Ο ανταγωνισμός αυξάνει την παραγωγικότητα και ρίχνει τις τιμές, λένε πολλοί οικονομολόγοι. Έτσι ακούμε συνεχώς για την οικονομία μας που πρέπει να γίνει πιο ανταγωνιστική, με τον ανταγωνισμό να εγκαθίσταται συνεχώς και σε νέα πεδία οικονομικής δραστηριότητας. Πρόσφατο παράδειγμα τα νέα σχολικά βιβλία που θα κυκλοφορήσουν μετά το 2025, στα πλαίσια του πολλαπλού βιβλίου. Ο αριθμός των εγκεκριμένων βιβλίων δεν είναι κλειστός. Αυτό σημαίνει ότι για ένα μάθημα μπορεί να υπάρχουν ακόμη και δέκα ή περισσότερα εγκεκριμένα βιβλία, αλλά και μόνο δύο.
Οι εκδότες θα πληρώνονται κάθε χρόνο με βάση τον αριθμό των βιβλίων που θα παραγγέλνουν οι εκπαιδευτικοί των σχολείων. Αν δηλαδή το βιβλίο ενός εκδοτικού οίκου στη Γεωμετρία της Α Λυκείου, για παράδειγμα, έχει το 10% του συνολικού αριθμού των βιβλίων που θα επιλέξουν οι καθηγητές των σχολείων θα πάρει το 10% του προκαθορισμένου ποσού. Αν ένα άλλο βιβλίο για το ίδιο μάθημα έχει παραγγελίες το 30% του συνολικού αριθμού, ο εκδότης του θα πάρει το 30% του συνολικού ποσού. Αυτό σημαίνει ότι οι εκδότες θα ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα έχει περισσότερες παραγγελίες, ώστε να εισπράξει περισσότερα χρήματα. Ιδού ένα νέο πεδίο ανταγωνισμού, που δεν υπήρχε στο παρελθόν.
Θα μπορούσε, λοιπόν, ένας μεγάλος εκδοτικός οίκος να παράγει ένα εγκεκριμένο βιβλίο για κάθε μάθημα, σε κάθε τάξη από το Δημοτικό έως και το Λύκειο. Δεν υπάρχει περιορισμός των εγκεκριμένων βιβλίων, οι συγγραφικές ομάδες υπάρχουν, αφού εκδίδουν δύο και τρία διαφορετικά φροντιστηριακά βιβλία για κάθε σχολικό, όπως και η τεχνογνωσία υπάρχει της οργάνωσης της έκδοσης, άρα είναι εφικτό. Επίσης οι προδιαγραφές είναι τόσο “σφιχτές” που κάνει πολύ εύκολο να γράψει μία ομάδα βιβλίο που θα εγκριθεί. Όλο αυτό απαιτεί ένα κεφάλαιο κίνησης˙ γι’ αυτό μίλησα για μεγάλο εκδοτικό οίκο.
Έχοντας ένα βιβλίο για κάθε μάθημα για κάθε τάξη από το Δημοτικό έως το Λύκειο, μπορεί ο εκδοτικός μας οίκος να στείλει πωλητές σε κάθε σχολείο (μιλάμε για περίπου 10.000 σχολεία Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια) και να κάνουν προτάσεις στους εκπαιδευτικούς του στυλ αν πάρετε όλα τα βιβλία από τον εκδοτικό μας οίκο θα δώσουμε στο σχολείο 2 διαδραστικούς πίνακες και 5 υπολογιστές. Μπορεί να σας φαίνεται τραβηγμένο, αλλά δεν είναι. Αυτό σημαίνει ο ανταγωνισμός. Και δεν είναι παράνομο, αφού πρόκειται για χορηγία προς το σχολείο και όχι για χρηματισμό υπαλλήλων.
Αντιλαμβανόμαστε ότι πάρα πολλοί πωλητές θα… ξαμοληθούν σε σχολεία για να φέρουν παραγγελίες. Θα δημιουργηθούν πολλές θέσεις εργασίας, τελείως αντιπαραγωγικές βέβαια.
