Γράφει ο Κωσταντίνος Δούνας, διευθύνων σύμβουλος Logiscoop-Pansypha
Προτάσεις και Προφάσεις
Συνήθως, για να επιλυθεί ένα πρόβλημα, εκτός της τεχνικής διαδικασίας/πρότασης απαιτείται, πρωταρχικά η βούληση για την επίλυσή του και στην συνέχεια η κατάλληλη ισχύς για να εφαρμοστεί η τεχνική διαδικασία/πρόταση. Γιατί τόσα χρόνια το πρόβλημα των συγκεκριμένων εξαγωγών δεν έχει επιλυθεί, ενώ στις ανακοινώσεις τους όλα τα εμπλεκόμενα μέρη (πολιτεία-εταιρίες-χονδρεμπόριο-φαρμακεία-ασθενείς) τάσσονται υπέρ της επίλυσής του; Είναι μάλλον προφανές ότι οι περισσότεροι από αυτούς που ωφελούνται δεν έχουν την βούληση να το επιλύσουν και οι περισσότεροι από αυτούς που πλήττονται έχουν μεν την βούληση αλλά δεν έχουν την ισχύ. Για να γίνουν κατανοητά τα αίτια της μη επίλυσης του χρόνιου αυτού προβλήματος θα πρέπει να ανιχνεύσουμε/διερευνήσουμε τις πραγματικές ανάγκες (όφελος vs ζημίας) κάθε εμπλεκόμενου μέρους οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι άμεσα ορατές.
Ως εκ τούτου:
Ποιοι ωφελούνται;
α) Ο κρατικός προϋπολογισμός (φαινομενικά, όπως θα δούμε στην συνέχεια), γιατί οι νόμιμες εξαγωγές φαρμάκων του παράλληλου εμπορίου για το 2021 ήταν περί τα 400 εκ. (στοιχεία ΕΟΦ) και συμμετέχουν κατά 1,38% στο σύνολο των εξαγωγών της χώρας που ανέρχονται περί τα 29 δις το 2021 (στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ αφαιρουμένων των πετρελαιοειδών). Συνεπώς, το κράτος ωφελείται σε μεγάλο βαθμό, όταν μάλιστα το ισοζύγιο των εμπορικών συναλλαγών καταγράφει διαρκώς έλλειμμα (περί τα 19 δις το 2021).
β) Οι χώρες εισαγωγής, κυρίως χώρες της βόρειας Ευρώπης, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτών την Γερμανία η οποία έχει θεσπίσει νόμο, σύμφωνα με τον οποίο το 7% τουλάχιστον των πωλήσεων των φαρμακαποθηκών (αναμένεται να αυξηθεί στο πάνω από 10%) πρέπει να αφορά φάρμακα που έχουν εισαχθεί μέσω του παράλληλου εμπορίου από φθηνότερες χώρες όπως η Ελλάδα.
γ) Οι πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες όσον αφορά τα off – patent, γιατί στις χώρες εισαγωγής ανταγωνίζονται τα γεννόσημα φάρμακα.
δ) Το ελληνικό φαρμακεμπόριο, γιατί οι εξαγωγές συμμετέχουν κατά μέσο όρο περίπου 11% στον τζίρο τους και με μέση μικτή κερδοφορία που κυμαίνεται περί το 12%. Το ποσοστό αυτό δεν είναι το ίδιο σε όλες τις φαρμακαποθήκες. Π.χ. στις συνεταιριστικές, όσες από αυτές κάνουν, οι εξαγωγές κυμαίνονται περί το 5 % του τζίρου τους.
Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι μεγάλο μέρος του φαρμακεμπορίου δεν έχει την βούληση να επιλύσει το πρόβλημα, ένεκα του οικονομικού οφέλους που προκύπτει από την εν λόγω δραστηριότητα (για πολλές ιδιωτικές φαρμακαποθήκες, η εξαγωγική δραστηριότητα αποτελεί αυτοσκοπό) ή/και της εξάρτησης του (πολλές φαρμακαποθήκες ενδεχομένως να μην επιβίωναν χωρίς την κερδοφορία και την ρευστότητα από την εξαγωγική δραστηριότητα).
