Το κείμενο εργασίας των των Λόη Λαμπριανίδη, Οικονομικού γεωγράφου, καθηγητή ΠΑΜΑΚ, πρώην ΓΓ Ιδιωτικών Επενδύσεων Υπουργείου Οικονομίας & Ανάπτυξης, μέλους Γνωμοδοτικού Συμβουλίου ΕΝΑ και Δημοσθένη Γεωργόπουλου, Οικονομολόγου-Κοινωνιολόγου, απόφοιτου Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, δημοσιεύει το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών -ΕΝΑ, σχετικά με τη δημογραφική κρίση, τις περιφερειακές ανισότητες και την αγορά εργασίας.
Αναλυτικά, το κείμενο:
Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της απογραφής πληθυσμού του 2021, οδηγούμαστε σε τρία βασικά συμπεράσματα:
- Πρώτον, η απογραφή έρχεται να δικαιώσει τις επιστημονικές εκτιμήσεις και τη διάχυτη αίσθηση ότι έχουμε εισέλθει σε μια μακρά περίοδο δημογραφικής κρίσης, καθώς καταγράφεται πληθυσμιακή μείωση κατά 3,5% από το 2011.
- Δεύτερον, ορισμένες μεγάλες πόλεις και περιοχές τις χώρας, με προεξέχουσα την Αττική, μπόρεσαν σε σημαντικό βαθμό να διατηρήσουν τον πληθυσμό τους. Το ίδιο, και σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό, πέτυχαν οι πόλεις και περιοχές αυξημένου τουριστικού ενδιαφέροντος.
- Τρίτον, το βάρος της δημογραφικής κρίσης έπεσε στην υπόλοιπη χώρα, όμως τα αποτελέσματα της δημογραφικής κρίσης και εδώ δεν κατανέμονται ομοιόμορφα. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι Δήμοι που περιλαμβάνουν τις πρωτεύουσες των Περιφερειακών Ενοτήτων (ΠΕ – πρακτικά, πρώην Νομών), περιόρισαν τις απώλειές τους σε ποσοστά προσεγγίζοντας τα μέσα εθνικά. Σε έναν όμως πολύ μεγάλο αριθμό Δήμων, άνω του ενός τρίτου του συνολικού τους αριθμού στην επικράτεια, τα ποσοστά της πληθυσμιακής μείωσης υπερβαίνουν κατά πολύ τα μέσα εθνικά. Στους ουσιαστικά αγροτικούς αυτούς Δήμους, οι σκοτεινές γενικές προβλέψεις για το δημογραφικό μέλλον της χώρας, με πληθυσμιακές μειώσεις της τάξης του 20%, 30% ή και ακόμα παραπάνω περί και μετά τα μέσα του αιώνα μας, έπαψαν να είναι προβλέψεις και υφίστανται ήδη ως πραγματικότητες εντός της δεκαετίας του 2010.
Εμφανίζεται επομένως ένας «τριχασμός» στη χώρα: ορισμένοι Δήμοι σε ΠΕ που περιλαμβάνουν μεγάλες πόλεις και τουριστικές περιοχές καταφέρνουν να διατηρήσουν ακόμα και να αυξήσουν τον πληθυσμό τους. Μια δεύτερη ομάδα, η πλειοψηφία των ΠΕ και των Δήμων της χώρας που συνήθως συμπεριλαμβάνει και την εκάστοτε πρωτεύουσά τους, παρακολουθούν την φθίνουσα πορεία της χώρας με σχετικά περιορισμένες αποκλίσεις από τον εθνικό μέσο όρο μείωσης 3,5%. Και τέλος μια τρίτη ομάδα ΠΕ που περιλαμβάνει περί το 1/3 των Δήμων της χώρας -που αποτελούνται από μικρές επαρχιακές πόλεις και χωριά- κατά βάση αγροτικών και (ημι)ορεινών, έχουν υποστεί πληθυσμιακή μείωση άνω του 10% όχι σπάνια άνω του 20% και οριακά ακόμα και άνω του 30% μέσα σε μια δεκαετία. Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να ισχυριστεί πως, σε ένα όχι ασήμαντο μέρος της χώρας, παρατηρούνται οριακά έως και φαινόμενα ερημοποίησης. Ονομάσαμε στο κείμενο μας αυτήν την ειδική εξέλιξη «περιφερειακό δημογραφικό πρόβλημα» για να την αντιδιαστείλουμε από το γενικό και για να αναδείξουμε τον απολύτως επείγοντα χαρακτήρα αντιμετώπισής του.
Χρειάζονται, λοιπόν άμεσα πολιτικές βραχυπρόθεσμου αλλά και μεσο-μακροπρόθεσμου ορίζοντα για την αντιμετώπιση τόσο της δημογραφικής κρίσης όσο και της σημαντικής αύξησης των περιφερειακών ανισοτήτων (περιφερειακό δημογραφικό πρόβλημα) που με την σειρά τους συμβάλλουν στις κοινωνικές ανισότητες, ενώ και αυτές προκαλούν περαιτέρω οικονομικές δυσκολίες και συμβάλλουν στη μείωση του πληθυσμού εκτός αστικών κέντρων ή μεγάλων περιφερειακών πόλεων. Η δημογραφική κρίση «εκβάλλει» πλέον στην οικονομική κρίση αλλά και αντίστροφα και στη συνέχεια αλλητροφοδοτούνται, μέσα από ένα σύστημα πολλαπλών καναλιών. Δυστυχώς όμως η συζήτηση στη χώρα μας, ελάχιστα έχει επιχειρήσει την χαρτογράφηση αυτών των καναλιών, πολλώ δε μάλλον την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Στο κείμενο επιχειρείται να αναδειχθεί η πολύ στενή σύνδεση των κοινωνικών και των περιφερειακών ανισοτήτων και στη συνέχεια και των δύο μαζί με την εκδηλωμένη ήδη δημογραφική κρίση και εν τέλει την σύνδεση όλων των παραπάνω προβληματικών καταστάσεων με την παραγωγική και εν γένει αναπτυξιακή υστέρηση της χώρας.
Οι «λύσεις» σε αυτά τα συνδυαστικά προβλήματα δημογραφικού, παραγωγικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος, μπορούν να αναζητηθούν μόνο ολιστικά, μέσω της κατάστρωσης μιας Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής, με το δημογραφικό, τόσο στην γενική όσο και στην περιφερειακή διάστασή του, να αποτελεί ακέραιο μέρος της. Σε αυτή τη στρατηγική το μεταναστευτικό είναι κομβικό, μπορεί να αποτελέσει μέρος της λύσης του δημογραφικού μας προβλήματος.
