Βρισκόμαστε στο έτος 2033, η περίοδος χάριτος του ελληνικού χρέους έχει παρέλθει και η βιωσιμότητά του είναι θέμα στα διεθνή ΜΜΕ. Μετά από εβδομάδες συζητήσεων και εξαντλητικών συνεδριάσεων, ο/η/το Πρωθυπουργός της Ελλάδας, με φόντο ένα ελληνικό ειδυλλιακό τοπίο ανακοινώνει την ένταξη της χώρας μας στον νέο μηχανισμό στήριξης που έχει δημιουργηθεί. Και τότε ξεκινάει μια συζήτηση γνώριμη, που περιστρέφεται γύρω από το σισύφειο πλέον ερώτημα: «πού πήγαν τα λεφτά;»
Ας επιστρέψουμε όμως στο 2023 και ας αναρωτηθούμε: γιατί ενώ γνωρίζουμε ανά πάσα στιγμή πώς δαπανάται ο μισθός μας, δεν γνωρίζουμε με την ίδια αμεσότητα και ακρίβεια πώς δαπανώνται οι φόροι μας;
Κάθε φορά που πραγματοποιούμε μια οποιαδήποτε πληρωμή ηλεκτρονικά λαμβάνουμε μια ειδοποίηση στο κινητό μας και κάθε τέλος του μήνα μια αναλυτική αναφορά των εξόδων μας, μαζί με σύγκρισή τους με προηγούμενους μήνες. Γιατί δεν έχουμε μια αντίστοιχη αμεσότητα και αναφορές για τους φόρους μας;
Γιατί δεν γνωρίζουμε πόσα χρήματα ξοδεύει ο Δήμος μας για καύσιμα; Ή πόσα χρήματα πήρε από την κεντρική διοίκηση για περίθαλψη αδέσποτων και πόσα πράγματι δαπανήθηκαν για αυτούς τους σκοπούς; Ακόμη, γιατί στον προεκλογικό λόγο των υπουργών, πέρα από επιγραμματικές αναφορές στο τι επετεύχθη, γιατί δεν βλέπουμε και πλήρη ανάλυση του οικονομικού και διοικητικού κόστους αυτών;
Αντίστοιχα, σε διοικητικό επίπεδο γιατί δεν μπορούμε να μετρήσουμε την αποτελεσματικότητα και την ταχύτητα της δημόσιας διοίκησης, και να εντοπίσουμε τυχόν ελλείψεις, αργοπορίες ή ανεπάρκεια/περίσσεια πόρων;
Οι απαντήσεις… στη Διοφάντη
Οι σκέψεις αυτές μας οδήγησαν στη δημιουργία της Διοφάντης. Η Διοφάντη είναι μια εφαρμογή που χτίζει πάνω στη Διαύγεια και την κάνει πιο προσιτή και εύχρηστη για τον μέσο πολίτη.
Στόχος της Διοφάντης είναι σε μια σελίδα, με μια ματιά και μέσα σε λίγα γραφήματα να δώσει στον πολίτη πλήρη εικόνα του τί συμβαίνει στο κράτος. Τι αποφάσεις λαμβάνονται μέσα σε αυτό το μαύρο κουτί που κρύβεται συνήθως πίσω από ένα γκισέ.
Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση όμως έγινε το 2010 με την θεσμοθέτηση της Διαύγειας με το νόμο 3861/2010. Η Διαύγεια μολονότι ήταν μια τομή για την ελληνική διοίκηση δεν έκανε πότε το επόμενο βήμα. Να μετουσιωθεί δηλαδή από νομική και διοικητική υποχρέωση σε ένα εργαλείο ανάλυσης στα χέρια των πολιτών.
Η διαφάνεια δεν φαίνεται να έγινε κτήμα της δημόσιας διοίκησης, στο βαθμό που θα έπρεπε και με την εξέλιξη που προσδοκούσαμε. Στα πλαίσια της Διαύγειας υλοποιείται πλέον διεκπεραιωτικά και συχνά πρόχειρα. Θα λέγαμε μάλιστα – παραφράζοντας τα λόγια ενός υπουργού σχετικά με ένα άλλο θέμα – πως η διαφάνεια σήμερα υλοποιείται ως αγγαρεία και εκτείεται ως ποινή. Δεν θα πρέπει να ικανοποιούμαστε πλέον με τη δημοσίευση μιας απόφασης, απλώς επειδή το επιβάλλει ο νόμος. Αυτό θα έπρεπε να είναι αυτονόητο και το ελάχιστα απαιτητό στα πλαίσια της λεγόμενης «ενεργητικής διαφάνειας».