Ποιοι ζημιώνονται:
α) Οι ασθενείς όχι απλά ζημιώνονται αλλά πλήττονται, καθώς δεν βρίσκουν τα φάρμακα τους με ενδεχόμενες επιπτώσεις στην υγεία τους.
β) Τα φαρμακεία που δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τους ασθενείς – επισκέπτες τους. Η ανεύρεση των εν λόγω φαρμάκων τούς δεσμεύει πολύτιμο χρόνο και ενέργεια σε βάρος του έργου που καλούνται να πραγματοποιήσουν ως μονάδες ΠΦΥ (Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας).
γ) Οι μητρικές πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες για τα on patent φάρμακα, επειδή πουλιούνται σε χαμηλότερη τιμή στις χώρες εισαγωγής.
δ) Το σύστημα υγείας, διότι από την έλλειψη φαρμάκων οι ασθενείς δεν τηρούν την αναγκαία φαρμακευτική αγωγή, γεγονός που ενδεχομένως να οδηγεί σε επιπλοκές στην υγεία τους και άρα αύξηση των δαπανών υγείας, και επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού
Ποιοι έχουν την ισχύ και τη βούληση:
α) Το κράτος γιατί κατέχει τη νομική δικαιοδοσία. Όμως, ενώ υπολογίζει το όφελος που είναι άμεσα ορατό από την συμμετοχή των παράλληλων εξαγωγών στο ισοζύγιο συναλλαγών, δεν συνυπολογίζει το μη άμεσα ορατό κόστος από την επιβάρυνση του συστήματος υγείας από υποτροπές και επιπλοκές της υγείας των ασθενών που δεν μπορούν να τηρήσουν την φαρμακευτική αγωγή που συστήνει ο γιατρός. Επιπλέον, η κυριαρχία των νεοφιλελεύθερων απόψεων θέτει την οικονομική διάσταση υπεράνω της ανθρώπινης υπόστασης. Πώς είναι δυνατόν οι κοινωνίες που αποκαλούνται ανθρωποκεντρικές να θέτουν τους κανόνες του ελευθέρου ανταγωνισμού υπεράνω του αγαθού της υγείας; Η επίκληση της απαγόρευσης του ελεύθερου ανταγωνισμού είναι ουσιαστικά μια πρόφαση. Γιατί αλλοίμονο, αν στις ευνομούμενες κοινωνίες που προέχει ο ανθρώπινος παράγοντας θυσιάζουμε την υγεία των πολιτών προς χάριν των κανόνων της ελεύθερης αγοράς. Το φάρμακο δεν είναι κυρίως εμπορικό προϊόν αλλά κοινωνικό αγαθό. Μια τέτοια απόφαση βέβαια θα συναντήσει την αντίδραση των κέντρο – βόρειων ευρωπαϊκών χωρών και ιδιαίτερα της Γερμανίας που ωφελούνται όπως προαναφέρθηκε. Άρα, από πλευράς του κράτους μην αναμένουμε ριζική παρέμβαση, διότι παρότι έχει την ισχύ δεν έχει την βούληση. Οι παρεμβάσεις θα εξαντλούνται σε συγκυριακές απαγορεύσεις, όταν ανεβάζουν τους τόνους της διαμαρτυρίας οι φαρμακευτικοί σύλλογοι.
