Έχουμε όλοι φτιάξει και πετάξει χαρταετό σαν παιδιά, έχουμε σημαδέψει τα ξυλάκια για να ενωθούν σωστά και έχουμε παιδευτεί με τα ζύγια της ουράς. Και σαν γονείς έχουμε οι περισσότεροι… εκτεθεί προσπαθώντας να δείξουμε την τέχνη του πετάγματος στους μικρότερους. Όλα αυτά βεβαίως κάθε Καθαρά Δευτέρα – ημέρα που στην Ελλάδα τιμούμε το έθιμο του χαρταετού.
Οι χαρταετοί όμως μάλλον έρχονται από την Ανατολή και στην πρώτη μορφή τους δεν ήταν από χαρτί, αλλά από… ξύλο. Οι περισσότεροι ερευνητές που έχουν ασχοληθεί με το θέμα, πιστεύουν ότι για πρώτη φορά φτιάχτηκαν στην Κίνα. Υπάρχουν ωστόσο πολλές ενδείξεις για χρήση τους σε θρησκευτικές, λατρευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις στους πολιτισμούς της Μαλαισίας, της Ινδονησίας και άλλων χωρών της Ασίας.
Από «κατασκοπευτικό» εργαλείο στη μάχη
Το 450 πχ ο Κινέζος φιλόσοφος Μο Τσε ξόδεψε τρία ολόκληρα χρόνια σχεδιάζοντας προσεχτικά ένα ξύλινο πουλί, που πετούσε δεμένο σε κλωστή. Είναι αμφισβητήσιμο το κατά πόσο οι αναφορές στο ξύλινο πουλί μπορούν να θεωρηθούν ο πρώιμος χαρταετός.
Την πρώτη γραπτή αναφορά για χαρταετό συναντάμε και πάλι στην Κίνα, το 200 πΧ και ήταν για στρατιωτική, πολεμική χρήση. Ο στρατηγός Χαν Χσιν της Δυναστείας Χαν έστειλε έναν χαρταετό να πετάξει από το τείχος πόλης, εναντίον της οποίας ετοιμαζόταν να επιτεθεί, για να μετρήσει πόσο μακριά θα πρέπει να φτάσει ο στρατός του για να περάσει την πρώτη γραμμή άμυνας.
Μέσα από πολέμους, αλλά και από τις εμπορικές συναλλαγές οι αετοί άρχισαν να περνούν τα κινεζικά σύνορα, φτάνοντας στην Κορέα και από εκεί σε άλλες χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Σε κάποιους πολιτισμούς χρησιμοποιούνταν σε τελετές για να ξορκίσουν το κακό.
Σε παιχνίδι για διασκέδαση
Τις πρώτες αναφορές για καθαρά ψυχαγωγική χρήση τους τις συναντάμε και πάλι στην Κίνα, κατά την περίοδο της Δυναστείας Τανγκ (618 – 907 μχ), όταν η βασιλική οικογένεια και οι αριστοκράτες άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για αυτούς.
Το πέταγμα του αετού ωστόσο δεν ήταν ιδιαίτερα προσιτό στον γενικό πληθυσμό έως ότου κάποιος είχε την ιδέα να τους φτιάξει από χαρτί.
Έως τον 13ο αιώνα είχαμε χαρταετούς σε όλη την Ασία, κυρίως για ψυχαγωγικούς σκοπούς, ενώ άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους και στην Ευρώπη.
Ο Μάρκο Πόλο και η εμφάνισή τους στην Ευρώπη
Στα τέλη του 13ου αιώνα ο Μάρκο Πόλο περιγράφει στο βιβλίο του χαρταετούς, έχοντας δει Κινέζους εμπόρους να τους χρησιμοποιούν για να «προβλέψουν» εάν το ταξίδι τους θα είναι επικερδές ή όχι.
Το πέταγμα του αετού εξαπλώθηκε ανά τη γηραιά ήπειρο κατά τον 14ο, 15ο και 16ο αιώνα με αναφορές από τον Βάσκο ντα Γκάμα έως και τον Γουίλιαμ Σαίξπηρ.
Πολλοί ναυτικοί έφερναν αετούς από τα ταξίδια τους στην Ιαπωνία και τη Μαλαισία τον 16ο και 17ο αιώνα.
Το 1606 στην Ισπανία ένας κληρικός αναφέρει στο ημερολόγιό του ότι χρησιμοποιούσαν τον χαρταετό σαν παιχνίδι χαράς την ημέρα του Πάσχα.
Περίπου 150 χρόνια αργότερα, το 1752, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος χρησιμοποίησε έναν τεχνητό αετό για να διαπιστώσει τον ηλεκτρισμό της ατμόσφαιρας και του κεραυνού, οπότε και κατασκεύασε το αλεξικέραυνο.
Το 1890 ο Αυστραλός ερευνητής Λόρενς Χαργκρέιβ σχεδίασε έναν τεράστιο αετό για μετεωρολογικές παρατηρήσεις.
Η σύνδεσή τους με την Ελλάδα
Ο χαρταετός έφθασε και στην Ελλάδα από τους ναυτικούς, στη Χίο, αλλά και στα Επτάνησα. Ακολούθησε η διάδοσή του στα αστικά κέντρα, όπου μπορούσε κανείς να αγοράσει σπάγκο και χρωματιστό χαρτί. Ωστόσο υπάρχουν αναφορές και στην Αρχαία Ελλάδα που παραπέμπουν σε ένα είδος χαρταετού.
Ο αρχιμηχανικός Αρχύτας του Τάραντα (4ος αι. π. Χ.) λέγεται ότι χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του τον αετό, ενώ υπάρχει και ελληνικό αγγείο της κλασικής εποχής με παράσταση κόρης, η οποία κρατά στα χέρια της μια μικρή λευκή σαΐτα με νήμα.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη εξήγηση για το πώς καθιερώθηκε να πετάμε τον χαρταετό την Καθαρά Δευτέρα. Ωστόσο ο αετός στην αρχαία Ελλάδα ήταν σύμβολο του Δία και παρέπεμπε στην αθανασία και την κάθαρση της ψυχής.
Πιστεύεται λοιπόν ότι έτσι συνδέθηκε και με την ημέρα που οι Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά και ξεκινάει η Σαρακοστή.