Αντίθετα, το ζητούμενο θα πρέπει να είναι η δημοσίευση των αποφάσεων του δημοσίου να γίνεται με την παρρησία και με την αυτοπεποίθηση πως η απόφαση αυτή είναι προς το συμφέρον του δημοσίου και των πολιτών. Και με την ίδια αυτοπεποίθηση να τεθεί στην ανάλυση και κρίση των πολιτών.
Τονίζουμε την ανάλυση, καθότι έχουν παρέλθει οι εποχές όπου η ανάλυση ήταν αποκλειστικό προνόμιο «σοφών», δημοσκόπων ή «σχολιαστών» της επικαιρότητας. Οι ενεργοί και ενσυνείδητοι πολίτες, θέλουν και μπορούν – στο πλαίσιο των δυνατοτήτων τους – να αναλύσουν οι ίδιοι την πραγματικότητα γύρω τους, αρκεί να έχουν τα κατάλληλα εργαλεία. Αυτό με τη σειρά του δεν αναιρεί την ανάγκη για επαγγελματίες του είδους, αλλά ανεβάζει τον πήχυ των απαιτήσεων προς αυτούς.
Τα δεδομένα και η ανάλυσή τους
Από το 2010 και μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι λέξεις, στη Διαύγεια, έχουν δημοσιευθεί περίπου 55 εκατομμύρια αποφάσεις, από 5 χιλιάδες φορείς του ευρύτερου δημοσίου: από δήμους και περιφέρειες, μέχρι πανεπιστήμια και ανώνυμες εταιρίες του δημοσίου. Καθημερινά αναρτώνται πάνω από 20 χιλιάδες πράξεις. Οι αποφάσεις αυτές ποικίλλουν από διοικητικές πράξεις και αναθέσεις έργων μέχρι εγκυκλίους, κανονιστικές πράξεις και διορισμούς.
Μια απόφαση όμως είναι ένα πρωτογενές δεδομένο το οποίο είναι πραγματικά χρήσιμο μόνο όταν αποσυντίθεται, αναλύεται και συνδυάζεται με άλλα δεδομένα, για να προκύψει ένα συμπέρασμα χρήσιμο για τον πολίτη.
Αυτή είναι η φιλοδοξία της Διοφάντης: να αποτελέσει στα χέρια του πολίτη ένα εργαλείο ανάλυσης, εφάμιλλο των αντίστοιχων εργαλείων που διαθέτουν τα στελέχη πολυεθνικών.
Τι προσφέρει η Διοφάντη
Ας σταχυολογήσουμε τις βασικές πτυχές προσφοράς της Διοφάντης:
- Φέρνει τις οικονομικές δαπάνες στο προσκήνιο. Ορίζοντας ένα χρονικό διάστημα, και επιλεγμένους φορεις του δημοσίου, ο χρήστης μπορεί να έχει μια αναφορά των πληρωμών και αναθέσεων που έγιναν, να δει βασικά περιγραφικά στατιστικά αυτών, ποιοι ήταν οι αποδέκτες αυτών – και να εντοπίσει αν υπάρχουν ενδεχομένως «συχνά προτιμητέοι» ανάδοχοι.
- Φέρνει την ανάλυση στο γνωστικό και εμπειρικό επίπεδο του χρήστη. Επιτρέπει στον χρήστη να περιορίσει την αναζήτηση στο επίπεδο που τον ενδιαφέρει και να ενσωματώσει στην ανάλυση πληροφόρηση και γνώση που έχει ο ίδιος για κάποιο συγκεκριμένο τομέα. Ο μεν δημότης μπορεί να αναζητήσει αποφάσεις με λέξεις-κλειδιά που αφορούν την καθημερινότητά του, ο δε δημοσιογράφος μπορεί κάθε πρωί να ελέγχει τη ροή των αποφάσεων του υπουργείου που καλύπτει.
