«Κάθε φούσκα έχει δύο συστατικά: μια υποκείμενη τάση που επικρατεί στην πραγματικότητα και μια απολύτως λανθασμένη αντίληψη που σχετίζεται με αυτήν την τάση» έχει πει ο Τζορτζ Σόρος για να εξηγήσει το φαινόμενο εκείνο, κατά το οποίο η τιμή ενός χρηματιστηριακού προϊόντος «φουσκώνει» τόσο πολύ και τόσο αδικαιολόγητα έως ότου… σπάσει.
Αν η πρώτη γνωστή φούσκα της ιστορίας ήταν η φρενίτιδα του 17ου αιώνα για τις τουλίπες, οι τιμές των οποίων εκτινάχθηκαν πάνω από εκείνες του χρυσού, η μεγαλύτερη ήρθε έναν αιώνα αργότερα στην Αγγλία: Στις αρχές του 18ου αιώνα δημιουργήθηκε και έσπασε η περιβόητη South Sea Bubble (Φούσκα της Νότιας Θάλασσας).
Η ομιλία του υπουργού στη Βουλή
Πώς όμως άρχισαν όλα; Ήταν σαν σήμερα, στις 21 Ιανουαρίου 1720, όταν η συγκεκριμένη φούσκα άρχισε… να γεμίζει αέρα με μία ομιλία του τότε υπουργού Οικονομικών, Sir John Aislabie στη Βουλή των Λόρδων.
Οι λόρδοι αναζητούσαν τρόπους μείωσης του αισθητά αυξημένου από τους πολέμους δημοσίου χρέους και ο Aislabie, τους παρουσίασε τη λύση: Μεγάλο μέρος του χρέους θα περνούσε στην εταιρεία South Sea Company (η οποία βασιζόταν εν πολλοίς στην κερδοσκοπία με το δουλεμπόριο της Νότιας Αμερικής). Ως αντάλλαγμα για την υπηρεσία της αυτή, η εταιρεία θα εξασφάλιζε μία σειρά από εμπορικά μονοπώλια, θα εισέπραττε κάποιους τόκους επί του χρέους και κυρίως θα είχε τη δυνατότητα να αποπληρώσει το χρέος με την έκδοση δικών της μετοχών.
Η ξέφρενη κούρσα της μετοχής
Ο υπουργός Οικονομιών, με την ομιλία της 21ης Ιανουαρίου, έπεισε ουσιαστικά τη Βουλή να δώσει τη δυνατότητα στη South Sea Company να εκδώσει όσες μετοχές ήθελε, σε τιμή έκδοσης μάλιστα που η ίδια θα όριζε.
Η πρότασή του έγινε δεκτή. Η αξία της μετοχής, όπως διαβάζουμε στο This Day in Business History, του Raymond Francis, σκαρφάλωσε από τις 128 λίρες τον Ιανουάριο, στις 187 λίρες τον Φεβρουάριο και τελικά στις 1.050 λίρες τον Αύγουστο του ίδιου έτους.
Το κραχ και οι πολιτικές αναταράξεις
Στα τέλη Αυγούστου η φούσκα έσπασε και τον Σεπτέμβριο συνολικά το χρηματιστήριο βίωσε ένα κραχ. Επενδυτές έχασαν την περιουσία τους και πολιτικοί, που εμπλέκονταν στην υπόθεση, συμπεριλαμβανομένου του Aislabie, οδηγήθηκαν σε παραίτηση.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Aislabie, που είχε αναλάβει καθήκοντα υπουργού το 1718, χρεώνεται ουσιαστικά το γεγονός ότι παρέσυρε τους λόρδους να αποδεχθούν τη λύση της South Sea Company. Δεν ήταν αυτός που έστησε το κόλπο. Ιθύνων νους ήταν ο προκάτοχός του, Robert Harley (υπουργός Οικονομικών από το 1710 έως το 1717), ενώ καθοριστικό ρόλο στο στήσιμο της εταιρείας και της απάτης είχε και ο στενός φίλος του, John Blunt.
Γιατί ο Aislabie μπήκε στον κόπο να πείσει τη Βουλή; Γιατί είχε λάβει μίζα. Έρευνα από το Κοινοβούλιο διαπίστωσε ότι ο Aislabie είχε λάβει μετοχές αξίας 20.000 λιρών της εταιρείας σε αντάλλαγμα για την προώθηση της πρότασης. Παραιτήθηκε από τον υπουργικό θώκο τον Ιανουάριο του 1721 και τον Μάρτιο κρίθηκε ένοχος από τη Βουλή των Κοινοτήτων για την «πιο επικίνδυνη και διαβόητη διαφθορά». Αποβλήθηκε από το Σώμα, απομακρύνθηκε από το Privy Council και φυλακίστηκε στον Πύργο του Λονδίνου.
