Μέχρι να λυγίσει υπό την άνοδο του εθνικισμού και των οξύτατων ανταγωνισμών, η Χανσεατική Ένωση ήταν ένα από τα πιο επιτυχημένα εμπορικά μπλοκ στην ιστορία. Μια τεράστια ένωση πόλεων και συντεχνιών εμπόρων που κυριάρχησε στο εμπόριο της Βόρειας Ευρώπης την εποχή του Μεσαίωνα.
Δημιουργήθηκε στα μέσα του 12ου αιώνα και στο απόγειό της μετρούσε 160 πόλεις – μέλη. Οι καινοτόμες μέθοδοι της Ένωσης περιελάμβαναν ανταλλαγή πληροφοριών, κοινούς κανόνες – δικαιώματα και υποχρεώσεις στις συναλλαγές, που έπρεπε να τηρούνται – και εξελιγμένους μηχανισμούς πληρωμής. Και όταν αυτό δεν λειτουργούσε; Υπήρχε πάντα και η επιλογή της… ωμής βίας.
Οι ρίζες της βρίσκονται στην ανάδειξη της Βαλτικής ως ισχυρού εμπορικού κόμβου, που παρείχε νέα αγαθά στον επεκτεινόμενο, αστικοποιούμενο και ολοένα πιο απαιτητικό πληθυσμό της Ευρώπης. Η ανάπτυξη σήμαινε ζήτηση και η ζήτηση δημιούργησε ευκαιρίες, αλλά πυροδοτούσε και εντάσεις εντάσεις, καθώς οι έμποροι ανταγωνίζονταν να εξασφαλίσουν μερίδιο σε αυτές τις προσοδοφόρες αγορές.
Τα πρώτα βήματα προς την Ένωση
Όπως διαβάζουμε στο History Extra, το επίσημο περιοδικό ιστορίας του BBC, ημερομηνία – σταθμός είναι το 1161. Τότε καθώς οι ανταγωνισμοί αυξάνονταν και περιστασιακά κλιμακώνονταν σε εκρήξεις βίας, έμποροι στην πόλη Βίσμπι της Γκότλαντ αποφάσισαν να συνεργαστούν σε ένα εμπορικό δίκτυο που είχε σχεδιαστεί για να προωθήσει και να προστατεύσει τα συμφέροντά τους.
Το μεγάλο εμπορικό νησί της Βαλτικής, Γκότλαντ, στα ανοιχτά των σημερινών σουηδικών ακτών είχε χτιστεί πάνω σε παλαιότερα δίκτυα Βίκινγκ με στόχο το εμπόριο με την Ανατολή. Τώρα διεκδικούσε μερίδιο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Σύντομα στο δίκτυο αυτό προστέθηκαν έμποροι από πολλές πόλεις της Βαλτικής, της Γερμανίας, της Ολλανδίας, της Αγγλίας. Μέχρι το 1259, αυτό το δίκτυο είχε εξελιχθεί σε μια ισχυρή διεθνική ομάδα, την Χανσεατική Ένωση, με επίκεντρο το Λούμπεκ.
Τα οφέλη που παρείχε στα μέλη της
Γιατί αναπτυσσόταν τόσο γρήγορα; Η απάντηση βρίσκεται, εν μέρει, στα οφέλη που παρείχε στα μέλη της. Δημιούργησε ένα δίκτυο αξιόπιστων συνεργατών σε απομακρυσμένα μέρη της ευρωπαϊκής αγοράς, ένα δίκτυο στο οποίο θα μπορούσε να απευθυνθεί οποιοσδήποτε χανσεατικός έμπορος για συμβουλές και προστασία.
Οι συγκεντρώσεις των μελών ήταν συχνές και έτσι τα μέλη μπορούσαν να αξιοποιήσουν πληροφορίες σχετικά με τη διαθεσιμότητα αγαθών για εμπόριο – από ρωσικό κερί μέχρι σιτηρά της Βαλτικής – και τη μεταβαλλόμενη αγοραία αξία τους. Σχηματίστηκαν νηοπομπές για να υπερασπιστούν τη ναυτιλία από την πειρατεία. Η Ένωση επέβλεπε ακόμη και την κατασκευή νέων πλοίων ιδανικών για το εμπόριο της Βαλτικής.
Παράλληλα αναπτύχθηκαν μηχανισμοί για ποιοτικούς ελέγχους των προϊόντων και την αποφυγή παρατυπιών. Και, μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα, γίνονταν τακτικές συνεδριάσεις των μελών για να ρυθμίσουν τις υποθέσεις τους. Μάλιστα το 1373 ιδρύθηκε ένα είδος «διαιτητικού δικαστηρίου» στο Λούμπεκ για την επίλυση διαφορών.
Οι συγκρούσεις
Παρ’ όλα τα πλεονεκτήματα που προσέφερε η ιδιότητα μέλους της Ένωσης οι συγκρούσεις δεν έλειπαν. Το κάθε μέλος προσπαθούσε να εκμεταλλευτεί την ισχύ του για να διαπραγματευτεί τους πιο ευνοϊκούς δυνατούς όρους για το εμπόριο σε ξένες αγορές – όρους που έχουν σχεδιαστεί για να τους προσφέρουν πλεονέκτημα έναντι των αντιπάλων τους.
Συγκρούσεις υπήρχαν και με εξωτερικούς αντιπάλους. Η Χανσεατική Ένωση προσπαθούσε να επιβάλλει τη θέληση και την επιρροή της σε ολοένα και περισσότερα εδάφη, μποϊκοτάροντας εμπορικά τους εχθρούς της και αν χρειαζόταν κατέφευγε στη βία. Η Φλάνδρα ήταν ένας από τους μεγαλύτερους αντιπάλους.
Έτσι οι έμποροι μετατρέπονταν συχνά και σε στρατιώτες. Σε ένα τυπικό σπίτι εμπόρου του Λούμπεκ ήταν συνηθισμένο να βλέπεις κράνος, πανοπλία και σπαθί να κρέμονται πάνω από ρέγγες, βαρέλια μπύρας και υφάσματα.
Και η παρακμή
Κατά τον 16ο αιώνα οι ανταγωνισμοί – εσωτερικοί και εξωτερικοί – είχαν ενταθεί σε τέτοιο βαθμό, που η Ένωση άρχισε να χάνει την αίγλη της και να εμφανίζει διαλυτικές τάσεις. Ήταν 24 Φεβρουαρίου 1552, όταν οι έμποροι της Αγγλίας αποχώρησαν από την ένωση και η χώρα κατήργησε τα εμπορικά προνόμια της Χανσεατικής Ένωσης.
Τότε η άλλοτε πανίσχυρη πολιτική και εμπορική δύναμη της μεσαιωνικής Ευρώπης ήταν σε εμφανή πτώση. Η Αγγλία από την άλλη, όπως διαβάζουμε στο This Day in Business History του Raymond Francis, ήταν σε σαφή άνοδο με όραμα να αναδειχθεί σε μεγάλη εμπορική και στρατιωτική δύναμη. Το πρώτο Brexit της ιστορίας ήταν γεγονός.