- Ποσοτικοποιεί τη δημόσια διοίκηση. Όσο χρήσιμα είναι τα δεδομένα και οι οικονομικές αναλύσεις πληρωμών, εξίσου χρήσιμες και διαφωτιστικές μπορούν να είναι οι αναζητήσεις για διοικητικού χαρακτήρα αποφάσεις. Ο ρυθμός λήψης των αποφάσεων και η φύση αυτών μάλιστα προσφέρονται για πολιτικού χαρακτήρα αναλύσεις, εφόσον κάνουν προφανή την πολυσυζητημένη συνέχεια του κράτους, τοποθετώντας τη σε μια χρονοσειρά διαθέσιμη στον καθένα.
- Επιτρέπει την ιστορική ανάλυση. Οι οικονομικές και διοικητικές αποφάσεις, όσο ενδιαφέρουσες είναι στην επικαιρότητά τους, άλλο τόσο χρήσιμες είναι όταν συγκρίνονται με προηγούμενες χρονικές περιόδους. Θα έλεγε κανείς πως η Διαύγεια γράφει τη αυτοβιογραφία του ελληνικού κράτους μέσα από τις καθημερινές του αποφάσεις. Ας αναλογιστούμε πώς θα διαβάσουν αυτή τη βιογραφία οι μελλοντικές γενιές.
- Κάνει εμφανή τα λάθη. Κάθε σύστημα ανάλυσης δεδομένων περιορίζεται από την ποιότητα των πρωτογενών δεδομένων του. Τα λάθη καταχώρησης και τα ελλειπή δεδομένα ήταν πάντα ένα βασικό ζήτημα σε ότι αφορά Διαύγεια αν και έχουν Όχι, ο τάδε Δήμος δεν προμηθεύτηκε μελάνι αξίας 928 εκατομμυρίων. Το πιθανότερο είναι πως ο χειριστής τις Διαύγειας καταχώρησε για παράδειγμα το ΑΦΜ του αναδόχου στο πεδίο του ποσού. Αυτό το λάθος θα φανεί άμεσα στα γραφήματα. Εντείνοντας έτσι την πίεση για προσεκτική συμπλήρωση των πρωτογενών δεδομένων.
- Αναδεικνύει την προοπτική της Διαύγειας και καταδεικνύει τα περιθώρια βελτίωσής της. Το λεγόμενο «μοντέλο δεδομένων» της Διαύγειας είναι το βασικό προτέρημά της. Ο τρόπος δηλαδή που κατάφερε με έναν απλό και ισχυρό τρόπο να μοντελοποιήσει τη δημόσια διοίκηση σε ένα σύνολο δεδομένων. Έχει εντούτοις τα όριά του και οφείλει να εμπλουτιστεί περισσότερο ώστε να επιτρέψει ακόμα πιο ενδιαφέρουσες αναλύσεις.
- Φιλοδοξεί να συμβάλλει στην κατοχύρωση και περιφρούρηση της Διαύγειας. Τα πληροφοριακά συστήματα συνεργάζονται μέσω των συμβολαίων και υποσχέσεων. Κάθε προσπάθεια ενδεχόμενου περιορισμού ή απαξίωσης τη Διαύγειας θα αντικατοπτριστεί εμφανώς στη Διοφάντη και θα γίνει άμεσα αντιληπτή από τον πολίτη.
Η Διοφάντη έχει εθελοντικό χαρακτήρα, χρησιμοποιεί αποκλειστικά λογισμικό ανοιχτού κώδικα και διατίθεται ανοικτά και δωρεάν. Για την ανάπτυξή της χρειάστηκαν αθροιστικά περίπου 10 ανθρωποβδομάδες σε βάθος 4 ετών και λίγες χιλιάδες γραμμές κώδικα. Φιλοξενείται σε έναν εξυπηρετητή που κοστίζει 250 ευρώ το μήνα.
* Ο Φλόρεντς Τσελάι είναι μηχανικός δεδομένων και δημιουργός της Διοφάντης (diofanti.org)
