Παρακολούθησε την πτώση της δυναστείας των Μεδίκων, τον θάνατο στην αγχόνη και την πυρά Ιερώνυμου Σαβοναρόλα και την άνοδο της Δημοκρατίας της Φλωρεντίας, στην οποία έγινε γραμματέας του μυστικού κυβερνητικού συμβουλίου των Δέκα.
Ο Νικολό Μακιαβέλι, που γεννήθηκε σαν σήμερα, 3 Μαΐου 1469, στη Φλωρεντία, ήταν διπλωμάτης, συγγραφέας, φιλόσοφος, κατηγορήθηκε από πολλούς ως «απολύτως κυνικός και ανήθικος» και αναγνωρίστηκε από άλλους ως «πατέρας της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης».
Έγραψε μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και ποίηση. Αλλά το πιο σημαντικό του έργο ήταν αναμφίβολα ο «Ηγεμόνας». Πολλοί έχουν διαβάσει για τις θέσεις του Φλωρεντινού στοχαστή, λιγότεροι γνωρίζουν την προσωπική του ιστορία και το πώς στα παιδικά του χρόνια είχε πλούσια μόρφωση, αλλά όχι ανέσεις.
Σε μία πλούσια οικογένεια… με φτωχό πατέρα
Από τον 13ο αιώνα και μετά, η οικογένεια Μακιαβέλι ήταν πλούσια και κατείχε κατά καιρούς τα πιο σημαντικά αξιώματα της Φλωρεντίας. Ωστόσο ο πατέρας του Νικολό, Μπερνάρντο, διδάκτορας της Νομικής, ήταν από τα φτωχότερα μέλη της οικογένειας.
Αποκλεισμένος από κάθε δημόσιο αξίωμα στη Φλωρεντία ως αφερέγγυος οφειλέτης, ο Μπερνάρντο ζούσε λιτά, διαχειριζόμενος τη μικρή γη του κοντά στην πόλη και συμπληρώνοντας το πενιχρό εισόδημά του με την περιορισμένη και σχεδόν λαθραία άσκηση του επαγγέλματός του.
Ο Μακιαβέλι είχε γράψει κάποτε σε επιστολή του «πρώτα έμαθα να επιβιώνω χωρίς πολλά, και μετά να απολαμβάνω».
Παρόλα αυτά ο Μπερνάρντο φρόντισε ο Νικολό να λάβει ουσιαστική μόρφωση. Γνωρίζουμε ότι παρακολούθησε διαλέξεις του Marcello Virgilio Adriani, ο οποίος προήδρευσε στο Studio Fiorentino.
Έμαθε καλά λατινικά και πιθανότατα ήξερε λίγα ελληνικά, ενώ φαίνεται ότι απέκτησε την τυπική ουμανιστική παιδεία που είχαν οι αξιωματούχοι της Φλωρεντίας.
Τα κηρύγματα του Σαβοναρόλα
Σε ένα γράμμα σε έναν φίλο του το 1498, ο Μακιαβέλι γράφει ότι άκουσε τα κηρύγματα του Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα (1452–98), ενός Δομινικανού μοναχού που μετακόμισε στη Φλωρεντία το 1482 και τη δεκαετία του 1490 προσέλκυσε ένα κόμμα λαϊκών υποστηρικτών, ασκώντας κριτική στην κυβέρνηση, τον κλήρο και τον πάπα.
Αν και ο Σαβοναρόλα παρουσιάστηκε στον Ηγεμόνα (1513) ως παράδειγμα «άοπλου προφήτη» που ήταν καταδικασμένος να αποτύχει, ο Μακιαβέλι είχε εντυπωσιαστεί με τις γνώσεις και τη ρητορική του δεινότητα.
Στις 24 Μαΐου 1498, ο Σαβοναρόλα κρεμάστηκε ως αιρετικός και το σώμα του ρίχτηκε στην πυρά.
Το πρώτο υψηλό αξίωμα
Αρκετές μέρες αργότερα, βγαίνοντας από την αφάνεια σε ηλικία 29 ετών, ο Μακιαβέλι έγινε επικεφαλής της δεύτερης καγκελαρίας (cancelleria), μια θέση που τον τοποθετούσε επικεφαλής των εξωτερικών υποθέσεων της δημοκρατίας σε υποκείμενα εδάφη.
Το πώς θα μπορούσε να ανατεθεί σε έναν τόσο νέο άνδρα ένα τόσο υψηλό αξίωμα παραμένει μυστήριο.
Διατήρησε τη θέση μέχρι το 1512, έχοντας κερδίσει την εμπιστοσύνη του Πιέρο Σοντερίνι (1452–1522), του γκονφαλόνιου (αρχιδικαστή) εφ’ όρου ζωής στη Φλωρεντία από το 1502.
