Όταν ήταν πέντε ετών, αφηγείται Ίζαμπελ Γκέρετσεν, αρθογράφος του BBC, έλαβε από τη γιαγιά της ένα αναπάντεχο δώρο: ένα εικονογραφημένο βιβλίο που περιέγραφε λεπτομερώς πώς ένας άνδρας και μια γυναίκα δημιουργούν ένα μωρό. Η ίδια και η αδερφή της ήταν ενθουσιασμένες. «Μέχρι εκείνη τη στιγμή, το μόνο σημείο αναφοράς μας για το από πού ήρθαν τα μωρά ήταν ο Ντάμπο της Ντίσνεϋ που παραδόθηκε στη μητέρα του από έναν πελαργό. Η μητέρα τους, ντροπιασμένη, τοποθέτησε το βιβλίο σε ένα ψηλό ράφι, ελπίζοντας ότι αυτό θα ήταν το τέλος του. Εκείνες ανέβηκαν απλά σε μια καρέκλα για να το πάρουν και συνέχισαν να μελετούν τις φωτογραφίες, γελώντας και δείχνοντας δύσπιστα τα γυμνά σώματα, καθώς οι γονείς τους προσπαθούσαν αδέξια να αποφύγουν το μπαράζ των ερωτήσεων.
Οι γονείς της τελικά έκαναν την περιβόητη « συζήτηση» μαζί τους λίγα χρόνια αργότερα, όταν θεώρησαν ότι ήταν σε κατάλληλη ηλικία για να μάθουν την αλήθεια για το σεξ, τον τοκετό και την εφηβεία. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ήταν επίσης μέρος του προγράμματος σπουδών τόσο στα ολλανδικά όσο και στα αγγλικά δημοτικά σχολεία που παρακολούθησαν. Ωστόσο, πολλά παιδιά σε όλο τον κόσμο δεν διδάσκονται σωστά για το σεξ μέχρι να φτάσουν στο γυμνάσιο, αν όχι καθόλου.
«Σίγουρα υπάρχουν ακόμη πολλά παιδιά που λαμβάνουν λαϊκές ιστορίες ή μυθικές απαντήσεις σχετικά με την προέλευση των μωρών», λέει στο BBC, η Lucy Emmerson, διευθύνουσα σύμβουλος του Φόρουμ Σεξουαλικής Αγωγής στο Ηνωμένο Βασίλειο. Θα μπορούσαν τέτοιοι μύθοι και ευφημισμοί –είτε πρόκειται για κλασικές ιστορίες μωρών που παραδόθηκαν από πελαργούς είτε βρίσκονται σε χωράφια με λάχανο, είτε για πιο σύγχρονες, αυθόρμητες εφευρέσεις– να επηρεάσουν πραγματικά τη στάση μας απέναντι στο σεξ μακροπρόθεσμα; Και πώς προέκυψαν;
Μια πιο προσεκτική ματιά σε μερικές από τους παλαιότερους μύθους σχετικά με το σεξ και τα μωρά αποκαλύπτει συναρπαστικές ιδέες σχετικά με το γιατί τους λένε οι άνθρωποι – και πώς θα μπορούσαμε να τα πάμε καλύτερα. Στη Σκωτία, τα παιδιά τοποθετούσαν φύλλα λάχανου έξω από τα σπίτια τους για να ζητήσουν από τις νεράιδες να τους φέρουν ένα νέο αδερφάκι. Τα περισσότερα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με την ιστορία του πελαργού. Οι ταινίες της Disney, τα κινούμενα σχέδια και τα εικονογραφημένα βιβλία, δείχνουν όλα νεογέννητα μωρά να παραδίδονται στους γονείς τους από αυτά τα κομψά πτηνά με τα μακριά πόδια.
O «σκοτεινός» μύθος της Οινόης
Ο αρχικός μύθος, ωστόσο, έχει μια πιο σκοτεινή τροπή, με το πουλί να κλέβει – ή να σώζει, ανάλογα με την οπτική σας – το μωρό. Ο μύθος εντοπίζεται στην αρχαία Ελλάδα, όπου οι γερανοί, που έχουν πολλές ομοιότητες με τους πελαργούς, συνδέονταν με την κλοπή μωρών. Είναι βεβαίως ο μύθος της Οινόης.