Μπορεί να σας φαίνεται ακραίο το παράδειγμα, αλλά δεν είναι. Ας δούμε ένα πραγματικό παράδειγμα. Ο διάσημος φυσικός R.P. Feymman στο βιβλίο του “Σίγουρα θα αστειεύεστε κύριε Feymman”, εκδόσεις Τροχαλία αναφέρεται στην προσπάθεια επηρεασμού του από εκδότες για να προτιμήσει και να εγκρίνει τα δικά τους βιβλία έναντι των βιβλίων άλλων εκδοτών, σε ένα διαφορετικό σύστημα, βέβαια, όπου έπρεπε να εγκριθούν σχολικά βιβλία για μία πολιτεία. Πέρα από μικροδωράκια ήταν πρόθυμοι μέχρι και να τον βοηθήσουν για τα έξοδα σε… κακόφημα σπίτια, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, μεταξύ πολλών άλλων εξαιρετικά ενδιαφερόντων στοιχείων…
Ένα άλλο πρόβλημα με τις πολύ “σφιχτές” προδιαγραφές των σχολικών βιβλίων είναι ότι στο τέλος θα έχουμε πολλά βιβλία που θα διαφέρουν μόνο στα χρώματα, αφού μία απόκλιση 10 σελίδων σε ένα βιβλίο 144 σελίδων αποτελεί αιτία να μην εγκριθεί ένα βιβλίο. Στην ουσία καταργείται το όποιο όφελος του πολλαπλού βιβλίου με δύο τρόπους: Θα έχουμε ίδια βιβλία και κριτήρια επιλογής βιβλίων που δεν θα έχουν σχέση με τα ίδια τα βιβλία, αλλά θα είναι αποτέλεσμα επιτυχημένων πωλήσεων.
Έρχεται και η ελεύθερη επιλογή σχολείου, που θα βάλει τον ανταγωνισμό μεταξύ των σχολείων. Οι γονείς θα αρχίσουν να ρωτάνε ποιο σχολείο είναι καλύτερο από τα άλλα, θα δημιουργηθούν κατατάξεις και η άνοδος ενός σχολείου στον πίνακα των κατατάξεων θα φέρει περισσότερους μαθητές και μεγαλύτερη χρηματοδότηση. Ο σκοπός για τα σχολεία δεν θα είναι να μαθαίνουν γράμματα τα παιδιά αλλά να βρίσκονται όσο το δυνατόν υψηλότερα στην κατάταξη.
Δεν έχω τις οικονομικές γνώσεις για να επιχειρηματολογήσω πάνω στην εισαγωγή του ανταγωνισμού σε κάθε πτυχή της οικονομικής ζωής. Αυτό, όμως, που βλέπω είναι οι επιπτώσεις του ανηλεούς ανταγωνισμού στις κοινωνίες. Ο ανταγωνισμός έχει νικητές και ηττημένους στο πεδίο του ανταγωνισμού. Δυστυχώς είναι όλοι ηττημένοι στη ζωή τους τελικά. Από το 1980, που ξεκίνησε ο νεοφιλελευθερισμός να υλοποιεί τις ιδέες του, στην Αμερική και την Αγγλία με την εκλογή του Ρήγκαν και της Θάτσερ οι κοινωνίες έχουν αλλάξει πολύ. Με την επέκταση του ανταγωνισμού και στις υπόλοιπες χώρες τα πράγματα χειροτερεύουν συνεχώς στη ζωή των ανθρώπων.
