Λίγο πριν από τις ευρωεκλογές πολλοί εκφράζουν φόβους ότι οι ψηφοφόροι ενδέχεται να πέσουν θύματα παραπληροφόρησης από πηγές εντός ή και εκτός της ΕΕ. Τι κάνει για όλα αυτά όμως το Facebook;
Πρόσφατα τα δημοσιογραφικά δίκτυα αποφυγής διασποράς ψευδών ειδήσεων Correktiv και dpa-faktencheck προειδοποίησαν με ειδική μνεία τους χρήστες του facebook για σειρά άρθρων του «Reconquista Nordschwaben» από τη Βαυαρία, ότι στρέφονταν κατά της προεκλογικής εκστρατείας των Πρασίνων με περιεχόμενο που προφανώς ήταν ψευδές και παραπλανητικό. Αυτές οι δύο δημοσιογραφικές εταιρείες είναι μόλις δύο από τα 40 συνεργαζόμενα δίκτυα με το Facebook, τα οποία ελέγχουν την αξιοπιστία ειδησεογραφικού υλικού που κυκλοφορεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Αντίστοιχα παραδείγματα αναρτήσεων υπάρχουν πολλά και στόχο έχουν την παραπληροφόρηση ή τη στρεβλή διαμόρφωση πολιτικής γνώμης. Ωστόσο κατά πόσο αντίστοιχες προσπάθειες ή καμπάνιες είναι επιτυχείς παραμένει ακόμη αμφίβολο. Εντούτοις δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι εκλογικές διαδικασίες ενδέχεται να πέσουν θύματα αντίστοιχων εκστρατειών. Σε τρεις εβδομάδες οι πολίτες των χωρών της ΕΕ καλούνται στις κάλπες για να εκλέξουν τα μέλη της επόμενης Ευρωβουλής. Οι ευρωεκλογές προσφέρουν έτσι πρόσφορο έδαφος για επίδοξες εκστρατείες παραπληροφόρησης μέσω Facebook, ενός μέσου κοινωνικού δικτύωσης με εκατομμύρια χρήστες ανά την ΕΕ.
Το απότομο ξύπνημα μετά τις αμερικανικές εκλογές
Το όλο θέμα ήρθε στην επιφάνεια κάπως αργά, με αφορμή τις αμερικανικές εκλογές του 2016, όταν εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ ο Ντόναλντ Τραμπ, ανέφερε πρόσφατα ο Σέμιον Ρενς υπεύθυνος σχεδιασμού του Facebook Γερμανίας-Αυστρίας-Ελβετίας σε μια συζήτηση στο Αμβούργο. Στο μεταξύ οι έρευνες του ειδικού ανακριτή Ρόμπερτ Μίλερ καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ενδεχομένως υπήρξε προσπάθεια επιρροής των αμερικανικών εκλογών από ρωσικούς παράγοντες. Έκτοτε το Facebook έχει συγκροτήσει ομάδες που στόχο έχουν την αποφυγή της παραπληροφόρησης. Όπως σημειώνει ο Ρενς, η μεγάλη πρόκληση ήταν να βρεθεί σε κάθε χώρα ο κατάλληλος δημόσιος φορέας με τον οποίο το FB θα ερχόταν σε επικοινωνία. Στη Γερμανία οι επαφές με την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία για την Ασφάλεια στις Τεχνολογίες Επικοινωνίες ήρθαν εύκολα, σε άλλες χώρες υπήρξαν δυσκολίες.
Πάντως παρά τη σύγκλιση σε πολλούς τομείς η ΕΕ θεωρείται ακόμη πιο πολύπλοκη δομικά σε σχέση με τις ΗΠΑ. «Υπάρχουν εντελώς διαφορετικά εκλογικά συστήματα στα 28 κράτη-μέλη», ανέφερε ενδεικτικά ο Ρενς. Θεωρεί ωστόσο σημαντικό οι ψηφοφόροι να γνωρίζουν πχ. ποιοι πληρώνουν τις διαφημιστικές εκστρατείες πολιτικών και κομμάτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Για τον λόγο αυτό πριν λίγες εβδομάδες το Facebook εγκαινίασε ένα εργαλείο, την Facebook Ad Library, όπου οι χρήστες του διάσημου μέσου κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να ενημερώνονται για το πώς χρηματοδοτούν τη διαφήμισή τους πολιτικοί παράγοντες. «Είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση», εκτιμά ο Αλεξάντερ Σένγκερλαουμπ από το Ίδρυμα Neue Verantwortung του Βερολίνου.
Η πρόσβαση ανεξάρτητων ερευνητών στo Facebook
Ωστόσο δεν είναι μόνο οι διαφημίσεις κομμάτων που αποτελούν πολιτικό περιεχόμενο, το οποίο διακινείται μέσω Facebook. Σελίδες και αναρτήσεις πολιτικού περιεχομένου μπορούν να εμφανίζονται με διάφορες μορφές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το ζήτημα είναι λοιπόν πολύπλοκο κι έτσι σημαντική κρίνεται η ελεύθερη πρόσβαση στο Facebook ανεξάρτητων ερευνητών που εστιάζουν στη μελέτη φαινομένων παραπληροφόρησης. Ο Αλεξάντερ Σένγκερλαουμπ εκτιμά ότι οι ερευνητές θα πρέπει να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε στοιχεία που αφορούν σε δημόσιες αναρτήσεις πολιτικών παραγόντων μέσω Facebook. Mετά το πολύκροτο σκάνδαλο διαρροής προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων χρηστών, γνωστό ως Cambridge Analytica, το Facebook αυστηροποίησε την πολιτική του έναντι ανεξάρτητων ερευνητών. Ωστόσο τελευταία αρχίζει και πάλι να αναθεωρεί την αυστηρή πολιτική του. Εντούτοις η συζήτηση περί προστασίας προσωπικών δεδομένων, περί ασφάλειας και ιδιωτικότητας στα μέσω κοινωνικής δικτύωσης παραμένει μέχρι σήμερα έντονη –ιδιαίτερα σε προεκλογικές περιόδους.
Ποιος ποστάρει fake news;
Ένα άλλο βασικό ερώτημα που τίθεται είναι ποιοι τελικά είναι υπεύθυνοι για τη διάδοση fake news στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Συνήθως πρόκειται για ψεύτικους λογαριασμούς που ανήκουν σε ανύπαρκτα φυσικά πρόσωπα – πίσω από τους οποίους βέβαια κρύβονται φυσικά πρόσωπα. Το Facebook σβήνει τέτοιους λογαριασμούς. Ωστόσο όπως αναφέρει ο Σέμιον Ρενς στην πράξη είναι αδύνατο να σβηστούν όλα τα «fake accounts». Βέβαια οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η παραπληροφόρηση δεν προέρχεται μόνο από οργανωμένες ή στοχευμένες καμπάνιες ή επιθέσεις τρολ. Ακόμη και συμβατικά, παραδοσιακά μίντια μπορεί να πέσουν θύματα διάδοσης ψευδών ειδήσεων στο διαδίκτυο, χωρίς να έχουν προβεί στην απαραίτητη δημοσιογραφική εξακρίβωσή τους. Εν τέλει μεγάλη ευθύνη για τη διασταύρωση των πληροφοριών έχουν και οι ίδιοι οι πολίτες-ψηφοφόροι, που θα πρέπει να αντιμετωπίζουν με κριτική διάθεση την πληθώρα περιεχομένου που αναρτάται σήμερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
