανε αναφορές για τις διαθέσεις φοιτητών, καθηγητών και στελεχών του κόμματος, αξιωματικών του στρατού και του στρατεύματος, εργατών, αγροτών, υπαλλήλων καταστημάτων, πλανόδιων μικροπωλητών και άλλων. Aπό όλη τη χώρα.
Σε αυτές τις εκθέσεις αποτυπώνονται επίσης οι σκέψεις περιφερειακών και κεντρικών ηγετών σε θέματα πολιτικής· ακόμη και η κυκλοφορία στους σιδηροδρόμους· ακόμα και συζητήσεις σε ιδιωτικές συναντήσεις· καθώς και συνεντεύξεις από ανθρώπους στο δρόμο. Και ό,τι άλλο μπορούσε να φανεί χρήσιμο στο Πεκίνο προκειμένου να έχει πλήρη επίγνωση της κατάστασης.
Συχνά τέτοιο υλικό διανεμόταν μόνο στα κορυφαία σαράντα μέλη της ηγεσίας. Κάποια περιορίζονταν ακόμη περισσότερο στην πενταμελή Μόνιμη Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου συν τους «οκτώ πρεσβύτερους» του ΚΚ, ας πούμε την Γερουσία.
Ακολουθούν αποσπάσματα -κατά κανόνα συντετμημένα- των πρακτικών από εκείνες τις ταραγμένες ημέρες όπως περιελήφθησαν στο Τhe Tienanmen Papers.
Oι πρωταγωνιστές
Den Xiaoping 85 χρονών: O ισχυρός άνδρας και η υπέρτατος ηγέτης της Κίνας από το 1997 έως τον Νοέμβριο του 1989, καίτοι τυπικά παραιτηθείς από κυβερνητικά και κομματικά αξιώματα πριν ακόμη από τους μήνες των γεγονότων.
Yang Shangkun, 81 ετών: Πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.
Li Peng: Επικεφαλής της Διοικούσης Επιτροπής του Πολίτμπιρο
Zhao Ziyang: ΓΓ του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας. Μετά τα γεγονότα της Τιεν Αν Μεν καθαιρέθηκε και τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό.
Jiang Zemin: ΓΓ του Κόμματος στη Σαγκάη και μέλος του Πολίτμπιρο. Διάδοχος του Ziyang στην ηγεσία του ΚΚΚ.
25η Απριλίου 1989 ή «Εμένα δείχνουν;»
Στις 25 Απριλίου ο Li Peng και η λοιπή γηραιά παρέα αξιωματούχων μεταβαίνουν στην έπαυλη του Deng Xiaoping για να τον ενημερώσουν για τις φοιτητικές διαδηλώσεις στο Πεκίνο και άλλες 20 πόλεις. Η αντίδραση του Deng ήταν η βάση για το κύριο άρθρο της 26ης Απριλίου στον Τύπο και άρα η επίσημη θέση του Κόμματος έναντι του μαθητικού κινήματος. Ένα άρθρο με καθόλου αθώα κατάληξη.
Ακολουθεί ο εξής διάλογος:
Li Peng: Κάποια από τα πλακάτ και τα συνθήματα που φωνάζουν οι φοιτητές στις πορείες είναι αντισοσιαλιστικά και στρέφονται κατά του Κόμματος. Είναι κραυγαλέο ότι ζητούν ανατροπή των δογμάτων μας για την αστική φιλελευθεροποίηση και την πνευματική επιμόλυνση. (σσ: που αυτά προκαλούν) Η λόγχη είναι στραμμένη κατευθείαν προς το μέρος σας και τους άλλους της παλαιότερης γενιάς του επαναστατικού προλεταριάτου.
Den Xiaoping: Λένε ότι είμαι ο εγκέφαλος όσων συμβαίνουν;
Li Peng: Υπάρχουν ανοιχτά αιτήματα παραίτησης της κυβέρνησης και εκκλήσεις για διάφορες ανοησίες όπως «ανοιχτές έρευνες και συζητήσεις για το ζήτημα της διακυβέρνησης και την εξουσία στην Κίνα» και αιτήματα για διευρυμένες εκλογές με αναθεώρηση του Συντάγματος, άρση περιορισμών και άρση της κατηγορίας περί «αντεπαναστατικών» εγκλημάτων. Παράνομες μαθητικές οργανώσεις έχουν ήδη ξεσπάσει στο Πεκίνο και την Τιανζίν. Υπάρχουν άλλοι άνθρωποι πίσω από τον μικρό αυτό αριθμό των ηγετών των παράνομων οργανώσεων που παίρνουν τις αποφάσεις (…)
Den Xiaoping: Δεν είναι ένα συνηθισμένο φοιτητικό κίνημα. Οι φοιτητές κάνουν σαματά εδώ και δέκα ημέρες τώρα και είμαστε ανεκτικοί και συγκρατημένοι. Αλλά τα πράγματα δεν πήγαν όπως τα περιμέναμε. Μία ελάχιστη μειονότητα εκμεταλλεύεται τους φοιτητές. Θέλουν να προκαλέσουν σύγχυση στον κόσμο και να βυθίσουν τη χώρα στο χάος. Είναι μια καλοσχεδιασμένη συνωμοσία, πραγματικός σκοπός της οποίας είναι να πλήξουν το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα και το σοσιαλιστικό σύστημα. Πρέπει να εξηγήσουμε σε ολόκληρο το κόμμα και το έθνος ότι αντιμετωπίζουμε μία πάρα πολύ κρίσιμη πολιτική μάχη. Πρέπει να είμαστε σαφείς και ξεκάθαροι απέναντι σε αυτήν την αναταραχή.
