Για τους πολέμιους των πυρηνικών όπλων η 22η Ιανουαρίου είναι μια ιστορική ημέρα. Η Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων, (TPNW), που έγινε αντικείμενο διαπραγμάτευσης το 2017 στα ΗΕ, τίθεται σε ισχύ. Απαγορεύει στις χώρες που την υπέγραψαν την παραγωγή, αποθήκευση, πώληση ή χρήση τέτοιων όπλων. Πρόκειται για ημέρα ορόσημο, θριαμβολογεί η ICAN, η Διεθνής Καμπάνια που πρωτοστάτησε για την κατάργηση των πυρηνικών όπλων.
Στην ιστοσελίδα της είχε ξεκινήσει αντίστροφη μέτρηση και οι πολέμοι των πυρηνικών όπλων δεν έβλεπαν την ώρα και τη στιγμή να τεθεί σε ισχύ. «Θα ασκηθεί μεγαλύτερη πίεση στις χώρες που διαθέτουν τέτοια όπλα, ότι επιτέλους θα πρέπει να υλοποιήσουν παλιές υποσχέσεις τους για πυρηνικό αφοπλισμό», δήλωσε στην DW ο Λέο Χόφμαν-Αξτχελμ, εκπρόσωπος τη ICAN στις Βρυξέλλες. Για τη δράση με την καμπάνια της η οργάνωση πήρε το 2017 το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.
Εκτός συνθήκης οι πυρηνικές δυνάμεις
Ας γυρίσουμε όμως πίσω στον χρόνο, για να αντιληφθούμε τη σημασία της Συνθήκης: Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε στασιμότητα στον πυρηνικό αφοπλισμό. Σύμφωνα με επιστήμονες τα πυρηνικά όπλα ανέρχονται διεθνώς στα 13.400 περίπου. Το 90% κατέχουν οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Εκτός αυτού τέτοια όπλα διαθέτουν η Κίνα, η Γαλλία, η Βρετανία, το Πακιστάν, η Ινδία, η Βόρεια Κορέα και το Ισραήλ. Αυτήν την περίοδο οι πυρηνικές δυνάμεις επενδύουν πολλά χρήματα για τον εκσυχρονισμό του πυρηνικού τους οπλοστασίου ώστε να το καταστήσουν πιο αποτελεσματικό. Εκσυγχρονισμός λοιπόν αντί για αφοπλισμό. Πολλές χώρες που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα δεν ήθελαν να αποδεχθούν άλλο αυτήν την κατάσταση και ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις στα ΗΕ για μια συμφωνία που να αποκηρύσσει τα πυρηνικά όπλα και να απαγορεύει την κατοχή τους. Τον Ιούλιο του 2017 συνολικά 122 χώρες κάνουν δεκτή τη συμφωνία. Η τελευταία χώρα που την επικύρωσε είναι η Ονδούρα.
Έτσι μετά την επικύρωση από 51 χώρες η Συνθήκη τίθεται σήμερα, 22 Ιανουαρίου, σε ισχύ. Ενώ την έχουν επικυρώσει όλες οι χώρες της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας ο αντίκτυπος στην Ευρώπη είναι μάλλον αναιμικός. Από την ΕΕ την έχει επικυρώσει μόνο η Ιρλανδία, η Αυστρία και η Μάλτα. Μεγάλο κενό παρατηρείται από τις πυρηνικές χώρες, που απορρίπτουν τη Συνθήκη μετά πολλών επαίνων. Το ίδιο ισχύει και για τις 30 χώρες που μετέχουν στο ΝΑΤΟ. Αλλά αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, καθώς τα πυρηνικά όπλα είναι κομβικής σημασίας για τη συμμαχία. «Όσο καιρό υπάρχουν, το ΝΑΤΟ θα παραμείνει συμμαχία πυρηνικής αποτροπής», ειπώθηκε στις 15 Δεκεμβρίου. Και επειδή η συμφωνία είναι δεσμευτική μόνο για τις χώρες που την έχουν υπογράψει και επικυρώσει, το ΝΑΤΟ θεωρεί ότι δεν δεσμεύεται.
Δεν συμμετέχει η Γερμανία
Αυτήν τη θέση ασπάζεται και η γερμανική κυβέρνηση, η οποία διατηρεί στην επικράτειά της αμερικανικά πυρηνικά όπλα ως δύναμη αποτροπής. Υπολογίζεται ότι 20 αμερικανικές πυρηνικές βόμβες είναι αποθηκευμένες στην αεροπορική βάση Μπίχελ στη Ρηνανία Παλατινάτο, νοτιοδυτικά της Γερμανίας. Σε περίπτωση ανάγκης οι πιλότοι των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων θα πρέπει να σηκώσουν τις βόμβες με τα αεροσκάφη τους και να τις ρίξουν στον στόχο. Στις ασκήσεις με την ονομασία Steadfast Noon η Μπούντεσβερ εκπαιδεύεται τακτικά για ένα τέτοιο σενάριο μαζί με τους Ευρωπαίους εταίρους της. Άρα μία προσχώρηση στη Συμφωνία Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων δεν τίθεται καν ως θέμα. «Ορισμένες χώρες συνεχίζουν θεωρούν τα πυρηνικά όπλα ως μέσο στρατιωτικής αντιπαράθεσης», δικαιολόγησε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Στέφεν Ζάιμπερτ τη γερμανική στάση το περασμένο Οκτώβριο. «Και όσο ισχύει αυτό, Γερμανία και Ευρώπη απειλούνται από αυτά, οπότε κρίνεται αναγκαίο κατά την άποψή μας να διατηρούμε την δυνατότητα πυρηνικής απάντησης».
