Στα 18 χρόνια της μέχρι τώρα θητείας του ο Ταγίπ Ερντογάν κατάφερε να θέσει υπό τον έλεγχό του τον έντυπο τύπο και τους τηλεοπτικούς σταθμούς. Όμως οι αντιπολιτευόμενες δυνάμεις βρήκαν άλλη οδό. Πολιτικοί, ακτιβιστές, διανοούμενοι βρήκαν ως διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι δημιουργήθηκε εκεί μια νέα δημόσια σφαίρα με εναλλακτική επικοινωνία και κοινό. Ακτιβιστές καταγγέλλουν παραβιάσεις δικαιωμάτων μέσω twitter, Facebook ή ΥouΤube ενώ πολλοί αντιπολιτευόμενοι πολιτικοί χρησιμοποιούν τα νέα μέσα για να ασκήσουν κριτική ή να παρουσιάσουν το δικό τους πολιτικό πρόγραμμα.
Ο Ερντογάν τώρα θέλει να επέμβει επεκτείνοντας και εκεί τον έλεγχο και την επιρροή του. Ήδη τα τελευταία χρόνια η τουρκική κυβέρνηση αύξησε τον έλεγχο περιεχομένου στα τουρκικά social media. Την Τετάρτη το τουρκικό κοινοβούλιο ενέκρινε νέο νόμο, ο οποίος διευρύνει το πεδίο κρατικής παρέμβασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η αμφιλεγόμενη τροπολογία της τουρκικής κυβέρνησης υποχρεώνει πλατφόρμες που έχουν πάνω από ένα εκατομμύριο χρήστες να ανοίξουν υποκαταστήματα στην Τουρκία. Σύμφωνα με τον νέο νόμο, εάν πχ. μια πλατφόρμα όπως το twitter αρνηθεί να ανοίξει γραφείο στην Τουρκία, με απόφαση της τουρκικής δικαιοσύνης θα μπορεί να μειωθεί έως και 95% το εύρος διάδοσης του περιεχομένου του. Επίσης στο μέλλον αναρτήσεις που θα θεωρούνται «αμφιλεγόμενες», απειλούνται με πρόστιμα από ένα έως δέκα εκατομμύρια τουρκικές λίρες.
Πρόσχημα η «προσβολή της προσωπικότητας»
Σύμφωνα με την τουρκική κυβέρνηση βασικός στόχος του νέου νομοθετήματος είναι η μελλοντική «προστασία της προσωπικότητας» στις ιντερνετικές πλατφόρμες. Η νομοθετική πρωτοβουλία ξεκίνησε μάλιστα με αφορμή ένα περιστατικό που αφορά τον ίδιο τον Ερντογάν. Όταν η κόρη του Έζρα και ο σύζυγός της και υπ. Οικονομικών Μπεράτ Αλμπαϊράκ δημοσίευσαν στο ίντερνετ φωτογραφία του νεογέννητου τέταρτου παιδιού τους, δέχθηκαν πλήθος επικριτικών σχολίων και προσβολές.Ο Ερντογάν εξοργίστηκε με το συμβάν κι έτσι προχώρησε στην ανακοίνωση περιορισμών λέγοντας τα εξής: «Καταλαβαίνετε τώρα γιατί είμαστε εναντίον του YouTube, του twitter, του Netflix και άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης; Επειδή θέλουμε να θέσουμε τέλος σε αυτήν την ανηθικότητα. Επειδή είμαστε τα εγγόνια ενός έθνους με ηθική και υψηλές αξίες».
Επίθεση κατά της ελευθερίας της έκφρασης
Ειδικοί της πληροφορικής βλέπουν τον νέο νόμο ως ευθεία επίθεση κατά της ελευθερίας της έκφρασης και του τύπου. «Δεν πρόκειται για πρόληψη κατά ενδεχόμενων προσβολών ή για την προστασία του δικαιώματος στην προσωπικότητα. Αυτός ο νόμος διευκολύνει την παρακολούθηση των πολιτών μέσα από τα social media» αναφέρει στην DW ο Φαρούκ Καγίρ από την ΜΚΟ «Πρωτοβουλία για Εναλλακτική Γνώση». Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν στην Τουρκία εδώ και χρόνια προσφιλή τρόπο ενημέρωσης των πολιτών και η τουρκική κυβέρνηση θέλει να αποτρέψει τη διάδοση αρνητικών για την ίδια ειδήσεων. Ο ίδιος θεωρεί ότι η τουρκική κυβέρνηση επιδιώκει τον εκφοβισμό των χρηστών ώστε να αυτολογοκρίνονται.
