Ο Επιτάφιος Θρήνος, ο Όρθρος του Μεγάλου Σαββάτου, τελείται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής και αποτελεί μια από τις πιο συγκινητικές ακολουθίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Πρόκειται ουσιαστικά για έναν ύμνο-μοιρολόγι, έναν ποιητικό θρήνο της Παναγίας και ολόκληρης της Εκκλησίας για τον ενταφιασμό του Χριστού. Είναι το πένθος του ουρανού και της γης για τον θάνατο του Θεανθρώπου.
Ο θρήνος αποτυπώνεται μέσα από τρία στάδια εγκωμίων, που ψάλλονται μπροστά στον στολισμένο Επιτάφιο και συνοδεύονται από τοποθεσίες παραδοσιακές, ευλαβικές, και εικόνες βαθιάς συγκίνησης. Στο πρόσωπο της Παναγίας, που θρηνεί για τον σταυρωμένο Υιό της, καθρεφτίζεται το πένθος κάθε μάνας, κάθε ανθρώπου που έχει σταθεί απέναντι στο άρρητο μυστήριο του θανάτου.
Ανάμεσα στους ύμνους ξεχωρίζει ο πιο διάσημος, ίσως και πιο όμορφος σε όλη τη βυζαντινή υμνολογία:
«Ω γλυκύ μου Έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον,
πού έδυ σου το κάλλος;»
Η Παναγία θρηνεί πάνω από το σώμα του Χριστού, όπως κάθε μάνα που χάνει το παιδί της. Αλλά εδώ ο θρήνος ξεπερνά το προσωπικό και αγγίζει το σύμπαν. Ο Υιός της δεν είναι απλώς το παιδί της, αλλά ο Λυτρωτής του κόσμου, που νεκρώνεται για να σώσει τους πάντες.
Άλλα χαρακτηριστικά αποσπάσματα των εγκωμίων που ψάλλονται:
«Η ζωή εν τάφω, κατετέθης, Χριστέ,
και αγγέλων στρατιαί εξεπλήττοντο,
συγκατάβασιν δοξάζουσαι την σήν.»
«Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου τέκνον,
πώς κατέχει σε τάφος;»
«Αξιοθρήνητον, και πανάθλινον, Μήτερ,
οράν σε τον Υιόν εν μνήματι κείμενον.»
«Αι γενεαί πάσαι, ύμνον την ταφήν σου προσφέρουσι, Χριστέ μου.»
Συλλογικό βίωμα θρήνου και ελπίδας
Η πομπή της περιφοράς του Επιταφίου που ακολουθεί την ακολουθία, με τα φαναράκια, το θυμίαμα, τις ψαλμωδίες και τις καμπάνες που ηχούν πένθιμα, είναι ένα συλλογικό βίωμα θλίψης αλλά και ελπίδας. Ο Επιτάφιος Θρήνος δεν μένει στον θάνατο. Προετοιμάζει την Ανάσταση. Κρατά μέσα του την προσδοκία, σαν υπόσχεση αιώνιας ζωής.
Αυτό το μοναδικό μνημείο βυζαντινής ποίησης και θεολογίας, υφασμένο με πόνο και αγάπη, κάνει κάθε πιστό, είτε παιδί, είτε γέροντα, να σκύβει δακρυσμένος μπροστά στον στολισμένο Επιτάφιο, ψιθυρίζοντας:
«Γλυκύ μου Έαρ…»
Γιατί σε αυτές τις δυο λέξεις χωρά όλη η αγάπη, ο πόνος και η πίστη του ανθρώπου. Και σε αυτό το μοιρολόγι, η Παναγία δεν μιλά μόνο για τον Υιό της. Μιλά για όλους εμάς.
