Πανεπιστήμια: Τα Τμήματα με ελάχιστους φοιτητές και το μέλλον τους

Με την εγγραφή στα Πανεπιστήμια των φετινών επιτυχόντων των Πανελλαδικών Εξετάσεων συμπληρώνονται 4 χρόνια εφαρμογής της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής (ΕΒΕ). Αυτό σημαίνει ότι και στα 4 έτη κάποιων Τμημάτων υπάρχουν ελάχιστοι φοιτητές, γεγονός που καθιστά τη λειτουργία τους προβληματική.

Φτάνουμε έτσι στο σημείο που σχεδίασε το Υπουργείο Παιδείας να φτάσουμε. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η ανάπτυξη της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα ακολούθησε τη συνταγή κάθε πόλη και Πανεπιστημιακό Τμήμα κάθε κωμόπολη και ΤΕΙ. Τα κριτήρια δημιουργίας των νέων Τμημάτων ήταν καθαρά τοπικά και δεν είχαν καμία σχέση με την εκπαίδευση. Διαμαρτυρόταν ο βουλευτής ενός νομού διότι στο διπλανό νομό είχαν φοιτητές στο δικό του όχι. Η εισροή των χρημάτων ήταν το μόνο ζητούμενο. Σ’ αυτά τα πλαίσια τα 2 φ ήταν το ζητούμενο: Φοιτητές και φαντάροι.

Το παράλογο και πού κόλλησε η προσπάθεια εξορθολογισμού

Το εκπαιδευτικά παράλογο του θέματος είναι προφανές αν σκεφτούμε ότι η λειτουργία Τμημάτων σε διαφορετικές πόλεις δυσχεραίνει το εκπαιδευτικό έργο καθώς είναι δύσκολο οι φοιτητές να παρακολουθήσουν μαθήματα από άλλα τμήματα, καθίσταται πιο δύσκολη η επικοινωνία και η συνεργασία των διδασκόντων μεταξύ τους και δεν μπορούν να υπάρξουν οι απαραίτητες κοινόχρηστες υποδομές: αμφιθέατρα, γυμναστήρια, εστίες, λέσχες σίτισης και άλλα.

Η προσπάθεια εξορθολογισμού του Ακαδημαϊκού χάρτη κόλλησε στους τοπικούς παράγοντες: βουλευτές, δημάρχους και άλλους που διεκδικούσαν τη διατήρηση των Τμημάτων της περιφέρειάς τους. Ο σχεδιασμός δεν υλοποιήθηκε υποκύπτοντας στο πολιτικό κόστος. Το 2019 καταργήθηκαν σε μία νύχτα τα ΤΕΙ και δημιουργήθηκαν πολλά νέα Πανεπιστημιακά Τμήματα.

Η ανάγκη αναμόρφωσης του Ακαδημαϊκού χάρτη είναι προφανής. Ο κόσμος τρέχει με ασύλληπτες ταχύτητες και εμείς έχουμε μείνει πίσω στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, όπως και στους υπόλοιπους τομείς. Το Υπουργείο Παιδείας δίνει 740 θέσεις στα Τμήματα Θεολογίας, τη στιγμή που η ζήτηση είναι πολύ μικρότερη και οι επαγγελματικές προοπτικές των αποφοίτων τους ανύπαρκτες. Δεν είναι τυχαίο ότι η βάση όλων των Τμημάτων είναι κάτω από 10.000 μόρια και σχεδόν όλα είναι στον πίνακα με τα Τμήματα που έχουν περισσότερες κενές θέσεις από επιτυχόντες και τα 4 χρόνια εφαρμογής της ΕΒΕ. Είναι προφανές ότι χρειάζεται αναμόρφωση του Ακαδημαϊκού χάρτη.

Ο τρόπος για να γίνει αυτό είναι να εκπονηθεί ένα σχέδιο για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας τα επόμενα χρόνια και έχοντας υπόψη και αυτό το σχέδιο, αλλά όχι μόνο αυτό, να σχεδιαστεί και ο Ακαδημαϊκός χάρτης. Είναι αυτό που ακούμε κάποιους πολιτικούς να λένε ότι η χώρα μας πρέπει να αλλάξει παραγωγικό μοντέλο. Φυσικά το ακούμε συνεχώς αλλά δεν το βλέπουμε, όχι διότι είναι αόρατο, απλά διότι δεν υπάρχει. Βλέπετε αυτό απαιτεί συναινέσεις που είναι ανέφικτες στην Ελλάδα.

Η λύση

Αφού αυτό είναι ανέφικτο προχωράμε στην επόμενη λύση που είναι να το δημιουργήσουμε τις συνθήκες ώστε να το αναλάβει η προσφορά και η ζήτηση, η αγορά δηλαδή. Η ΕΒΕ αυτόν ακριβώς το σκοπό είχε. Αποκλείοντας έναν στους τρεις φοιτητές από την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση μειώνεις τον αριθμό των φοιτητών, δημιουργούνται πολλές κενές θέσεις, κάποια Τμήματα μένουν χωρίς φοιτητές και, συνεπώς, οδηγούνται στο κλείσιμο.

Πρόκειται για τη χειρότερη δυνατή λύση στην αναδιάταξη του Ακαδημαϊκού χάρτη, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη του ούτε τις ανάγκες της χώρας μας, ούτε την εξέλιξη του κόσμου μας και τη θέση της Ελλάδας σ’ αυτόν. Λαμβάνει υπόψη του μόνο τη ζήτηση για σπουδές που αφήνει κενές θέσεις σε συγκεκριμένα Τμήματα.

