Ρωτήστε έναν μέσο άνθρωπο πώς νιώθει για το γήρας και πιθανόν θα απαντήσει όπως ο Μορίς Σεβαλιέ: «Δεν είναι και τόσο άσχημα, αν σκεφτεί κανείς την εναλλακτική».
Η φθορά των αρθρώσεων, η αδυναμία των μυών, η θολή όραση και η εξασθένηση της μνήμης, σε συνδυασμό με τη σύγχρονη περιφρόνηση προς τους ηλικιωμένους, δεν είναι μια ελκυστική προοπτική. Κι όμως, η ανθρωπότητα κάνει λάθος να φοβάται το πέρασμα του χρόνου, επισημαίνει ο Economist αναδημοσιεύοντας μία παλαιότερη ανάλυσή του σήμερα, ως “must read” για όσους διανύουν τη δεκαετία των 40 ή και 50.
Η καμπύλη της ευτυχίας
Η ζωή δεν είναι μια γραμμική πορεία από την κορυφή προς τον γκρεμό. Είναι μια καμπύλη σε σχήμα U: οι άνθρωποι ξεκινούν την ενήλικη ζωή σχετικά ευτυχισμένοι, στη συνέχεια βιώνουν πτώση της ευημερίας που κορυφώνεται σε μια κρίση μέσης ηλικίας και μετά –παρά τις απώλειες σε ενέργεια, ομορφιά ή οξύνοια– η ευτυχία επανέρχεται και σταδιακά αυξάνεται.
Αυτή η ανατροπή στη θεώρηση της ζωής προέρχεται από έναν νέο κλάδο της οικονομικής επιστήμης, ο οποίος επιχειρεί να μετρήσει την ευημερία των ανθρώπων όχι με όρους χρημάτων, αλλά με βάση την ίδια την ευτυχία. Ξεκινώντας από το Μπουτάν, όπου η πολιτική αξιολογείται βάσει του Δείκτη Ακαθάριστης Εθνικής Ευτυχίας, και φτάνοντας μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο.
Τι επηρεάζει την ευτυχία
Έρευνες σε ΗΠΑ, Ευρώπη και αλλού βασίζονται σε δύο τύπους ερωτήσεων: πώς αξιολογούν οι άνθρωποι συνολικά τη ζωή τους και πώς νιώθουν σε συγκεκριμένες στιγμές.
Οι απαντήσεις εντοπίζουν πρότυπα. Ανάμεσα στους παράγοντες που επηρεάζουν την ευτυχία ξεχωρίζουν τέσσερις: το φύλο, η προσωπικότητα, οι εξωτερικές συνθήκες και η ηλικία.
Οι γυναίκες σύμφωνα με τον Economist τείνουν να είναι ελαφρώς πιο ευτυχισμένες από τους άνδρες, αλλά είναι και πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη. Από τις προσωπικότητες, η νευρωτικότητα συνδέεται με χαμηλή ευτυχία, ενώ η εξωστρέφεια –το να απολαμβάνει κανείς την παρέα και τις κοινωνικές συναναστροφές– έχει θετική επίδραση.
Η κατάσταση της υγείας, η εργασία, η εκπαίδευση και οι σχέσεις επηρεάζουν, αλλά με τρόπους που συχνά εξαρτώνται από το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο.
Το πιο εντυπωσιακό εύρημα, ωστόσο, είναι ο ρόλος της ηλικίας. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι οι νέοι είναι πιο ευτυχισμένοι.
Πιο ευτυχισμένοι οι 70αρηδες από τους 30αρηδες
Όμως όταν οι ίδιοι ερωτώνται να αξιολογήσουν τη δική τους ευημερία, οι εβδομηντάρηδες εμφανίζονται πιο ικανοποιημένοι από τους τριαντάρηδες.
Η καμπύλη σε σχήμα U επιβεβαιώνεται σε δεδομένα από 72 χώρες, με τον παγκόσμιο μέσο όρο της «χαμηλότερης ευτυχίας» να εντοπίζεται στην ηλικία των 46 ετών. Από εκεί και πέρα η ευτυχία αυξάνεται συνεχώς.
