«Η Λήμνος είναι ιερός τόπος για τους Αυστραλούς». Με τη φράση αυτή ο Γενικός Κυβερνήτης της Αυστραλίας Ντέιβιντ Χάρλεϊ, μιλώντας από τη Λήμνο, συνόψισε τη σημασία που έχει για τους Αυστραλούς το νησί και η ιστορία του, που είναι συνδεδεμένη με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την εκστρατεία της Καλλίπολης.
Στην πρώτη επίσκεψη Αυστραλού αρχηγού κράτους ύστερα από 25 χρόνια, με αφορμή τη θεμελίωση του «ανοιχτού μουσείου», ο κ. Χάρλεϊ μαζί με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου συμμετείχαν σε εκδήλωση προς τιμήν των Αυστραλών που υπηρέτησαν στο νησί κατά την εκστρατεία της Καλλίπολης, πριν από 108 χρόνια.
Το μέγεθος των απωλειών, η σημασία της εκστρατείας για την πορεία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και o τρόπος που λειτούργησε η αποτυχία της εκστρατείας στη συγκρότηση εθνικής ταυτότητας για τους Αυστραλούς (κάτι που ισχύει και για τους Νεοζηλανδούς που συμμετείχαν στη μάχη) είναι τρία στοιχεία που υπογράμμισαν τόσο η κ. Σακελλαροπούλου όσο και ο κ. Χάρλεϊ στις τοποθετήσεις τους.
«Μολονότι η εκστρατεία οδηγήθηκε σε οδυνηρή αποτυχία, είχε και ένα μακροπρόθεσμα θετικό αποτέλεσμα: η συμμετοχή του Αυστραλιανού Εκστρατευτικού Σώματος, για πρώτη φορά σε στρατιωτικές επιχειρήσεις της Κοινοπολιτείας, το 1915, λίγα μόνο χρόνια από την σύσταση του ομοσπονδιακού κράτους της Αυστραλίας, ενίσχυσε την εθνική συνοχή και συνείδηση των Αυστραλών», όπως είπε η κ. Σακελλαροπούλου.
«Τα θεμέλια της αυστραλιανής ψυχής γεννήθηκαν στην Λήμνο», όπως είπε χαρακτηριστικά ο κ. Χάρλεϊ.
Σημειώνεται ότι η Αυστραλία είχε συσταθεί ως ομοσπονδιακό κράτος 14 μόλις χρόνια πριν από την εκστρατεία της Καλλίπολης, γι’ αυτό και θεωρείται ότι αποτέλεσε την έναρξη της θεμελίωσης της εθνικής ιστορίας της.
Η εκστρατεία της Καλλίπολης και το εκστρατευτικό σώμα ANZAC
Τι ήταν όμως η εκστρατεία της Καλλίπολης; Ουσιαστικά ήταν η προσπάθεια των Βρετανών και των Γάλλων της Αντάντ να ελέγξουν τα Δαρδανέλια, καταλαμβάνοντας τη χερσόνησο της Καλλίπολης, που ήταν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και είχε πρόσφατα ενταχθεί στις Κεντρικές Δυνάμεις.
Η Καλλίπολη είναι η χερσόνησος στην Ανατολική Θράκη, στο ευρωπαϊκό τμήμα της Τουρκίας, όπου βρίσκεται το στενό των Δαρδανελλίων που ενώνει τη Ρωσία με την Ευρώπη.
Η Αυστραλία δεν συμμετείχε επειδή απειλούνταν άμεσα, αλλά ως νέο μέλος της Βρετανικής Κοινοπολιτείας στήριξε τη Μεγάλη Βρετανία, συγκροτώντας το 1914 το εκστρατευτικό σώμα Anzac, μαζί με τους Νεοζηλανδούς, από τα αρχικά των λέξεων Australian New Zealand Army Corps.