Οι δυτικές κοινωνίες αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπογεννητικότητας. Αναμενόμενο αφού οι γυναίκες άρχισαν να εργάζονται εξαντλητικά, όπως απαιτεί ο ανταγωνισμός, που απαιτεί να κάνεις πάντα το κάτι παραπάνω για να ξεχωρίσεις. Πού καιρός για να κάνουν παιδιά. Κάνουν ένα παιδί, ώστε να νιώσουν τη μητρότητα και πολλές φορές διαπιστώνουν ότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με το παιδί τους, το μπουκώνουν με χρήματα και δεν ασχολούνται, επί της ουσίας, μαζί του. Το πρώτο πρόβλημα στις κοινωνίες μας είναι η συνέχειά τους στο μέλλον. Ο ανηλεής ανταγωνισμός στα πάντα κάνει τις κοινωνίες μας να μην μπορούν να έχουν συνέχεια στο χρόνο. Ουσιαστικά τις καταστρέφει, αφού δεν μπορούν να αναπαραχθούν, που είναι το στοιχειώδες για την επιβίωση της κοινωνίας.
Οι χαμένοι του ανταγωνισμού βιώνουν την αποτυχία που τους οδηγεί στην παραίτηση, στην απάθεια, που φέρνει το αλκοόλ, τα ναρκωτικά και πολλά άλλα. Κάποιοι από αυτούς που νιώθουν αποκλεισμένοι από το μέλλον αντιδρούν με μαζικές δολοφονίες, σκοτώνοντας αδιάκριτα. Παλιά στην Αμερική υπήρχε η ρατσιστική βία. Ο εχθρός ήταν συγκεκριμένος (λευκός ή μαύρος, ανάλογα με το ποιος ήσουν). Τώρα μπαίνουν σε σχολεία και εμπορικά κέντρα και σκοτώνουν αδιακρίτως, βάζοντάς τα με ολόκληρη την κοινωνία που τους κάνει να νιώθουν αποτυχημένοι. Οι δολοφονικές επιθέσεις στις πρώτες 120 μέρες του 2023 στην Αμερική ήταν περισσότερες από 200. Πρόκειται για ρεκόρ, που μας δείχνει ότι τα πράγματα χειροτερεύουν διαρκώς. Φυσικά έπαιξε το ρόλο της και η πανδημία σ’ αυτό το ρεκόρ. Στην Αμερική με την ευκολία που έχουν οι άνθρωποι να αγοράζουν όπλα το φαινόμενο έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Στην Ευρώπη που η οπλοκατοχή είναι πολύ πιο δύσκολη τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα, προς ώρας, καθώς οι τυφλές επιθέσεις αυξάνονται ραγδαία και στην Ευρώπη, απλά με λιγότερο εξελιγμένα όπλα. Το ότι οι επιθέσεις δεν είναι εναντίον συγκεκριμένου στόχου πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα.
Οι νικητές στον ανταγωνισμό, αυτοί που τα κατάφεραν, νιώθουν το αίσθημα της επιτυχίας, είδαν τον τραπεζικό τους λογαριασμό να έχει περισσότερα χρήματα, αγόρασαν ένα ακριβό αυτοκίνητο και ένα σπίτι ή περισσότερα, αλλά δεν έμειναν αλώβητοι. Η ενέργεια που ξόδεψαν, τα χωρίς νόημα πράγματα που έκαναν για να νικήσουν τους ανταγωνιστές τους, τους άφησαν σημάδια. Ρωτήστε τους ψυχιάτρους πόσους πολύ πετυχημένους έχουν ως πελάτες και θα δείτε ότι ούτε αυτοί βρήκαν την ευτυχία.
Ο ανταγωνισμός υπάρχει στην ανθρώπινη φύση εξ αρχής. Το ζήτημα είναι να προσπαθήσουμε να τον μειώσουμε και όχι να τον αυξάνουμε, όπως μπορούμε. Το να βάζουμε τον ανταγωνισμό σε κάθε πτυχή της οικονομικής μας ζωής είναι, πιστεύω, συνταγή καταστροφής της κοινωνίας μας. Τα γεγονότα αυτό δείχνουν. Και κανένα μέτρο καταπολέμησης της βίας δεν πετυχαίνει, ούτε θα πετύχει στο μέλλον διότι το πρόβλημα είναι δομικό.