Αλλά τι μπορεί να προσφέρει άραγε μια συμφωνία απαγόρευσης που απορρίπτουν οι κάτοχοι πυρηνικών όπλων και οι εταίροι τους; «Όχι πολλά», πιθανολογεί ο Γιόνας Σνάιντερ, ειδικός επί του θέματος στο ίδρυμα Επιστήμη και Πολιτική με έδρα το Βερολίνο. «Ναι μεν η Συνθήκη επιδαψιλεύει δάφνες για το περιεχόμενό της, αλλά δεν πρόκειται να οδηγήσει σε μετατόπιση στάσης για αποπυρηνικοποίηση. Οι χώρες με πυρηνικά όπλα έχουν μεγάλες ωφέλειες σε αμυντικό και πολιτικό πεδίο και στις σχέσεις τους με άλλα κράτη», επισημαίνει ο Σνάιντερ, ενώ «είναι πολύτιμοι εταίροι για τους άλλους». Εκτός αυτού τα πυρηνικά όπλα δεν μπορούν να υποκατασταθούν από συμβατικά.
Συμβολική αξία ή η αρχή του τέλους;
Αυτήν την οπτική γωνία δεν ασπάζονται οι υποστηρικτές της συμφωνίας. Γιατί οι κίνδυνοι για την ανθρωπότητα είναι τόσο μεγάλοι, που οι πυρηνικές δυνάμεις δεν γίνεται να συζητούν ένα τέτοιο σοβαρό θέμα μεταξύ τους. Ο Λέο Χόφμαν-Άξτχελμ από την ICAN υποστηρίζει ότι αυτή η συνθήκη είναι απαραίτητη, ώστε να καταστήσει σαφές πως τα πυρηνικά όπλα είναι υπόθεση όλων, γι αυτό και θα πρέπει να κάθονται στο τραπέζι όλοι. Ο ίδιος είναι της άποψης ότι η συμφωνία θα μεταβάλει σταδιακά το δημόσιο διάλογο. «Σε δέκα χρόνια πολιτικοί, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και οι λαοί θα έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους, ότι τα πυρηνικά όπλα καταδικάζονται στο δημόσιο δίκαιο. Δεν θα προσδίδουν αίγλη και ισχύ, αλλά θα είναι κάτι για το οποίο θα πρέπει να ντρέπεται κανείς. Είναι μόνο υπόθεση χρόνου το να προσχωρήσει η Γερμανία». Αλλά ενώ η γερμανική κυβέρνηση απορρίπτει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, η υποστήριξη από τον λαό είναι εντυπωσιακή.
Σε δημοσκοπήσεις πάνω από τα 2/3 των πολιτών είναι υπέρ της προσχώρησης της χώρας στη Συνθήκη. 170 βουλευτές της ομοσπονδιακής Βουλής, πάνω από 100 γερμανικές πόλεις και 4 ομόσπονδα κρατίδια κάλεσαν το Βερολίνο να κάνει αυτό το βήμα. Μεταξύ των επιχειρημάτων που επικαλούνται κυβερνητικοί αξιωματούχοι για να αρνηθούν, είναι ότι μια συμφωνία πυρηνικού αφοπλισμού, στην οποία δεν μετέχουν οι πυρηνικές δυνάμεις, είναι άχρηστη. Επιπλέον ο υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μαας θεωρεί την Συμφωνία για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων του 1970 ως ακρογωνιαίο λίθο και το βασικό πλαίσιο για τον πυρηνικό αφοπλισμό.
Έτσι, η Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων, την ημέρα που τίθεται σε ισχύ, βάλλεται πανταχόθεν και έχει μόνο συμβολικό χαρακτήρα. Οι σκεπτικιστές είναι πεπεισμένοι ότι με αυτή δεν πρόκειται να εξαφανιστούν πυρηνικές δυνάμεις από προσώπου γης. Ο ηλικίας 89 ετών Σετσούκο Τουρκλόφ που επέζησε από αμερικανικές πυρηνικές βόμβες στο Ναγκασάκι έχει παρόλα αυτά διαφορετική άποψη: θεωρεί τη Συνθήκη ως την αρχή του τέλους των πυρηνικών όπλων.