Li Peng: Μήπως πρέπει άμεσα να οργανώσουμε ένα κύριο άρθρο στην Εφημερίδα του Λαού, ώστε να διαδώσουμε όσα είπε ο σύντροφος Xiaoping;
Μαμά δεν κάνουμε κάτι κακό
Ετσι και έγινε: Στις 26 Απριλίου δημοσιεύεται στην Εφημερίδα του Λαού, άρθρο τιτλοφορούμενο «Ανάγκη για μια καθαρή στάση απέναντι στις ταραχές».
Ιδού και το απόσπασμα:
«Πρόκειται για καλοσχεδιασμένη πλεκτάνη για να προκαλέσει σύγχυση στον κόσμο και να ρίξει τη χώρα σε ’αναταραχή’. Ο πραγματικός στόχος του είναι να απορρίψει το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα και το σοσιαλιστικό σύστημα στο πιο θεμελιώδες επίπεδο. Πρόκειται για έναν πολύ κρίσιμο πολιτικό αγώνα που αφορά ολόκληρο το Κόμμα και το έθνος».
Το άρθρο είχε τα αντίθετα αποτελέσματα, αναζωπυρώνοντας τις φοιτητικές διαμαρτυρίες. Γενική αίσθηση ήταν ότι το άρθρο ήταν πολύ αυστηρό και υπεραντιδρούσε στα γεγονότα. Ταυτόχρονα όλες οι αναφορές που έφθαναν στα κεντρικά του κόμματος έδειχναν ογκούμενη συμπάθεια προς τους φοιτητές.
Στην Τιεν Αν Μεν βρίσκονταν πλέον συγκεντρωμένοι χιλιάδες φοιτητές κάνοντας πολλούς από τους παρισταμένους και περαστικούς να δακρύζουν ακούγοντας το σύνθημα «Μαμά δεν κάνουμε κάτι κακό».
13 Μαΐου ή «Ερχεται ο Γκορμπατσόφ»
Το πρωί της 13ης Μαΐου, ο Γενικός Γραμματέας του Κόμματος Zhao Ziyang και ο Πρόεδρος της ΛΔΚ Yang Shangkun πηγαίνουν σπίτι του Deng Xiaoping για να δώσουν αναφορά.
Εκεί καταγράφονται και οι πρώτες εντάσεις μεταξύ της ανώτερης ηγεσίας.
Ο Zhao Ziyang κάνει μία μάλλον ήπια αν όχι φιλική εισήγηση προς τα αιτήματα των φοιτητών και εισηγείται «πολυεπίπεδο διάλογο».
Εισπράττει την εξής απάντηση:
Deng Xiaoping: Ο διάλογος είναι καλός, αλλά το θέμα είναι να λυθεί το πρόβλημα. Δεν μπορεί να μας σέρνουν από τη μύτη. Αυτό το κίνημα διαρκεί πάρα πολύ, σχεδόν ένα μήνα τώρα. Οι σύντροφοι ανησυχούν. Πρέπει να είμαστε αποφασιστικοί. Έχω πει ξανά και ξανά ότι χρειαζόμαστε σταθερότητα εάν πρόκειται να αναπτυχθούμε. Πώς μπορούμε να προοδεύσουμε εάν τα πράγματα είναι σε απόλυτη αταξία;
Yang Shangkun: Ο Γκορμπατσόφ θα είναι εδώ σε δύο μέρες και σήμερα ακούω ότι οι φοιτητές πρόκειται να κηρύξουν απεργία πείνας. Προφανώς θέλουν να ανεβάσουν τη ‘θερμοκρασία’ και να τραβήξουν μεγάλη διεθνή προσοχή.
Deng Xiaoping: Η Τιεν Αν Μεν είναι το σύμβολο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Η πλατεία πρέπει να είναι σε τάξη όταν έρθει ο Γκορμπατσόφ. Πρέπει να διατηρήσουμε τη διεθνή μας εικόνα. Τι εικόνα θα δώσουμε αν η πλατεία είναι χάλια;
Στις 13 Μαΐου τουλάχιστον 100.000 φοιτητές ανακοινώνουν απεργία πείνας και στις 16 του μηνός ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ φθάνει στην Κίνα.
Η Διοικούσα Επιτροπή του Πολίτμπιρο συγκαλείται εκτάκτως: Στη σύσκεψη είναι παρόντες οι Zhao Ziyang, Li Peng, Qiao Shi, Hu Qili, και Yao Yilin. Εκ της Γερουσίας του κόμματος παρίστανται οι Yang Shangkun και Bo Yibo.
Στο τραπέζι πέφτει η ιδέα αναθεώρησης του άρθρου στην εφημερίδα της 26ης Απριλίου. Απορρίπτεται.