β) Οι πολυεθνικές εταιρίες, όπως φάνηκε στην περίπτωση της Ισπανίας, όπου εφάρμοσαν την αποκαλούμενη «διπλή τιμή» * απειλώντας σε άλλη περίπτωση με την αποχώρηση τους από την χώρα. Το ότι υπάρχει πρωθύστερη εμπειρία μηδενισμού των εξαγωγών, αλλά οι πολυεθνικές εταιρίες δεν την αξιοποιούν προκειμένου να εφαρμόσουν αντίστοιχο μηχανισμό στην χώρα μας σημαίνει ότι, σταθμίζοντας τα κόστη και τα οφέλη τους μέχρι τώρα, καταλήγουν ότι δεν προκύπτει λόγος να το απαιτήσουν. Και στην περίπτωση αυτή, ενώ υπάρχει η ισχύς, δεν υπάρχει η βούληση. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση οι πολυεθνικές εταιρίες να θεωρούν ότι η δραστηριότητα του παράλληλου εμπορίου θα φθίνει συνεχώς για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον γιατί τα φάρμακα νέας τεχνολογίας που αντικαθιστούν τα υπάρχοντα «κλασικά» φάρμακα δεν διακινούνται μέσω των φαρμακείων και συνεπώς από το χονδρεμπόριο, άρα δεν μπορούν να αποτελέσουν εξαγώγιμη ύλη. Δεύτερον εξαιτίας της μείωσης των τιμών των φαρμάκων των πολυεθνικών εταιριών στις χώρες εισαγωγής, με πρωτοβουλία των ίδιων των πολυεθνικών και προκειμένου να ανταγωνιστούν τα γεννόσημα που συνεχώς αυξάνουν τα μερίδια τους στις χώρες αυτές. Δηλαδή αναμένουν ότι οι εξελίξεις στον τομέα του φαρμάκου θα εξαλείψουν τον λόγο ύπαρξης του παράλληλου εμπορίου.
γ) Επειδή οι εξαγωγές πραγματοποιούνται από το χονδρεμπόριο εύλογα προκύπτει το ερώτημα για το εάν οι φαρμακαποθήκες έχουν ή όχι την μεγαλύτερη ισχύ στην δραστηριότητα αυτή από την στιγμή μάλιστα που από αυτές εξαρτάται για το εάν θα εξαχθούν ή όχι τα φάρμακα; Εν πρώτοις η απάντηση είναι πως ναι, την έχουν. Όμως, το χονδρεμπόριο φαρμάκου όπως και η φαρμακευτική βιομηχανία είναι επιχειρηματικές δραστηριότητες που αποσκοπούν στο κέρδος. Η κερδοφορία από την εξαγωγική δραστηριότητα έχει σημαντική έως καθοριστική συμμετοχή στα οικονομικά αποτελέσματα της εν λόγω επιχειρηματικής δραστηριότητας. Συνεπώς δεν πρόκειται να το σταματήσουν εκτός και αν επιβληθεί νομοθετικά από το κράτος ή απαιτηθεί από τις πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες, εφόσον αυτές εκτιμήσουν ότι παρεμποδίζεται η κερδοφορία τους. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι οι συνεταιρισμοί φαρμακοποιών με τις φαρμακαποθήκες τους μετέχουν κατά μικρό μερίδιο στο παράλληλο εμπόριο, στις επονομαζόμενες «εξαγωγές», λόγω του γεγονότος ότι ανήκουν σε φαρμακοποιούς οι οποίοι ζημιώνονται «λειτουργικά» εκ της συγκεκριμένης δραστηριότητας (οι ελλείψεις φαρμάκων δυσκολεύουν την ίδια την εργασία τους μέσα στο φαρμακείο, την ίδια την καθημερινότητα τους). Αυτό το μικρό μερίδιο συμμετοχής των συνεταιρισμών το επιβάλλει σε πολλές περιπτώσεις ο ανταγωνισμός μεταξύ ιδιωτικών φαρμακαποθηκών (μεγάλη κερδοφορία λόγω της εξαγωγικής δραστηριότητας) και συνεταιριστικών φαρμακαποθηκών (μικρή κερδοφορία λόγω του χαμηλού χονδρεμπορικού κέρδους από τη διακίνηση φαρμάκων στη χώρα μας). Αυτό κατέστη φανερό εξάλλου, όταν επιβλήθηκε η διπλή τιμή* στο φάρμακο από τις 7 πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες στην Ισπανία, τότε συντελέστηκε ταχύτατα η συγκέντρωση του χονδρεμπορίου με αποτέλεσμα να απομείνουν μόλις έξι φαρμακαποθήκες (πέντε συνεταιριστικές και μία ιδιωτική – η οποία ανήκει στο πολυεθνικό όμιλο Walgreen – Boots – Alliance). Το ότι από τις έξι φαρμακαποθήκες στην Ισπανία οι πέντε είναι συνεταιριστικές, οφείλεται στο ότι οι εξαγωγές είχαν μικρή συμμετοχή στον τζίρο και στην κερδοφορία τους και η απώλεια τους αντισταθμίστηκε από την αύξηση των μεριδίων στην εσωτερική αγορά που φυσικά ευνοήθηκε από την κατάρρευση ορισμένων ιδιωτικών φαρμακαποθηκών ή την απόσυρση των υπολοίπων ιδιωτών φαρμακαποθηκών από την εν λόγω δραστηριότητα.