Η Οινόη ανήκε στο γένος των Πυγμαίων ανθρώπων. Ήταν πολύ όμορφη, όμως με κακό χαρακτήρα, περιφρονούσε μάλιστα την Άρτεμη και την Ήρα, ενώ υπήρχαν υποψίες ότι είχε δεσμό με τον Δία. Η θεά της οικογένειας τιμώρησε την Οινόη για τη δυστροπία και την αλαζονεία της, στερώντας της τη δυνατότητα να είναι με το παιδί της. Όταν γεννήθηκε ο Μόψος, καρπός του γάμου της Οινόης με τον μετρημένο και λογικό Νικοδάμαντα, οι Πυγμαίοι προσέφεραν πολλά δώρα για το νεογέννητο. Η Ήρα, τότε, μεταμόρφωσε τη μάνα σε γερανό, πουλί που πετά ψηλά και έχει μακρύ αυχένα, και ενέσπειρε διαμάχη ανάμεσα σε αυτήν και τους Πυγμαίους. Ο πόλεμος αυτός δεν σταμάτησε ποτέ, γιατί η Οινόη, μη θέλοντας να αφήσει το παιδί της, το κρατούσε δεμένο με μία κουβέρτα γύρω από το ράμφος της,. Οπλισμένοι οι Πυγμαίοι την κυνηγούσαν.
Με τον καιρό, ο γερανός συνδυάστηκε με τον πελαργό, λέει στο BBC Paul Quinn, ανώτερος λέκτορας αγγλικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Chichester στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Υπάρχει σχέση με την οικιακή ζωή επειδή οι πελαργοί φωλιάζουν στις στέγες των ανθρώπων». Ένα άλλο μυθολογικό στρώμα προστέθηκε από τον πελεκάνο, ο οποίος στην ευρωπαϊκή μεσαιωνική λογοτεχνία ήταν σύμβολο για την Παναγία και τη γαλουχούσα μητέρα, λέει ο Quinn. Ο πελεκάνος συνδέθηκε επίσης με το θηλασμό, εξηγεί, καθώς το πουλί περιγράφεται να μαζεύει στο στήθος του για να ταΐσει τους νεοσσούς του στη βιβλιογραφία.
Και οι πελαργοί του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν
Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο πελαργός άρχισε να εμφανίζεται στα παραμύθια. Και πάλι, έτεινε να εμφανίζεται ως σύμβολο της οικιακής ζωής και της οικογένειας. «Οι πελαργοί συνδέονταν πάντα με την οικογενειακή ζωή, επειδή τους έβλεπαν ορατά να θηλάζουν τα μικρά τους», λέει στο BBC η Marina Warner, καθηγήτρια Αγγλικών και δημιουργικής γραφής στο Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Στα παραμύθια, έρχονται συχνά να σώσουν ανθρώπινα μωρά. «Ο πελαργός βρίσκει μωρά σε πηγάδια, λίμνες ή έλη και με το ράμφος του βγάζει τα μωρά», αναφέρει η Warner. Αυτή η εκδοχή έγινε δημοφιλής από την ιστορία του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν «Οι Πελαργοί», η οποία δημοσιεύτηκε στις αρχές του 19ου αιώνα.
Στο παραμύθι του Άντερσεν, τα λευκά πουλιά αναζητούν «τη λιμνούλα στην οποία βρίσκονται όλα τα μικρά παιδιά, περιμένοντας να έρθουν οι πελαργοί να τα πάνε στους γονείς τους». «Τα πιο όμορφα μωρά κείτονται εκεί και ονειρεύονται πιο γλυκά από όσο θα ονειρευτούν ποτέ τον επόμενο καιρό», γράφει ο Άντερσεν. «Όλοι οι γονείς είναι χαρούμενοι που έχουν ένα μικρό παιδί και τα παιδιά είναι τόσο ευχαριστημένα με ένα μικρό αδερφάκι».