17 Μαΐου ή «Δεν τα θέλουμε αυτά τα δυτικά»
Ακολουθεί νέα σύσκεψη στις 17 Μαΐου : Η κομμουνιστική ηγεσία βάζει στη γωνία το Ζhao Ziyang επειδή κατά τη συνάντησή του με τον Γκορμπατσόφ είχε αναφερθεί στον Xiaoping ως υπέρτατο αρχηγό (που ήταν). Το σχόλιό του εξελήφθη ως έμμεση επίρριψη ευθυνών σε εκείνον και για τα γεγονότα στην Τιεν Αν Μεν.
Ακολουθεί ο εξής διάλογος:
Yao Yilin: ... Δεν καταλαβαίνω γιατί ο σύντροφος Ziyang ανέφερε τον σύντροφο Xiaoping στη χθεσινή συνομιλία του με τον Γκορμπατσόφ. Ετσι πως έχουν τα πράγματα αυτή τη στιγμή, αυτό το μόνο που μπορεί να είχε σκοπό ήταν να μεταφέρει στο σύντροφο Xiaoping όλη την ευθύνη και να κάνει τους φοιτητές να στοχοποιήσουν τον σύντροφο Xiaoping. Αυτό έκανε το όλο χάος πολύ χειρότερο.
Zhao Ziyang: (…) Σχετικά με τα χθεσινά σχόλιά μου στον Γκορμπατσόφ: Από το 13ο Συνέδριο του Κόμματος, όποτε συναντώ ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος από άλλες χώρες, ξεκαθαρίζω ον ρόλο του συντρόφου Xiaoping. Το κάνω αυτό για να βεβαιώσω ότι ο κόσμος έχει μια πιο ξεκάθαρη κατανόηση ότι η συνεχιζόμενη ισχύς του συντρόφου Xiaoping εντός του Κόμματός μας είναι νόμιμη παρά τη συνταξιοδότησή του (σσ: από τα τυπικά κυβερνητικά καθήκοντα και αξιώματα).
Deng Xiaoping: Σύντροφε Ziyang, η ομιλία σου στις 4 Μαΐου στο ADB ήταν σημείο καμπής. (σσ: άλλο σημείο τριβής). Από τότε το φοιτητικό κίνημα χειροτερεύει σταθερά. Φυσικά θέλουμε να οικοδομήσουμε τη σοσιαλιστική δημοκρατία, αλλά δεν μπορούμε να το κάνουμε βιαστικά, και αυτό που δεν θέλουμε καθόλου είναι αυτά τα δυτικού τύπου πράγματα. Αν το ένα δισεκατομμύριο του λαού μας πήγαινε ξαφνικά σε πολυκομματικές εκλογές, θα είχαμε χάος όπως ο εμφύλιος πόλεμος που είδαμε κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης…
(…) Αφού το σκέφτηκα πολύ και επώδυνα, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι πρέπει να κατεβάσουμε τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό [PLA] και να κηρύξουμε στρατιωτικό νόμο στο Πεκίνο, πιο συγκεκριμένα, στις αστικές περιοχές του Πεκίνου. Ο στόχος του στρατιωτικού νόμου θα είναι η καταστολή των αναταραχών μια και καλή και η επαναφορά γρήγορα στην κανονικότητα.
Zhao Ziyang: Είναι πάντα καλύτερο να παίρνεις μια απόφαση παρά να μην την έχεις. Αλλά σύντροφε Xiaoping, θα είναι δύσκολο για μένα να πραγματοποιήσω αυτό το σχέδιο. Έχω δυσκολίες με αυτό.
Deng Xiaoping: Η μειοψηφία υποτάσσεται στην πλειοψηφία!
Zhao Ziyang: Θα υποκύψω στην κομματική πειθαρχία. Η μειοψηφία υποχωρεί στην πλειοψηφία.
18 Μαΐου ή «Μην τους δείχνετε έλεος»
Το πρωί της 18 Μαΐου, οι Οκτώ Πρεσβύτεροι, (Deng Xiaoping, Chen Yun, Li Xiannian, Peng Zhen, Deng Yingchao, Yang Shangkun, Bo Yibo, και Wang Zhen) συναντώνται με το Πολίτμπιρο και συμφωνούν επισήμως να κηρύξουν στρατιωτικό νόμο.
Ο Zao Ziyang δεν παρίσταται και ένας εκ των παρισταμένων σοφών γερόντων τον επιτιμά αγρίως:
Li Peng: Ο λόγος που ο σύντροφος Zhao Ziyang δεν ήρθε σήμερα είναι ότι αντιτίθεται στον στρατιωτικό νόμο. Ενεθάρρυνε τους φοιτητές από την αρχή. (…) Ήταν προφανές ότι οι απόψεις του συντρόφου Zhao Ziyang ήταν διαφορετικές από αυτές του συντρόφου Xiaoping και της πλειοψηφίας των συντρόφων.
Wang Zhen: Αυτοί οι άνθρωποι πραγματικά τα θέλουν! Θα πρέπει να συλληφθούν μόλις ξαναβγούν έξω. Μην τους δείχνετε έλεος! Οι φοιτητές είναι τρελοί αν νομίζουν ότι μια χούφτα ανθρώπων μπορεί να ανατρέψει το Κόμμα και την κυβέρνησή μας!
