Πριν έναν αιώνα περίπου, όλα ξεκίνησαν μια «Πέμπτη»-μια «Μαύρη Πέμπτη» για την ακρίβεια:
Στις 24 Οκτωβρίου 1929, ημέρα Πέμπτη, ξεκίνησε ένα άνευ προηγουμένου κραχ στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, που οδήγησε στη Μεγάλη Υφεση και παρέλυσε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία κατά τη δεκαετία του ’30.
Σχεδόν 96 χρόνια μετά, ήταν Τετάρτη, 2 Απριλίου 2025, μια «μαύρη Τετάρτη», που ο πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε την επιβολή δασμών σε 185 χώρες, βυθίζοντας τα χρηματιστήρια και ολόκληρο τον κόσμο στην αβεβαιότητα!
Δύο διαφορετικές «μαύρες ημέρες», που, αν και τις χωρίζει σχεδόν ένας αιώνας, τις ενώνουν ορισμένες από τις δραματικές συνέπειές τους: φόβος για το αύριο και βίαιο σοκ στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Οι δασμοί μπορεί βέβαια από μόνοι τους να μην προκάλεσαν την ύφεση της δεκαετίας του 1930, αλλά σίγουρα την επιδείνωσαν.
Επανεξοπλισμός τότε και σήμερα
Τότε, όπως και τώρα, ο κόσμος όχι μόνο καταστράφηκε οικονομικά, αλλά άρχισε να καταρρέει και πολιτικά. Σήμερα, τα φαντάσματα της δεκαετίας του 1930 έχουν επιστρέψει, μεταμφιεσμένα σε δασμούς, μαζικό επανεξοπλισμό και δυσπιστία στη διεθνή συνεργασία.
Όπως και στη δεκαετία του 1930, ο κόσμος επανεξοπλίζεται. Από την Ουάσιγκτον μέχρι το Πεκίνο, το Βερολίνο, τη Μόσχα και το Τόκιο, οι στρατιωτικές δαπάνες εκτοξεύονται στα ύψη. Το ΝΑΤΟ θέλει να θωρακιστεί απέναντι στη Ρωσία και η Κίνα προετοιμάζεται για πιθανές συγκρούσεις στην Ασία.
Όπως και στη δεκαετία του ’30 ο επανεξοπλισμός δικαιολογήθηκε ως «αποτρεπτικός», έτσι και το 2025, επιστρατεύονται ανάλογα επιχειρήματα.
Αλλά η δυσπιστία και η εχθρότητα προχωρά πιο γρήγορα από τη διπλωματία.
Ο κόσμος είναι βέβαια διαφορετικός σήμερα και οι κοινωνίες έχουν πολύ περισσότερα να χάσουν αν σταματήσουν να συνεργάζονται.
«Απρόβλεπτοι ηγέτες»
Αλλά τότε όπως και τώρα η άνοδος στην εξουσία σχεδόν απρόβλεπτων ηγετών και «με τεράστιο εγωισμό δεν αποτρέπει τα χειρότερα σενάρια.
Η ιστορία υποτίθεται πως δεν επαναλαμβάνεται, αλλά, όπως λέει ο διάσημος οικονομολόγος Κάρστεν Μπρζέσκι της ολλανδικής ING Bank, υπάρχουν ορισμένοι παραλληλισμοί με τη δεκαετία του 1930.
Η μοιραία για τον πλανήτη εκείνη δεκαετία του περασμένου αιώνα, που οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν χαρακτηρίστηκε μόνο από δύσκολες οικονομικές στιγμές, αλλά και από προστατευτισμό, μαζική ανεργία και κοινωνική εξαθλίωση.
Οι Αμερικανοί με τον νόμο «Smoot-Hawley Tariff Act» εισήγαγαν υψηλούς δασμούς και στη συνέχεια άλλες χώρες αντεπιτέθηκαν με αντιδασμούς.
Υπήρξε μια παγκόσμια κλιμάκωση. Χάθηκαν τα δύο τρίτα του παγκόσμιου εμπορίου σε μόλις πέντε χρόνια. «Ολόκληρα έθνη υπέφεραν από αυτό. Και τελικά ξέρουμε πώς τελείωσε η δεκαετία του 1930», λέει ο Κάρστεν Μπρζέσκι.
Ο Κρις Τζέιμς Μίτσνερ, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Σάντα Κλάρα και ειδικός στην οικονομική ιστορία, λέει ότι ο νόμος Smoot-Hawley πυροδότησε τη «μητέρα όλων των εμπορικών πολέμων» κατά τη διάρκεια αυτών των ετών.
Άνοδος των εθνικισμών
Τότε, η Μεγάλη Ύφεση του 1929 ήταν ένα σοκ που προκάλεσε στροφή στο εσωτερικό των ίδιων των χωρών, κάνοντας πολλούς να βλέπουν τον γείτονά τους ως πιθανό εχθρό.
Σήμερα, ξεσπά μια κρίση που θα μπορούσε να ανάψει το φιτίλι του εθνικισμού και του πολέμου.
Αν κάτι μας δίδαξε η δεκαετία του 1930, είναι ότι οι κρίσεις δεν σταματούν από μόνες τους. Πρέπει να περιορίζονται από έναν συνδυασμό θαρραλέων πολιτικών, διεθνούς συνεργασίας και ιστορικής εμπειρίας.
Σήμερα, δυστυχώς, αυτή η «συνταγή» φαίνεται πιο μακριά από ποτέ.
