Ο αστικός μύθος (;) θέλει τον Ανδρέα Παπανδρέου λίγο πριν πεθάνει να λέει στον Κώστα Λαλιώτη ότι το κόμμα «δεν πρέπει να πάει στον Σημίτη».
Αληθής ή όχι, η φράση του Ανδρέα Παπανδρέου δεν ήταν το μόνο επεισόδιο στη διαδρομή των δύο ανδρών.
Η σχέση του πρώην πρωθυπουργού και προέδρου του ΠΑΣΟΚ με το κόμμα του αλλά και τον ιδρυτή του Κινήματος, υπήρξε κατά καιρούς δύσκολη αν όχι θυελλώδης, σίγουρα δε με αρκετά επεισόδια αμοιβαίας καχυποψίας.
Ο πράσινος κομματικός μηχανισμός ποτέ δεν τον «θεώρησε δικό του» άνθρωπο ενώ ο ίδιος ο Σημίτης απέδιδε συχνά στο περιβάλλον του Ανδρέα τις διάφορες τριβές.
Ο ίδιος ο Σημίτης πάντως στο βιβλίο του «Δρόμοι ζωής» θα γράψει ότι με τον Ανδρέα τον συνέδεαν «αισθήματα φιλίας και βαθιάς εκτίμησης».
Τρεις φορές ο Κώστας Σημίτης αναγκάστηκε να παραιτηθεί από όργανα του Κινήματος και κυβέρνηση.
Η αφίσα για την ΕΟΚ
Η πρώτη φορά συνέβη στο μακρινό 1979. Ο Σημίτης παραιτήθηκε από το Εκτελεστικό Γραφείο καθώς του χρεώθηκε μια αφίσα που είχε κυκλοφορήσει με σύνθημα «Όχι στην Ευρώπη των μονοπωλίων, ναι στην Ευρώπη των λαών». Ήταν όμως η εποχή που η επίσημη θέση του Κινήματος ήταν η έξοδος της χώρας από την τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ).
ΑΤΑ…
Η δεύτερη φορά σημειώθηκε το 1987: Ο Σημίτης είχε επιβάλει ένα αυστηρό -για τα δεδομένα της εποχής- πρόγραμμα σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας τη διετία 1985-1987.
Η λέξη-κλειδί της εποχής ήταν Αυτόματη Τιμαριθμική προσαρμογή, ή εν συντομία «Α.Τ.Α». Ένα μάλλον πρωτόγονο, οικονομικά, μέτρο (και εν τέλει πληθωριστικό) που συνέδεε τους μισθούς με το επίπεδο των τιμών.
Ο Σημίτης θέλοντας να αποτρέψει δημοσιονομικό εκτροχιασμό αποφασίζει να αναβάλει για ένα εξάμηνο την επιβολή της αναπροσαρμογης, κάτι που ανατρέπει αιφνιδιαστικά ο Ανδρέας Παπανδρέου.
…και Σκαραμαγκάς
Η τρίτη φορά, καταγράφεται το 1994 όταν αρχίζουν ουσιαστικές προσπάθειες πώλησης των ναυπηγείων Σκαραμαγκά. Ο Σημίτης παραιτείται από υπουργός Βιομηχανίας μετά από τη δημόσια δήλωση του Α. Παπανδρέου στη ΔΕΘ, με την οποία του απέδιδε ευθύνες για τους χειρισμούς περί την ιδιωτικοποίηση των ναυπηγείων, δηλώνοντας ότι δεν είναι ικανοποιημένος με αυτούς.
Η ομάδα των «4»
Ισως όμως η πιο δύσκολη περίοδος συνύπαρξης του Κώστα Σημίτη με τον Ανδρέα Παπανδρέου είναι αυτή μεταξύ 1990 – 1995.
Από τη συνεδρίαση της Κ.Ε στο Πεντελικό 1990 (με το ΠΑΣΟΚ στην αντιπολίτευση) έως το Κάραβελ το 1995 (που το ΠΑΣΟΚ έχει επανέλθει στην εξουσία), ο Κώστας Σημίτης θα αρχίσει να αναδεικνύεται σε κεντρικό πόλο εσωκομματικής «αντιπολίτευσης» ως μέλος της λεγόμενης ομάδας των «4» (μαζί με Θ. Πάγκαλο, Βάσω Παπανδρέου και Παρασκευά Αυγερινό) που αμφισβητούσε όλο και πιο ανοιχτά τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ.
Η απειλή του Ανδρέα
Η συνεδρίαση ξενοδοχείο «Πεντελικόν» της Κηφισιάς έχει προγραμματισθεί για τον Οκτώβριο του 95 η νέα Κ.Ε. προκειμένου να προχωρήσει στην εκλογή Γραμματέα.
Ο Παπανδρέου έχει επιλέξει τον Ακη Τσοχατζόπουλο, πυροδοτώντας αντιδράσεις και ομαδοποιήσεις σε διάφορα κορυφαία στελέχη, με πιο «σοβαρή», εκείνη στην οποάι εμπλέκονται οι Κ. Σημίτης, Μελίνα Μερκούρη, Κ. Λαλιώτης, Θ. Πάγκαλος και άλλοι.