Bo Yibo: Όλος ο ιμπεριαλιστικός δυτικός κόσμος θέλει οι σοσιαλιστικές χώρες να εγκαταλείψουν τον σοσιαλιστικό δρόμο και να γίνουν δορυφόροι στο σύστημα του διεθνούς μονοπωλιακού καπιταλισμού. Οι άνθρωποι (…) που βρίσκονται πίσω από αυτό το φοιτητικό κίνημα έχουν υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη και από τους αντιδραστικούς του KMT [Kuomintang] στην Ταϊβάν. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι το Κογκρέσο των ΗΠΑ και άλλα δυτικά κοινοβούλια [έχουν αναμειχθεί στο φοιτητικό κίνημα] …
19 Μαΐου ή Τελευταία Δάκρυα
Στις 4 το πρωί της 19ης Μαΐου, μετά τη συνεδρίαση της Μόνιμης Επιτροπής του Πολίτμπιρο, οι Zhao Ziyang και Li Peng επισκέπτονται την Τιεν Αν Μεν. Γνωρίζοντας ότι η πολιτική του σταδιοδρομία πλησίαζε στο τέλος της, ο Zhao θα πει «μερικά πράγματα που κάποιους τους έκαναν να δακρύσουν». «Ήρθαμε πολύ αργά», είπε και παρακάλεσε τους φοιτητές να προστατέψουν την υγεία τους, να σταματήσουν την απεργία πείνας και να φύγουν από την πλατεία πριν να είναι πολύ αργά.
«Ξαπλώναμε στις γραμμές των τραίνων όταν ήμασταν νέοι, και δεν σκεφτόμασταν το μέλλον», είπε στους φοιτητές. «Αλλά πρέπει να σας ζητήσω να σκεφτείτε προσεκτικά το μέλλον. Πολλά θέματα θα λυθούν τελικά. Σας ικετεύω να τερματίσετε την απεργία πείνας.»
Ο Zhao ήταν εξαντλημένος και ο γιατρός του τον παρότρυνε να ξεκουραστεί. Το πρωί της 19ης Μαΐου ζήτησε τριήμερη αναρρωτική άδεια. Λίγο αργότερα θα έπαιρνε οριστική άδεια από τα κομματικά/κυβερνητικά του καθήκοντα.
Ο στρατιωτικός νόμος εφαρμόστηκε αρχικά μόνον σε πέντε αστικές συνοικίες του Πεκίνου. Αλλά προκάλεσε σφοδρή αντίθεση σε όλη την πρωτεύουσα καθώς και σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Στρατεύματα από 22 μεραρχίες κινήθηκαν προς την πόλη, και έτσι πολλοί απεκλείσθησαν στα προάστια ή στους δρόμους της πόλης χωρίς να μπορούν να φθάνουν στους προορισμούς τους.
Την ίδια μέρα, ο Deng Xiaoping συγκαλεί ξανά τους πρεσβύτερους του κόμματος, με θέμα την αντικατάσταση του του Zhao Ziyang στον οποίο πλέον επιρρίπτεται σχεδόν αποκλειστικά η ευθύνη των εξελίξεων.
«Η αδιαλλαξία του Zhao Ziyang ήταν εμφανής και φέρει αναμφισβήτητη ευθύνη. Ούτε στη συνεδρίαση κόμματος-κυβέρνησης-στρατού που συγκάλεσε η Διαρκής Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου δεν παρευρέθηκε.
Όλοι κατάλαβαν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά.
Wang Zhen: Ο Zhao Ziyang δεν έδωσε ποτέ λίγη προσοχή σε ανθρώπους σαν εμάς. (…) Αυτό που πραγματικά θέλει είναι να διώξει εμάς τους γέρους από την εξουσία. Δεν τον κακομεταχειριστήκαμε. Αυτός επέλεξε την αντιπαράθεση.
Deng Xiaoping: (…)Στην πρόσφατη αναταραχή ο Zhao Ziyang αποκάλυψε πλήρως τη θέση του. Προφανώς στέκεται στο πλευρό της αναταραχής και πρακτικά υποδαυλίζει διχασμό, διχάζει το Κόμμα και υπερασπίζεται την αναταραχή. (…) Η επιλογή του αντικαταστάτη του είναι ο σύντροφος Jiang Zemin από τη Σαγκάη. «Κάθε φορά που κατεβαίνω στη Σαγκάη με συναντά και με θεωρεί ένα σεμνό άτομο με ισχυρή κομματική πειθαρχία και ευρεία γνώση. Τα πάει καλά και στη Σαγκάη».
27 Μαΐου ή Εκκενώστε την Πλατεία
Το βράδυ της 27ης Μαΐου, ο Deng Xiaoping και οι άλλοι επτά της Γερουσίας πρεσβύτεροι συναντήθηκαν για περίπου πέντε ώρες.
Τι απέμενε;
Η εκκαθάριση της πλατείας Τιεν Αν Μεν.
Κάτι που αποφασίζεται επισήμως το πρωί της 2ας Ιουνίου όταν οι πρεσβύτεροι του κόμματος συναντώνται με την Επιτροπή του Πολίτμπιρο.
Τα επιχειρήματα και η ανάλυσή τους βρίθουν αντιδυτικής ρητορείας και συνωμοσιολογικής θεώρησης.