δ) Η ισχύς των φαρμακοποιών περιορίζεται στις εκάστοτε διαμαρτυρίες και εισακούονται από το κράτος όταν γίνονται ενοχλητικοί και εκτίθεται η κάθε κυβέρνηση προς τους πολίτες. Έχουν την βούληση αλλά δεν έχουν την ισχύ.
ε) Οι ασθενείς παρότι είναι οι πλέον πληττόμενοι έχουν την βούληση αλλά δεν έχουν ισχύ. Είναι αυτοί που εξ αιτίας τους υπάρχουν οι φαρμακευτικές βιομηχανίες, το χονδρεμπόριο φαρμάκου και τα φαρμακεία, είναι οι τελικοί αποδέκτες/χρήστες των φαρμάκων, αλλά δεν συμμετέχουν κατά κανέναν τρόπο στην λήψη των αποφάσεων.
Η πρόταση της Ομοσπονδίας Συνεταιρισμών Φαρμακοποιών Ελλάδος
Διαχρονικά στις συναντήσεις/διαβουλεύσεις μεταξύ του υπουργείου Υγείας και των εμπλεκόμενων μερών, εκφράζονταν σταθερά η θετική πρόθεση όλων για την αντιμετώπιση του ζητήματος. Εξίσου σταθερά διαπιστώνονταν από όλους ότι δεν υπάρχει πρόταση (τεχνική διαδικασία) για την διαχείριση/επίλυση του προβλήματος. Ωστόσο εδώ και αρκετούς μήνες έχει κατατεθεί ολοκληρωμένη πρόταση 17 σημείων από την Ομοσπονδία Συνεταιρισμών Φαρμακοποιών Ελλάδος (www.drug-shortages.gr), και αναρωτιέται κανείς, γιατί δεν ξεκινάει ο αρμόδιος φορέας του υπουργείου τις διαβουλεύσεις επί της συγκεκριμένης τεχνικής διαδικασίας / πρότασης; Μήπως τελικά η διαπίστωση ότι δεν υπάρχει πρόταση (τεχνική διαδικασία) ήταν μια πρόφαση;
* Στην Ισπανία κατά απαίτηση των 7 μεγάλων πολυεθνικών φαρμακευτικών εταιριών το φάρμακο τιμολογείται από αυτές στο χονδρεμπόριο σε υψηλή τιμή και στην συνέχεια αφού γίνουν οι απαραίτητοι έλεγχοι από τις ίδιες τις πολυεθνικές στις χονδρεμπορικές επιχειρήσεις, και διαπιστωθεί ότι τα εν λόγω φάρμακα διακινήθηκαν εντέλει εντός της Ισπανίας (και δεν κατέληξαν σε άλλες χώρες), ακολουθεί πιστωτικό που μειώνει την τιμή και την εναρμονίζει στο επίπεδο που ορίζει η κρατική διατίμηση.