«Αν δεν εκλεγεί ο Άκης, διαλύω το ΠΑΣΟΚ και πάω για νέο κόμμα» φέρεται ειπών τότε ο Παπανδρέου. Χρειάστηκε η παρέμβαση του Γιώργου Γεννηματάς που την τελευταία στιγμή προτίμησε τον Άκη Τσοχατζόπουλο αντί του Παρασκευά Αυγερινού.
Το δύσκολο συνέδριο
Ενδεικτικά της σχέσης Σημίτη με τον κομματικό μηχανισμό του ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 80 και των 90ς ήταν όσα συνέβησαν στο συνέδριο του Ιουνίου του 1996 που επρόκειτο να κρίνει de facto και τη διαδοχή του Παπανδρέου στο κόμμα. Το συνέδριο έχει προγραμματισθεί να ξεκινήσει στις 27 Ιουνίου και το μεγάλο ερωτηματικό ήταν εάν ο Ανδρέας Παπανδρέου θα κατάφερνε να παραστεί.
Η υγεία του είναι βαρύτατα κλονισμένη μετά την πολύμηνη περιπέτεια του Ωνασείου, και η τελευταία δημόσια φωτογραφία του είναι στην Εκάλη με μια στενή παρέα φίλων και έντεχνα τοποθετημένο στη μέση του τραπεζιού -για επικοινωνιακούς λόγους είπαν κάποιοι- μισοάδειο ποτήρι ουίσκι.
«Θα παραιτηθώ»
Όμως τέσσερις ημέρες ημέρα νωρίτερα, τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου ο Ανδρέας άφησε στην Εκάλη την τελευταία πνοή του.
Την επομένη της κηδείας του γίνεται η επίσημη έναρξη του συνεδρίου. Ο Κώστας Σημίτης θα ανέβει στο βήμα και θα θέσει ωμά το δίλημμα: «Αν δεν εκλεγώ πρόεδρος, θα παραιτηθώ και από πρωθυπουργός».
Παρα τις προηγηθείσες συναινετικές προσπάθειες του Κώστα Λαλιώτη για διαρχία σε κόμμα και κυβέρνηση, «πρωθυπουργός ο Κώστας, πρόεδρος ο Ακης, αυτό είναι το δίδυμο» το μισό κοινό των συνέδρων ξεσπά σε πρωτοφανείς αποδοκιμασίες στους χώρους του ΟΑΚΑ καθώς θεωρεί εκβιαστικό το δίλημμα.
Τελικά ύστερα από τετραήμερη αναμέτρηση, την Κυριακή 30 Ιουνίου 1996, ο Σημίτης εκλέγεται και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ με 54%.
Eπίλογος
Η συνολική αποτίμηση του Κώστα Σημίτη για τον Ανδρέα Παπανδρέου, όπως τουλάχιστον υτή αποτυπώνεται στο βιβλίο του «Δρόμοι Ζωής», είναι περισσότερο ιστορική, λιγότερο προσωπική και σίγουρα φειδωλή.
Θα γράψει:. «Το επίτευγμα του ΠΑΣΟΚ ήταν η δημιουργία ενός ισχυρού και βιώσιμου νέου κόμματος στον χώρο της Κεντροαριστεράς. Για πρώτη φορά μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η συντηρητική παράταξη έχασε τον έλεγχο της κυβερνητικής εξουσίας για μία οκταετία… Το ΠΑΣΟΚ έδωσε φωνή στους πολίτες με τα χαμηλότερα εισοδήματα. Προώθησε αποτελεσματικά τα αιτήματά τους. Μέχρι την ανάδειξή του, οι εργαζόμενοι –υπάλληλοι, αγρότες, μικροεπαγγελματίες– δεν είχαν πολιτική εκπροσώπηση.
Η Ενωση Κέντρου παρέμενε κόμμα προυχόντων και η Αριστερά ήταν πάντα υπό διωγμό… Το επίτευγμα αυτό δεν ήταν αυτονόητο· ήταν ένα πραγματικό κατόρθωμα. Στο παρελθόν, υπήρχαν διάφορα κόμματα στον “αντιδεξιό” ή τον “κεντρώο” χώρο, χωρίς όμως συνοχή, χωρίς προοπτική άσκησης της εξουσίας σε μονιμότερη βάση. Δεν επιβίωσαν. Ακόμη και η Ενωση Κέντρου, το ισχυρότερο ανάμεσά τους, ναυάγησε χωρίς να συμπληρώσει ούτε καν δύο χρόνια διακυβέρνησης. Λόγω αυτής της αδυναμίας, το κράτος της Δεξιάς ήταν καθεστώς, κυρίαρχο τα τριάντα μεταπολεμικά χρόνια, ταυτισμένο στη συνείδηση του πολίτη με την ίδια την έννοια του κράτους. Χρειαζόταν μια ισχυρή προσωπικότητα, όπως ο Ανδρέας, και ένα ικανό επιτελείο στελεχών για να ανατρέψουν την κατάσταση».