Li Peng: Τα αντιδραστικά στοιχεία πιστεύουν ότι η κυβέρνηση τελικά θα υποχωρήσει αν αρνηθούν να αποσυρθούν από την πλατεία. Το σχέδιό τους είναι να προκαλέσουν συγκρούσεις και να δημιουργήσουν αιματοχυσία (…)
Wang Zhen: Αυτοί οι καταραμένοι μπάσταρδοι! Ποιοι νομίζουν ότι είναι, που πατάνε ιερό έδαφος όπως η Τιε Αν ΜΕν τόσο καιρό; Πραγματικά τα θέλουν! Πρέπει να στείλουμε τα στρατεύματα αμέσως τώρα για να αρπάξουν αυτούς τους αντεπαναστάτες, σύντροφε Xiaoping! Σε τι χρησιμεύει, τέλος πάντων, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός; Σε τι χρησιμεύουν τα στρατεύματα στρατιωτικού νόμου; Δεν πρέπει απλώς να κάθονται και να τρώνε! Υποτίθεται ότι πιάνουν απ΄το λαιμό τους αντεπαναστάτες! Πρέπει να το κάνουμε αλλιώς δεν θα συγχωρήσουμε ποτέ τον εαυτό μας! Πρέπει να το κάνουμε αλλιώς οι απλοί άνθρωποι θα επαναστατήσουν! Όποιος προσπαθεί να ανατρέψει το Κομμουνιστικό Κόμμα αξίζει θάνατο χωρίς ταφή!
Li Xiannian: Ο απολογισμός που μόλις μας έδωσε ο σύντροφος Li Peng δείχνει ξεκάθαρα ότι ο δυτικός καπιταλισμός θέλει πραγματικά να δει αναταραχή στην Κίνα. Και όχι μόνο αυτό. Θα ήθελαν επίσης να δουν αναταραχή στη Σοβιετική Ένωση και σε όλες τις σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιαπωνία και μερικές άλλες δυτικές χώρες δεν αφήνουν ούτε βήμα ειρηνικής εξέλιξης στις σοσιαλιστικές χώρες. (…)Καλύτερα να προσέχουμε. Ο καπιταλισμός θέλει να νικήσει τον σοσιαλισμό στο τέλος.
Deng Xiaoping: Ο σύντροφος Xiannian έχει δίκιο. Τα αίτια αυτού του περιστατικού έχουν να κάνουν με το παγκόσμιο πλαίσιο. Ο δυτικός κόσμος, ειδικά οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν ρίξει ολόκληρη τη μηχανή προπαγάνδας τους στις ταραχές και παρέχουν ενθάρρυνση και βοήθεια στους λεγόμενους δημοκράτες -ανθρώπους που στην πραγματικότητα είναι τα αποβράσματα του κινεζικού έθνους. Αυτή είναι η ρίζα της χαοτικής κατάστασης που αντιμετωπίζουμε σήμερα. (…) Ορισμένες δυτικές χώρες χρησιμοποιούν πράγματα όπως τα «ανθρώπινα δικαιώματα» σαν να λένε ότι το σοσιαλιστικό σύστημα είναι παράλογο ή παράνομο, για να μας επικρίνουν, αλλά αυτό που πραγματικά στοχεύουν είναι η κυριαρχία μας. Οι δυτικές χώρες δεν έχουν καθόλου δικαίωμα να μιλάνε για ανθρώπινα δικαιώματα!
Li Peng: Προτρέπω σθεναρά να προχωρήσουμε άμεσα για να καθαρίσουμε την πλατεία Τιεν Αν Μεν και να βάλουμε αποφασιστικά ένα τέλος στην αναταραχή και στο συνεχώς ευρυνόμενο πρόβλημα.
Qiao Shi: Τα γεγονότα δείχνουν ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε από τους φοιτητές να αποσυρθούν οικειοθελώς. H εκκαθάριση της πλατείας είναι η μόνη μας επιλογή και είναι απολύτως απαραίτητη.
Deng Xiaoping: Συμφωνώ με όλους σας και προτείνω τα στρατεύματα του στρατιωτικού νόμου να ξεκινήσουν απόψε να υλοποιούν το σχέδιο εκκαθάρισης και να το ολοκληρώσουν εντός δύο ημερών. Καθώς προχωράμε στο ξεκαθάρισμα, πρέπει να το εξηγήσουμε ξεκάθαρα σε όλους τους πολίτες και τους φοιτητές, ζητώντας τους να φύγουν και κάνοντας ό,τι καλύτερο μπορούμε για να τους πείσουμε. Αν όμως αρνηθούν να φύγουν, θα είναι υπεύθυνοι για τις συνέπειες…
3 Ιουνίου ή Στο πλευρό του Λαού
Στις 4 το απόγευμα της 3ης Ιουνίου, οι Yang Shangkun, Li Peng, Qiao Shi και Yao Yilin πραγματοποίησαν έκτακτη συνάντηση με αρμόδιους στρατιωτικούς αξιωματούχους.
