Της Νατάσας Στασινού
Πουθενά δεν είναι περισσότερο εκτεθειμένος ένας πολιτικός από ό,τι κάτω από τα φώτα των τηλεοπτικών στούντιο- ειδικά αν πρόκειται για στούντιο, όπου διεξάγονται οι προεκλογικές τηλεμαχίες. Αυτό πιστεύουν οι ειδικοί της πολιτικής επικοινωνίας στις ΗΠΑ, όπου τα ντιμπέιτ κρύβουν, όχι σπάνια, εκπλήξεις, αποκαλύπτουν ατού και αδυναμίες και μπορούν να επηρεάσουν την κρίσιμη μάζα των αναποφάσιστων ψηφοφόρων. Εκεί βέβαια απουσιάζουν το «αποστειρωμένο» περιβάλλον και οι ασφυκτικοί όροι, που συνηθίσαμε στα εγχώρια τηλεοπτικά ντιμπέιτ, τα οποία έτειναν να καταλήγουν σε μονολόγους των πολιτικών αρχηγών και «αναμέτρηση» όχι με τον αντίπαλο, αλλά με το χρονόμετρο και- κάποιες στιγμές- με την… υπομονή των τηλεθεατών.
Συγκρατημένες οι προσδοκίες και για το αποψινό ντιμπέιτ, το οποίο παρόλα αυτά θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερα περιθώρια επιρροής, δεδομένης της εικόνας της αμφίρροπης εκλογικής μάχης, που αποτυπώνεται στις δημοσκοπήσεις. Σε κάθε περίπτωση λίγες ώρες πριν από τη διεξαγωγή του έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε ορισμένες από τις τηλεμαχίες, που έμειναν στην ιστορία.
Η δύναμη της εικόνας
Το Σεπτέμβριο του 1960 διεξήχθη η πρώτη τηλεοπτική μονομαχία προεδρικών υποψηφίων στις ΗΠΑ ανάμεσα στον Ρίτσαρντ Νίξον των Ρεπουμπλικάνων και τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι των Δημοκρατικών. Ακόμη και σήμερα διδάσκεται στις σχολές επικοινωνίας ως ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα για τη δύναμη της τηλεοπτικής εικόνας. Ένας έμπειρος, αλλά κουρασμένος και κάθιδρος (καθώς αρνήθηκε το μακιγιάζ) Νίξον βρέθηκε απέναντι στον νέο, δυναμικό και άκρως φωτογενή Κένεντι. Οι περίπου 61 εκατομμύρια ακροατές, που έζησαν την αντιπαράθεση μέσω ραδιοφώνου, θεώρησαν νικητή τον Νίξον. Για τους περισσότερους από 75 εκατομμύρια, που την παρακολούθησαν μέσω τηλεόρασης επικράτησε ο Κένεντι, ο οποίος απέκτησε από εκείνη τη στιγμή και το προβάδισμα στο δρόμο προς την κάλπη.
Η γκάφα
Ήταν τέτοιο το σοκ από την καταστροφική εμφάνιση Νίξον, που χρειάστηκε να περάσουν 16 χρόνια για να συμφωνήσουν οι Ρεπουμπλικάνοι σε νέο ντιμπέιτ. Η μάχη ανάμεσα στον Τζίμι Κάρτερ και τον Τζέραλντ Φορντ το 1976 ανέδειξε νικητή τον πρώτο. Η αναμέτρηση αυτή έμεινε στην ιστορία κυρίως για την γκάφα του Φορντ στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής. «Δεν υπάρχει κυριαρχία των Σοβιετικών στην Ανατολική Ευρώπη» ισχυρίστηκε ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων, αναγκάζοντας τον συντονιστή Μαξ Φράνκελ (δημοσιογράφο των New York Times) να παρέμβει: «Συγγνώμη. Καταλαβαίνω σωστά; Υποστηρίζετε ότι οι Ρώσοι δεν χρησιμοποιούν την Ανατολική Ευρώπη ως δική τους σφαίρα επιρροής, ότι δεν το διασφαλίζουν αυτό με τα στρατεύματά τους εκεί;». Ο υποψήφιος (ο οποίος εκείνο το διάστημα ανέβαινε δημοσκοπικά, κλείνοντας την ψαλίδα έναντι του αντιπάλου του) επέμεινε στη θέση του- η οποία κατέληξε αντικείμενο σάτιρας και θεωρείται ως ένας εκ των παραγόντων της ήττας του.