Το εύρημα δεν περιορίζεται στην «γενική» ευημερία, αλλά παρατηρείται και στη συναισθηματική: η απόλαυση και η ευτυχία πέφτουν στη μέση ηλικία και ανακάμπτουν.
Το στρες κορυφώνεται στις αρχές των 20 και μειώνεται ραγδαία μετά. Το άγχος φτάνει στο απόγειό του στα 40 και μετά υποχωρεί. Ο θυμός μειώνεται σταθερά με την ηλικία. Η θλίψη αυξάνεται ελαφρώς στη μέση ηλικία, αλλά επίσης φθίνει μετέπειτα.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο εξηγείται από τις διαφορές ανάμεσα σε γενιές. Ωστόσο, η καμπύλη εμφανίζεται σταθερά σε δεδομένα δεκαετιών και σε χώρες με τελείως διαφορετικά ιστορικά και πολιτισμικά βιώματα.
Άλλοι αναρωτιούνται μήπως οι πιο δυστυχισμένοι πεθαίνουν νωρίς, αλλά τα στατιστικά στοιχεία δεν το στηρίζουν. Το U παραμένει, ακόμη κι όταν ελεγχθούν παράγοντες όπως το εισόδημα, η εργασία ή τα παιδιά.
Καλύτερος έλεγχος των συναισθημάτων, λιγότεροι καυγάδες
Η εξήγηση φαίνεται να βρίσκεται σε εσωτερικές αλλαγές. Οι μεγαλύτεροι άνθρωποι έχουν καλύτερο έλεγχο των συναισθημάτων τους, λιγότερους καυγάδες, πιο αποτελεσματικές λύσεις στις συγκρούσεις και λιγότερη οργή. Αντιδρούν πιο ήρεμα ακόμα και σε αρνητικά σχόλια, με τη στάση του «δεν μπορείς να ευχαριστείς τους πάντες».
Σύμφωνα με την καθηγήτρια ψυχολογίας του Στάνφορντ, Λόρα Κάρστενσεν, οι ηλικιωμένοι διαχειρίζονται καλύτερα το χρόνο επειδή αντιλαμβάνονται τη θνητότητά τους. Δίνουν σημασία στο παρόν, στις σχέσεις και στα συναισθήματα, όχι στις μελλοντικές φιλοδοξίες. Οι νέοι πηγαίνουν σε εκδηλώσεις αναζητώντας ευκαιρίες, ακόμη κι αν τις απεχθάνονται. Οι μεγαλύτεροι δεν το κάνουν – και είναι πιο ευτυχισμένοι γι’ αυτό.
Ίσως η αποδοχή του εαυτού, η παραίτηση από ματαιόδοξες φιλοδοξίες και η εσωτερική συμφιλίωση να οδηγούν στην ψυχική ηρεμία. Όπως σημείωνε ο φιλόσοφος Ουίλιαμ Τζέιμς: «Πόσο ευχάριστη είναι η μέρα που σταματάς να προσπαθείς να δείχνεις νέος – ή λεπτός».
Ωριμότητα και αποδοχή
Η ευτυχία, όμως, δεν είναι μόνο συναίσθημα. Έχει και πρακτικές επιπτώσεις. Κάνει τους ανθρώπους πιο υγιείς – επουλώνουν πληγές γρηγορότερα, αρρωσταίνουν λιγότερο και είναι πιο παραγωγικοί. Ένα πείραμα έδειξε ότι άνθρωποι που είδαν μια κωμωδία πριν από τεστ απέδωσαν 12% καλύτερα. Αυτό σημαίνει ότι η χαρούμενη διάθεση μπορεί να αντισταθμίσει μέρος της πνευματικής φθοράς.
Σε έναν κόσμο που γερνάει, η U-καμπύλη μας καλεί να ξανασκεφτούμε το αφήγημα του γήρατος. Αντί να το βλέπουμε ως βάρος, ίσως πρέπει να το αναγνωρίσουμε ως πηγή ωριμότητας, αποδοχής και ευτυχίας. Όσο πιο γκρίζος ο κόσμος – τόσο πιο φωτεινός γίνεται.