Ο Li Peng συνοψίζει την κατάσταση: Καταλαβαίνετε όλοι την εικόνα τώρα. Μόλις ήρθα επίσης σε επαφή με τον σύντροφο Xiaoping και μου ζήτησε να μεταφέρω δύο σημεία σε όλους. Το πρώτο είναι: Λύστε το πρόβλημα πριν ξημερώσει αύριο. Εννοεί ότι τα στρατεύματά μας του στρατιωτικού νόμου θα πρέπει να ολοκληρώσουν πλήρως το έργο τους να καθαρίσουν την Πλατεία πριν δύσει ο ήλιος. Το δεύτερο είναι: Να είστε σώφρονες με τους φοιτητές και να βεβαιωθείτε ότι εκείνοι καταλαβαίνουν αυτό που κάνουμε. Τα στρατεύματα θα πρέπει να καταφύγουν σε «όλα τα απαραίτητα μέσα» μόνο εάν όλα τα άλλα αποτύχουν. Με άλλα λόγια, πριν εκκενώσουμε την πλατεία, να συμβουλεύουμε τους φοιτητές και τους πολίτες να αποφεύγουν πάση θυσία τους δρόμους και να ζητάμε από αυτούς που βρίσκονται στην πλατεία να φύγουν μόνοι τους από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Εν ολίγοις, πρέπει να κάνουμε εξαιρετική δουλειά στο έργο της προπαγάνδας. Πρέπει να είναι σαφές σε όλους ότι στεκόμαστε στο πλευρό του λαού και πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αποφύγουμε την αιματοχυσία.
4 Ιουνίου ή Οταν οι «πολίτες γίνονται όλο και πιο τολμηροί»
Η πλατεία Τιεν Αν Μεν βρίσκεται στο γεωγραφικό κέντρο της πρωτεύουσας και ακριβώς νοτιοανατολικά του Τσονγκχανάϊ όπου οι αυτοκράτορες της τελευταίας δυναστείας είχαν κάποτε το κυνηγετικό πάρκο τους και όπου εργάζονταν πλέον οι κορυφαίοι ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Εσωτερικές αναφορές της κυβέρνησης υποστήριζαν ότι ο στόχος του Deng Xiaoping να μην υπάρχουν θάνατοι στην πλατεία Τιεν Αν Μεν είχε επιτευχθεί.
Οι περισσότεροι θάνατοι σημειώθηκαν στην περιοχή Muxidi καθώς τα στρατεύματα μετακινούντο από τα δυτικά προάστια προς την Τιεν Αν Μεν, όπου κάποιοι στρατιώτες αντέδρασαν βίαια στη λαϊκή οργή.
Ακολουθεί απόσπασμα από τους επικεφαλής διοίκησης του Στρατιωτικού Νόμου:
«Τα στρατεύματα συνέχισαν να πυροβολούν προειδοποιητικούς πυροβολισμούς στον αέρα, αλλά οι άνθρωποι δεν έδειχναν σημάδια φόβου. Η (…)προέλαση του στρατού ήταν αργή λόγω της παρέμβασης των πολιτών. Το πλήθος πετούσε πέτρες, μπουκάλια αναψυκτικών και άλλα, αλλά ο στρατός τήρησε αυστηρή πειθαρχία και δεν έριξε ούτε μια βολή.
Πιστεύοντας ότι τα στρατεύματα δεν θα χρησιμοποιούσαν αληθινά πυρομαχικά, οι πολίτες γίνονταν όλο και πιο τολμηροί. Στις 10:10 μ.μ., δεκάδες χιλιάδες σχημάτισαν ένα ανθρώπινο τείχος στην οδό Beifengwo για να μπλοκάρουν τα στρατεύματα, οι δύο πλευρές στάθηκαν η μία απέναντι στην άλλη σε απόσταση είκοσι έως τριάντα μέτρων. Κάποιοι από τους πολίτες συνέχισαν να πετούν πέτρες και άλλα αντικείμενα.
(…) Οι στρατιώτες -με τις δύο πρώτες σειρές σε γονατιστή θέση και τους πίσω ορθίους- έστρεψαν τα όπλα τους στο πλήθος. Περίπου στις 22:30, κάτω από ένα καταιγισμό πετροπόλεμου, τα στρατεύματα άνοιξαν πυρ (…) Όταν οι άνθρωποι στο πλήθος συνειδητοποίησαν ότι χρησιμοποιούνταν αληθινά πυρομαχικά, ξεχύθηκαν κατά κύματα προς τη γέφυρα Muxidi. Η υποχώρησή τους εμποδίστηκε από τα οδοφράγματα που είχαν στήσει και γι’ αυτό κάποιοι από το πλήθος ποδοπατήθηκαν και τραυματίστηκαν σοβαρά.
Ξημερώματα 4ης Ιουνίου ή Σβήσε τα Φώτα
Απόσπασμα από fax του Υπουργείου Κρατικής Ασφαλείας:
Μέχρι τη 1 π.μ. στις 4 Ιουνίου, όλα τα στρατεύματα στρατιωτικού νόμου είχαν εισέλθει στην πλατεία Τιεν Αν Μεν και επί τρεις ώρες καλούσαν τους φοιτητές να αποχωρήσουν οικειοθελώς πριν από την προθεσμία (4 το πρωί) εκκένωσης της πλατείας.
Στις τέσσερις απότομα όλα τα φώτα της πλατείας έσβησαν, προκαλώντας στους καταληψίες της πανικό. Την ίδια στιγμή, η Διοίκηση Στρατιωτικού Νόμου συνέχισε να μεταδίδει την «Ειδοποίηση για εκκένωση της πλατείας».