Η αμφίβια απόβαση στη χερσόνησο της Καλλίπολης ξεκίνησε στις 25 Απριλίου του 1915 και διήρκησε έως τις 9 Ιανουαρίου του 1916. Είχε προηγηθεί αποτυχημένη προσπάθεια να παραβιαστούν τα στενά από τη θάλασσα.
Η εκστρατεία προοριζόταν ως μέσο για τους Συμμάχους να σημειώσουν πρόοδο σε ένα δεύτερο μέτωπο, για να συνδεθεί με τη Ρωσία στα βόρεια, δεδομένης της προοπτικής παρατεταμένου πολέμου χαρακωμάτων στο δυτικό μέτωπο.
Τον Σεπτέμβριο του 1914, το σχέδιο του Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο οποίος ως υπουργός Ναυτικών της βρετανικής κυβέρνησης τότε ήταν ο εμπνευστή της εκστρατείας, ήταν σαφές: «ένας καλός στρατός 50.000 ανδρών και θαλάσσια δύναμη – αυτό είναι το τέλος της τουρκικής απειλής». Το σχέδιο στόχευε στην διεκδίκηση των Δαρδανελίων και μετά της Κωνσταντινούπολης, ώστε να τεθεί εκτός του πολέμου η Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η ελληνική παράμετρος
Στην εκστρατεία συμμετείχαν Βρετανοί, Γάλλοι, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί και Ινδοί. Η Ελλάδα, όπου ήδη εκείνη την περίοδο καλλιεργούνταν ο σπόρος του εθνικού διχασμού, αρχικά είχε εκφράσει την επιθυμία της να αποτελέσει μέρος της εκστρατείας. Τελικά οι διαμάχες μεταξύ του Στέμματος και της κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου δεν το επέτρεψαν.
Η Λήμνος όμως διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εκστρατεία των συμμαχικών δυνάμεων. Χρησιμοποιήθηκε ως ναυτική βάση των Συμμάχων, ορμητήριο για την απόβαση στην Καλλίπολη, σταθμός ανεφοδιασμού και κέντρο ιατρικής περίθαλψης των τραυματιών.
Θεμελιώθηκε το Μονοπάτι Μνήμης
Η προσπάθεια απόβασης των Συμμάχων κατέληξε σε αποτυχία και χιλιάδες νεκρούς, με βαριές απώλειες για την Αυστραλία. Στη διάρκεια των 8 μηνών που διήρκησε η εκστρατεία, πάνω από 44.000 στρατιώτες των Συμμάχων και 86.000 Οθωμανοί στρατιώτες πέθαναν.
Η μάχη αποτέλεσε ένα από τα μείζονα γεγονότα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς από τους ιστορικούς θεωρείται πως επιμήκυναν τον πόλεμο και την ένταση της τουρκικής πολιτικής των γενοκτονιών των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων.
Η ημέρα, γνωστή και ως Anzac Day, τιμάται ως εθνική επέτειος στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.
Τιμάται όμως και στη Λήμνο, καθώς πολλοί Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες κείτονται στα συμμαχικά νεκροταφεία του Μούδρου και του Πορτιανού.
Μάλιστα, για να διατηρηθεί «ζωντανή» η μνήμη των Anzac αλλά και του ιατρικού προσωπικού που υπηρέτησε στη Λήμνο κατά την εκστρατεία της Καλλίπολης, η αυστραλιανή κυβέρνηση αποφάσισε να χρηματοδοτήσει με το ποσό των 4,9 εκατ. δολαρίων ένα ανοιχτό μουσείο, ένα μονοπάτι δηλαδή που θα συνδέει 17 τοποθεσίες-ορόσημα που σχετίζονται με την μάχη της Καλλίπολης.
Έτσι, η παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας και του Κυβερνήτη της Αυστραλίας σηματοδότησε την έναρξη των εργασιών στην αυστραλιανή προβλήτα στον Όρμο του Μούδρου.