Η ζήτηση καθορίζεται από το επιστημονικό αντικείμενο του Τμήματος και κατά πόσο αυτό φαίνεται ελκυστικό στους υποψηφίους, ως προς τις επαγγελματικές του προοπτικές, άσχετα αν αυτές είναι πραγματικές και από την έδρα του Τμήματος, που όσο πιο απομακρυσμένη είναι από τα μεγάλα αστικά κέντρα τόσο μειώνεται η ζήτηση.

Στον πίνακα βλέπουμε τα 42 Τμήματα σε αλφαβητική σειρά που και τα 4 χρόνια εφαρμογής της ΕΒΕ έχουν περισσότερες κενές θέσεις από επιτυχόντες. Παρουσιάζονται μόνο τα στοιχεία του 2024 για λόγους χώρου. Η κατάσταση ήταν παρόμοια και τα προηγούμενα χρόνια. Οι πραγματικοί φοιτητές είναι λιγότεροι από τους επιτυχόντες κάνοντας την κατάσταση ακόμη χειρότερη. Υπάρχει και το Τμήμα Νοσηλευτικής στο Διδυμότειχο στο οποίο και τα 4 χρόνια έχει συνολικά 8 επιτυχόντες από το Γενικό Λύκειο. Το Τμήμα μετακομίζει από το 2025 στην Αλεξανδρούπολη και θα έχει μία νέα ευκαιρία.

Ποια τμήματα θα θυσιαστούν

Αναπόφευκτα θα ξεκινήσει η συζήτηση για το μέλλον αυτών των Τμημάτων που δεν έχουν φοιτητές. Έχει ήδη νομοθετηθεί η συγχώνευση τριών Τμημάτων του Δημοκριτείου Παν. Θράκης σε ένα από του χρόνου. Πρόκειται για τα Τμήματα Ιστορίας και Εθνολογίας, Γλώσσας Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων χωρών, που υπάρχουν και στον πίνακα, και του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας. Κάποια άλλα Τμήματα όπως στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο προσπαθούν να αλλάξουν το όνομά τους και να εμπλουτίσουν το περιεχόμενο σπουδών τους ώστε να γίνουν πιο ελκυστικά. Στον πίνακα υπάρχουν και κάποια Τμήματα που είναι εξαιρετικά, που, όμως, θα θυσιαστούν στο βωμό της μειωμένης ζήτησης.

Η πιο εύκολη λύση για να αποκτήσουν περισσότερους φοιτητές είναι και η ένταξή τους και σε ένα άλλο Επιστημονικό Πεδίο, με το 4ο Πεδίο να είναι το προτιμότερο. Αυτό οδηγεί σε νέες στρεβλώσεις και δημιουργεί νέα προβλήματα. Το πρώτο πρόβλημα είναι ότι υποψήφιοι διεκδικούν τις ίδιες θέσεις σε σχολές έχοντας εξεταστεί σε διαφορετικά μαθήματα που έχουν διαφορετικό βαθμό δυσκολίας. Καταργείται κάθε έννοια δικαιοσύνης. Τα Τμήματα Μαθηματικών, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να ενταχθούν και στο 4ο Πεδίο, αφού τα μαθήματα του 4ου Πεδίου ταιριάζουν πιο πολύ με τις σπουδές τους, ενώ στο 2ο Πεδίο που τώρα ανήκουν ένα από τα εξεταζόμενα μαθήματα είναι η Χημεία που δεν έχει καμία σχέση με τις σπουδές Μαθηματικού. Τι θα γίνει σ’ αυτή την περίπτωση; Θα εισάγονται περισσότεροι φοιτητές από το 4ο Πεδίο, που έχει ευκολότερα μαθήματα, από όσους θα εισάγονται από το 2ο Πεδίο δημιουργώντας μεγάλες αδικίες.

Υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα. Κάποιες φορές οι σπουδές σε ένα Τμήμα είναι τελείως ασύμβατες με τις γνώσεις των φοιτητών, όπως για παράδειγμα, τα Τμήματα Περιβάλλοντος που εντάχθηκαν και στο 4ο Πεδίο. Οι σπουδές στα Τμήματα στηρίζονται στη Βιολογία και τη Χημεία, που αγνοούν πλήρως οι υποψήφιοι του 4ου Πεδίου καθιστώντας τις σπουδές τους προβληματικές.

Δεν αποτελεί σωστή λύση, λοιπόν, η ένταξη των Τμημάτων που δεν έχουν φοιτητές και σε ένα ακόμη Πεδίο. Με την έναρξη λειτουργίας των ιδιωτικών Πανεπιστημίων από το επόμενο έτος το πρόβλημα θα ενταθεί, με συνέπεια να οδηγηθούμε στο κλείσιμο δεκάδων Τμημάτων, που αποτελούσε και τον στόχο της εφαρμογής της ΕΒΕ. Αφέθηκε, συνεπώς, η αναμόρφωση του Ακαδημαϊκού χάρτη στη ζήτηση για σπουδές, που δεν αποτελεί τον καταλληλότερο τρόπο για να αποκτήσουμε την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση που χρειάζεται η χώρα μας.

Διαβάζω ότι συνταξιοδοτούνται 94 μέλη ΔΕΠ του ΑΠΘ. Πουθενά δεν είδα προκηρύξεις αναπλήρωσης των 94 που αποχωρούν. Μήπως ακόμη και οι μισοί φοιτητές σε σχέση με τον αριθμό των εισακτέων είναι πολλοί για κάποια Τμήματα;