Γύρω στις 4:30 τα φώτα στην πλατεία άναψαν ξανά. Οι φοιτητές βρέθηκαν αντιμέτωποι με έναν μεγάλο αριθμό ένοπλων στρατιωτών, οι οποίοι προσέγγιζαν τους φοιτητές όλο και πιο κοντά. Σειρές από τανκς και τεθωρακισμένα άρχισαν να κινούνται αργά μέσα στην Πλατεία από το βόρειο άκρο της. Τα τανκς και τα τεθωρακισμένα συνέχισαν να προχωρούν, γκρεμίζοντας και συντρίβοντας φοιτητικές σκηνές στην πορεία, μέχρι που κύκλωσαν τους φοιτητές από τα ανατολικά και τα δυτικά, σε απόσταση είκοσι ή τριάντα μέτρων.
Περί τις 5 π.μ. χιλιάδες φοιτητές υποχώρησαν προς τη νοτιοανατολική γωνία της Πλατείας. Σποραδικά ακούγονταν κραυγές «Αιματοχυσία» «Κάτω ο φασισμός» «Κλέφτες, κλέφτες», «Γ… ζώα» και άλλα παρόμοια. Κάποιοι έφτυναν τους στρατιώτες καθώς περνούσαν μπροστά τους.
Ξημέρωσε περίπου στις 5:20. Ο κύριος όγκος των μαθητών είχε εγκαταλείψει την πλατεία, αλλά περίπου διακόσιοι προκλητικοί φοιτητές και πολίτες παρέμειναν και τώρα ήταν εντελώς στριμωγμένοι από τανκς, που προχώρησαν πάνω τους αργά και υπομονετικά, αναγκάζοντάς τους σταδιακά να υποχωρήσουν. Όταν και η τελευταία ομάδα τελικά απωθήθηκε από την πλατεία και βρέθηκε με τους πολίτες έξω από αυτή, μερικά από τα μέλη της πήραν το θάρρος να φωνάξουν: «Φασίστες!» και «Κάτω ο Φασισμός!». Σε απάντηση, αξιωματικοί και στρατιώτες που ήταν συγκεντρωμένοι στο Μαυσωλείο του Μάο πυροβόλησαν τους στον αέρα και φώναξαν: «Αν κανείς δεν μου επιτεθεί, δεν επιτίθεμαι σε κανέναν!»
Στις 5:40 π.μ., η πλατεία είχε καθαριστεί.
Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι σε όλη τη διαδικασία εκκαθάρισης της Πλατείας, τα στρατεύματα του στρατιωτικού νόμου δεν πυροβόλησαν μέχρι θανάτου ούτε ένα άτομο και κανένα άτομο δεν έπεσε κάτω από τανκ.
Ωστόσο, ορισμένες ανθρωποκτονίες πολιτών και στρατιωτών συνεχίστηκαν και κατά τις πρωινές ώρες. Το πλήθος ήταν εξοργισμένο και φήμες διεδίδοντο για χιλιάδες θύματα.
6 Ιουνίου, ο Απολογισμός
Στις 6 Ιουνίου, δυόμισι μέρες μετά από αυτό που απεκλήθη «καταστολή των αντεπαναστατικών ταραχών», ακολουθεί ο απολογισμός. Το απόσπασμα του διαλόγου προέρχεται από τα πρακτικά των Κεντρικών του κόμματος και από μία μαγνητοφώνηση της συνεδρίασης:
Deng Xiaoping: Αν δεν μέναμε ήμασταν σταθεροί με τις αντεπαναστατικές ταραχές ποιος ξέρει τι μπορεί να είχε συμβεί; Ο στρατός υπέφερε πολύ. Τους χρωστάμε πολλά, πραγματικά το χρωστάμε. Αν οι συνωμοσίες όσων υποκινούσαν τις ταραχές είχαν πετύχει, θα είχαμε εμφύλιο πόλεμο. Και αν είχε γίνει εμφύλιος – φυσικά η δική μας πλευρά θα είχε κερδίσει, αλλά σκεφτείτε μόνο όλους αυτούς τους θανάτους.
Li Xiannian: Εάν δεν είχαμε καταπνίξει αυτές τις αντεπαναστατικές ταραχές, θα μπορούσαμε να μιλάμε εδώ τώρα; Οι στρατιώτες του PLA είναι πραγματικά τα αδέρφια του κινεζικού λαού και στιβαροί πυλώνες του Κόμματος και του κράτους. …
Yang Shangkun: Έχουμε πληρώσει ακριβό τίμημα για την καταστολή αυτών των αντεπαναστατικών ταραχών. Η αποκατάσταση της κοινωνικής τάξης στο Πεκίνο πρέπει να είναι η πρώτη μας προτεραιότητα τώρα και αυτό σημαίνει ότι έχουμε πολλή δουλειά πολιτικής σκέψης να κάνουμε.