Η ίδρυση της πολιτοφυλακής και οι επαναστατημένοι λαοί
Κατά τη διάρκεια της θητείας του στη δεύτερη καγκελαρία, ο Μακιαβέλι έπεισε τον Σοντερίνι να μειώσει την εξάρτηση της πόλης από τις μισθοφορικές δυνάμεις ιδρύοντας μια πολιτοφυλακή (1505), την οποία οργάνωσε στη συνέχεια ο Μακιαβέλι.
Ανέλαβε επίσης διπλωματικές και στρατιωτικές αποστολές στην αυλή της Γαλλίας, στον Καίσαρα Βοργία, στην αυλή του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού Α’ (βασίλευσε 1493–1519) και στην Πίζα (1509 και 1511).
Το 1503, ένα χρόνο μετά τις αποστολές του στον Βοργία, ο Μακιαβέλι έγραψε ένα σύντομο έργο, το Del modo di trattare i sudditi della Val di Chiana ribellati (Στον δρόμο για την αντιμετώπιση των επαναστατικών υποκειμένων των Βαλντιτσιάνα). Σε αυτό αντιπαραβάλλει τα λάθη της Φλωρεντίας με τη σοφία των Ρωμαίων και δηλώνει ότι στην αντιμετώπιση των επαναστατημένων λαών πρέπει κανείς είτε να τους ωφελήσει είτε να τους εξαλείψει.
Ο Μακιαβέλι ήταν επίσης μάρτυρας της αιματηρής εκδίκησης που πήρε ο Καίσαρας Βοργίας απέναντι στους στασιαστές καπετάνιους του στην πόλη Sinigaglia (31 Δεκεμβρίου 1502), για την οποία έγραψε μια περίφημη αφήγηση. Σε πολλά από τα πρώτα γραπτά του, ο Μακιαβέλι υποστηρίζει ότι «δεν πρέπει κανείς να προσβάλλει έναν ηγεμόνα και αργότερα να τον πιστεύει».
Το 1512 η δημοκρατία της Φλωρεντίας ανετράπη, η οικογένεια των Μεδίκων επέστρεψε για να κυβερνήσει τη Φλωρεντία και ο Μακιαβέλι, ύποπτος για συνωμοσία, φυλακίστηκε, βασανίστηκε και εστάλη εξορία το 1513 στη μικρή ιδιοκτησία του πατέρα του στο San Casciano, νότια της Φλωρεντίας.
Εκεί έγραψε και τον Ηγεμόνα, που δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του.
Η ιδιότητα του να είσαι άνδρας
Στο βιβλίο του για τον Μακιαβέλι, ο Αλεξάντερ Λι, αναφέρει ότι ο Φλωρεντινός στοχαστής πίστευε ότι ο ηγεμόνας δεν χρειάζεται την «αρετή» με την παραδοσιακή χριστιανική έννοια, αλλά virtù — την ιδιότητα του να είσαι vir, δηλαδή αρσενικό, άνδρας. Αυτό σήμαινε «θράσος, εγρήγορση και αποφασιστικότητα», αλλά όχι αμοραλισμό.
Ο ηγεμόνας θα πρέπει να έχει ως στόχο να κατευνάσει τις κοινωνικές εντάσεις που γεννούν φραξιονισμό, καθώς η πολιτεία χρειάζεται ισχυρούς θεσμούς και επαγρυπνούς πολίτες. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις που ο ηγεμόνας δεν μπορεί να τιμήσει τον λόγο του: όταν αυτό «τον θέτει σε μειονεκτική θέση».
Εξάλλου, πίστευε ακράδαντα πως «δεν υπάρχει παράδεισος για τα κορόιδα»
Τι (δεν) έχει πει και γιατί δεν ήταν (τόσο) ανήθικος
Ο Ιταλός καθηγητής, Τζούλιο Φερόνι, καθηγητής Λογοτεχνίας και Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, είχε υποστηρίξει ότι ο Μακιαβέλι όχι μόνο δεν ήταν ένας κυνικός ή συνώνυμο του πολιτικού αμοραλισμού και της στυγνής εξουσίας, αλλά ήταν «βαθιά ηθικός ανθρωπιστής». Στόχος του ήταν η χρηστή διακυβέρνηση και η ευημερία του λαού.
Γιατί μας έχει δοθεί στρεβλή εικόνα; Γιατί του έχουν αποδοθεί μία σειρά από αφορισμοί, που είτε ποτέ δεν έγραψε, είτε απομονώνονται εκτός πλαισίου των υπόλοιπων λεγομένων του, με αποτέλεσμα να είναι εύκολη η παρερμηνεία τους. Ουσιαστικά κάποια στιγμή επικράτησε απλά ένα στερεότυπο, από το οποίο δεν μπορούσαμε να ξεφύγουμε.
Το «είναι καλύτερο να σε φοβούνται παρά να σε αγαπούν» είναι μία από τις πιο γνωστές φράσεις, που του αποδίδονται, αλλά στην πραγματικότητα δεν έγραψε ποτέ, ενώ και το περιβόητο «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» έχει- κατά τον Φερόνι – διαστρεβλωθεί.