Το χιούμορ ως όπλο
«Στην ηλικία των 73 ετών, έχετε τις δυνάμεις για ακόμη μία τετραετία στο Λευκό Οίκο;» ρωτήθηκε ο Ρόναλντ Ρέιγκαν το 1984 για να δηλώσει: «Δεν θέλω να ανάγω την ηλικία σε ζήτημα αυτής της προεκλογικής εκστρατείας. Δεν πρόκειται να εκμεταλλευθώ, για πολιτικούς σκοπούς, το νεαρό της ηλικίας και την απειρία του αντιπάλου». Ήταν μία απάντηση, η οποία έκανε ακόμη και τον υποψήφιο των Δημοκρατικών, Γουόλτερ Μοντέιλ, να γελάσει, και ίσως είχε τη δική της συμβολή στην εκλογική νίκη των Ρεπουμπλικάνων.
Το ρολόι
Το ντιμπέιτ ανάμεσα στους Τζορτζ Μπους, Μπιλ Κλίντον και Ρος Περό το 1992 δεν έκρυβε κάποια έκπληξη στις απαντήσεις των αντιπάλων. Αυτό, που χαράχτηκε στην μνήμη όσων των παρακολούθησαν, ήταν η επιμονή του πρώτου να κοιτάει το ρολόι του, δίνοντας την εντύπωση πως δεν πολυ-ενδιαφέρεται για την αναμέτρηση, αλλά μάλλον ανυπομονεί να εγκαταλείψει το τηλεοπτικό στούντιο. Και κάπως έτσι έχασε κάθε ευκαιρία να ανατρέψει τα δεδομένα σε μία προεκλογική εκστρατεία, στην οποία το πάνω χέρι είχαν οι Δημοκρατικοί.
Οι γαλλικές αψιμαχίες
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν ιδιαίτερη παράδοση στις τηλεοπτικές αναμετρήσεις πολιτικών αρχηγών. Η Γαλλία, όμως, αποτελεί εξαίρεση. Η πρώτη τηλεμαχία έλαβε χώρα το 1974 ανάμεσα στον Φρανσουά Μιτεράν και τον Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν. Η σημαντικότερη στιγμή του ντιμπέιτ ήταν όταν ο δεύτερος είπε κοιτώντας τον Σοσιαλιστή ηγέτη: “Vous n’avez pas le monopole du cœur” (Δεν έχετε το μονοπώλιο της καρδιάς). Η φράση αυτή του έδωσε στο “νήμα” τη νίκη στην αναμέτρηση, όπως τελικά συνέβη και στην κάλπη.
Το 1981 ήταν η σειρά του Φρανσουά Μιτεράν να κλέψει την παράσταση. Όταν ο Ζισκάρ ντ’Εστέν τον αποκάλεσε “l’homme du passe” (άνθρωπο του παρελθόντος) εκείνος ανταπέδωσε τη “φιλοφρόνηση”, χαρακτηρίζοντας τον “l’homme du passif” (άνθρωπο με χρέη).
Στην ιστορία των γαλλικών αναμετρήσεων έμεινε και εκείνη του 2007 ανάμεσα στο Νικολά Σαρκοζί και τη Σεγκολέν Ρουαγιάλ. Σε μία συζήτηση με ένταση και πάθος δεν υπήρξε ξεκάθαρος νικητής. Έχασαν και οι δύο την ψυχραιμία τους αρκετές φορές, με αποτέλεσμα να φωνάξουν πολλάκις ο ένας στον άλλο «Calmez-vous!».
Και μία αναμέτρηση με καθυστέρηση πολλών ετών
Λέγεται ότι το 1979 η Μάργκαρετ Θάτσερ ήθελε να έλθει αντιμέτωπη, μπροστά στον τηλεοπτικό φακό, με τον Τζέιμς Κάλαγκαν, αλλά την απέτρεψαν οι σύμβουλοί της. Το ίδιο φαίνεται έκαναν οι σύμβουλοι των περισσότερων πολιτικών αρχηγών στη Βρετανία, με αποτέλεσμα το πρώτο ντιμπέιτ να έρθει το… 2010. Αντιμέτωποι ο Γκόρντον Μπράουν των Εργατικών, ο Ντέιβιντ Κάμερον των Τόρις και Νικ Κλεγκ των Φιλελευθέρων σε μία αναμέτρηση χωρίς εντάσεις και εκπλήξεις.