Bo Yibo: Έχω κάποιο υλικό εδώ—αναφορές από όλες τις μεγάλες δυτικές ειδησεογραφικές υπηρεσίες και τηλεοπτικά δίκτυα σχετικά με το λεγόμενο λουτρό αίματος της 4ης Ιουνίου στην Τιεν Αν Μεν και τον αριθμό των νεκρών και των τραυματιών. Επιτρέψτε μου να το διαβάσω. Associated Press: «Τουλάχιστον πεντακόσιοι νεκροί». NBC: «Χίλιοι τετρακόσιοι νεκροί, δέκα χιλιάδες τραυματίες». ABC: «Δύο χιλιάδες νεκροί». Αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών: «Τρεις χιλιάδες νεκροί». BBC: «Δύο χιλιάδες νεκροί, έως και δέκα χιλιάδες τραυματίες». Reuters: «Περισσότεροι από χίλιοι νεκροί». L’Agence France-Presse: «Τουλάχιστον χίλιοι τετρακόσιοι νεκροί, δέκα χιλιάδες τραυματίες». UPI: «Περισσότεροι από τριακόσιοι νεκροί». Πρακτορείο Ειδήσεων Kyodo: «Τρεις χιλιάδες νεκροί, περισσότεροι από δύο χιλιάδες τραυματίες». Yomiuri Shimbun (Ιαπωνία): «Τρεις χιλιάδες νεκροί».
Ο αντίκτυπος είναι τεράστιος όταν αριθμοί σαν αυτούς εξαπλώνονται σε όλο τον κόσμο! Πρέπει να αντεπιτεθούμε ενάντια σε αυτές τις φήμες αμέσως τώρα.
Li Peng: Ο κύριος Bo έχει δίκιο. Ο Yuan Mu πραγματοποιεί συνέντευξη Τύπου σήμερα το απόγευμα για να αποκαλύψει τα αληθινά γεγονότα. Το Γενικό Γραφείο του Κρατικού Συμβουλίου αναφέρει ότι από σήμερα το μεσημέρι τα βασικά στατιστικά στοιχεία – τα οποία έχουν ελεγχθεί διπλά και τριπλά με το Αρχηγείο Στρατιωτικού Νόμου και τον Κινεζικό Ερυθρό Σταυρό – είναι τα εξής: Πέντε χιλιάδες στρατιώτες και αξιωματικοί του PLA τραυματίστηκαν και περισσότεροι από δύο χιλιάδες πληθυσμού (μετρώντας φοιτητές, ανθρώπους της πόλης και ταραχοποιούς μαζί) επίσης τραυματίστηκαν.
Τα στοιχεία για τους νεκρούς είναι τα εξής: είκοσι τρεις από τα στρατεύματα του στρατιωτικού νόμου, εκ των οποίων δέκα από τον PLA και δεκατρείς από τη Λαϊκή Ένοπλες Αστυνομία. Επίσης αγνοούνται περίπου διακόσιοι στρατιώτες. Οι νεκροί μεταξύ των ανθρώπων της πόλης, των φοιτητών και των ταραχοποιών είναι περίπου διακόσιοι, από τους οποίους τριάντα έξι είναι φοιτητές. Κανείς δεν σκοτώθηκε στην πλατεία Τιεν Αν Μεν.
Deng Xiaoping: Αυτό το περιστατικό ήταν μια αφύπνιση για όλους μας. … Η χρήση του στρατιωτικού νόμου για την αντιμετώπιση της αναταραχής ήταν απολύτως απαραίτητη. Στο μέλλον, όποτε χρειαστεί, θα χρησιμοποιήσουμε αυστηρά μέτρα για να εξαλείψουμε τα πρώτα σημάδια αναταραχής μόλις εμφανιστούν. Αυτό θα δείξει ότι δεν θα ανεχθούμε τις ξένες παρεμβάσεις και θα προστατεύσουμε την εθνική μας κυριαρχία.
Li Xiannian: Το κλειδί για τη σταθεροποίηση των πραγμάτων αυτή τη στιγμή είναι να είσαι εξαιρετικά σκληρός στον εντοπισμό των αντεπαναστατών ταραχοποιών, ειδικά των συνωμοτών που οργάνωναν τα πράγματα στα παρασκήνια. Αυτή η σύγκρουση είναι μια σύγκρουση με τον εχθρό. …
Deng Xiaoping: Θα πρέπει να επιβάλλουμε τις απαραίτητες τιμωρίες, σε διάφορους βαθμούς, και στους λίγους εκείνους που φιλοδοξούσαν να ανατρέψουν τη Λαϊκή Δημοκρατία. … Αλλά θα πρέπει να είμαστε επιεικείς απέναντι στους φοιτητές διαδηλωτές, είτε από το Πεκίνο είτε από αλλού στην Κίνα ή από το εξωτερικό, και δεν πρέπει να προσπαθούμε να εντοπίσουμε ατομική ευθύνη. Πρέπει επίσης να προσέχουμε τις μεθόδους μας καθώς αναλαμβάνουμε τον έλεγχο της κατάστασης.
Θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με τους νόμους, ιδιαίτερα τους νόμους και τους κανονισμούς σχετικά με τις συγκεντρώσεις, τους συλλόγους, τις πορείες, τις διαδηλώσεις, τον Τύπο και τις εκδόσεις. Δραστηριότητες που παραβιάζουν το νόμο πρέπει να κατασταλούν. Δεν μπορούμε να επιτρέπουμε στους ανθρώπους να διαδηλώνουν όποτε θέλουν. Εάν ο κόσμος διαδηλώνει 365 ημέρες το χρόνο και δεν θέλει να κάνει τίποτα άλλο, η μεταρρύθμιση και το «Aνοιγμα της Κίνας» δεν θα οδηγήσουν πουθενά. …