Αλλά υπάρχει μια σκληρή ανατροπή στην ιστορία του Άντερσεν: τα παιδιά με κακή συμπεριφορά λαμβάνουν ως τιμωρία ένα νεκρό αδερφάκι από τον πελαργό, για να τα κάνει να κλάψουν για τον «μικρό τους νεκρό αδερφό». Παρά το φρικτό τέλος, η ιστορία του Άντερσεν γρήγορα σάρωσε τον αγγλόφωνο κόσμο.
Στη βικτωριανή Βρετανία, ο πελαργός έγινε ένας χρήσιμος τρόπος για τους γονείς που ντρέπονταν να εξηγήσουν τα γεγονότα της ζωής στα παιδιά τους και να αποκρύψουν τις πραγματικότητες του σεξ και του τοκετού. Στην πιο αθώα μορφή του, ο μύθος του πελαργού εξακολουθεί να παραμένει στη λαϊκή κουλτούρα.
Μέχρι σήμερα, ένα κοινό σημάδι εκ γενετής στο δέρμα ενός νεογέννητου, που προκαλείται από δυσπλασίες των αιμοφόρων αγγείων, εξακολουθεί να ονομάζεται «δάγκωμα πελαργού», υπογραμμίζοντας την επιρροή της ιστορίας.
Από τις ιστορίες στην πραγματικότητα
Το σχολείο μπορεί να μην διορθώνει απαραίτητα τέτοια κενά και παρεξηγήσεις. Στις ΗΠΑ, μόνο 29 από τις 50 πολιτείες έχουν υιοθετήσει επισήμως τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία. Σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, λιγότερα από τα μισά λύκεια και λιγότερο από το ένα πέμπτο των γυμνασίων διδάσκουν βασικά θέματα για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα παιδιά διδάσκονται για τις σχέσεις στο δημοτικό σχολείο, αλλά δεν είναι υποχρεωτικό για τα δημοτικά σχολεία να παρέχουν μαθήματα σεξουαλικής αγωγής, τα οποία γίνονται υποχρεωτικά μόνο στο γυμνάσιο.
Ακόμη και στις περιπτώσεις που υπάρχει το σχετικό μάθημα, δεν διδάσκεται πάντα σωστά. Ένα παράδειγμα είναι το βίντεο “συναίνεση, είναι απλό σαν τσάι” το οποίο δημιουργήθηκε από την αστυνομία της κοιλάδας του Τάμεση και προβάλλεται ευρέως στα σχολεία. Το βίντεο παρομοιάζει τη διάθεση για σεξ με την πρόταση να φτιάξετε σε κάποιον ένα φλιτζάνι τσάι και υπενθυμίζει στους νέους ότι κάποιος που θέλει ένα φλιτζάνι τσάι (ή σεξ) μια μέρα δεν σημαίνει αυτόματα ότι το θέλει μια άλλη μέρα. Και κάπου εκεί τελειώνουν οι πληροφορίες.
Επομένως, αν ένας γονιός σκεφτόταν «αν δεν πω τίποτα, θα τα μάθουν όταν φτάσουν στο σχολείο», μάλλον δεν συμβαίνει αυτό. Οι γονείς μπορούν να ξεκινήσουν με σύντομες, απλές συνομιλίες αντί με μία μεγάλη συζήτηση. Η αρχή γίνεται ήδη από το νηπιαγωγείο μαθαίνοντας στα παιδιά τους βασικές πληροφορίες γύρω από το σώμα τους και επίσης γύρω από τα συναισθήματά τους. Για παράδειγμα, αν ένα μικρό παιδί ρωτήσει πώς γεννιούνται τα μωρά, αρκεί να πούμε ότι το μωρό μεγαλώνει στην κοιλιά της μητέρας και βγαίνει από τον κόλπο. Δεν πρόκειται για την εξήγηση της σεξουαλικής επαφής. Είναι όμως μία πραγματική και όχι κατασκευασμένη απάντηση.
Ζωτικές έννοιες όπως η συγκατάθεση και τα όρια μπορούν επίσης να διδαχθούν από νωρίς. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει χώρος για γοητευτικές ιστορίες για πελαργούς και λάχανα στη σύγχρονη κουλτούρα των γονέων; Υπάρχει, αρκεί να αντιμετωπίζονται ως αυτό που είναι: ως παραμύθια.