Κυβερνητικοί αξιωματούχοι αναφέρουν ότι παρόμοια νομοθεσία υπάρχει και σε δημοκρατικές χώρες, όπως η Γερμανία. Μάλιστα ο Ερντογάν ανέφερε ότι ο νέος νόμος βασίζεται σε «γερμανικό μοντέλο». Αναφέρεται προφανώς στον γερμανικό νόμο για την ασφάλεια στο διαδίκτυο (NetzDG), o oποίος τέθηκε σε ισχύ στη Γερμανία το 2017. Όμως ο γερμανικός νόμος αφορά μόνο περιεχόμενο που σχετίζεται με εγκληματικές ενέργειες ή με υποκίνηση μίσους.
Οι ειδικοί θεωρούν εντελώς λανθασμένη την παρομοίωση με το «γερμανικό μοντέλο». Σύμφωνα με τον Γιαμάν Ακντενίζ, νομικό και ιδρυτή μιας ΜΚΟ για την ελευθερία της έκφρασης, ο νέος τουρκικός νόμος μοιάζει πολύ περισσότερο με το «κινεζικό μοντέλο», δεδομένου ότι εισάγει εκτεταμένους περιορισμούς που αφορούν και τη λειτουργία των social media. Όπως λέει: «Στην Τουρκία η πρόσβαση σε περισσότερους από 400.000 ιστότοπους έχει ήδη αποκλειστεί. Το twitter, το YouTube και η Wikipedia επηρεάστηκαν επίσης από τη λογοκρισία. Τέτοιες συνθήκες δεν υπήρξαν ποτέ στη Γερμανία.» Ο Ακντενίζ ελπίζει ότι οι πάροχοι των μέσων κοινωνικών μέσων θα απορρίψουν κατηγορηματικά τους νέους περιορισμούς. «Μόνο τότε η ελευθερία του λόγου και του τύπου θα έχουν την ευκαιρία να επιβιώσουν στην Τουρκία», αναφέρει.
Στρατηγική εκτεταμένης λογοκρισίας
Για όσους παρακολουθούν τα τεκταινόμενα στην Τουρκία ο νέος νόμος δεν αποτελεί έκπληξη, αλλά εντάσσεται σε ένα πλέγμα ευρύτερων ενεργειών που στόχο έχει τη φίμωση κάθε αντιπολιτευόμενης φωνής και τον έλεγχο των δημοσιογράφων. Μάλιστα σε μια πρόσφατη ομιλία του ο Ερντογάν χαρακτήρισε τους εκπροσώπους του τύπου ως «ιούς» και μάλιστα «χειρότερους από τον κορωνοϊό». Στα τέλη Μαΐου επίσης το Τουρκικό Προεδρικό Μέγαρο δημοσίευσε έναν αμφιλεγόμενο οδηγό 161 σελίδων για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ενημέρωσης, με στόχο τη διασφάλιση της «σωστής, υγιούς και ασφαλούς χρήσης τους». Ειδικοί εκτιμούν ότι οι παρεμβάσεις αυτές δεν έχουν μόνο στο στόχαστρο τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά κατά βάση τα ατομικά δικαιώματα των Τούρκων πολιτών. Ως ένα βαθμό μάλιστα ο Ερντογάν τα έχει καταφέρει, αν δει κανείς ότι τα τουρκικά MME κατακλύζονται από φιλοκυβερνητικά «τρολ» που εκφοβίζουν, προσβάλλουν και εν τέλει καταπνίγουν κάθε φωνή κριτικής.
Ντάνιελ Μπελούτ
