«Αυτό θα είναι καταπληκτικό για την τηλεόραση, σας το λέω.»
Ίσως αυτά να ήταν τα πιο αληθινά λόγια που έχει ξεστομίσει ποτέ ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, κατά τη διάρκεια μιας δραματικής και απολύτως μη διπλωματικής συνάντησης με τον Ουκρανό Πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Ο Τραμπ ξέρει από τηλεόραση. Χάραξε την πορεία του προς την εξουσία έχοντας πλήρη επίγνωση του πώς να διατηρεί την προσοχή του κοινού. Όσο πιο σοκαριστικό, όσο πιο εκκεντρικό, όσο πιο αγενές, όσο πιο πρωτοφανές, τόσο καλύτερο για τα νούμερα της τηλεθέασης.
Κάποτε, η πολιτική απαιτούσε βαθιά γνώση, στρατηγική σκέψη και για όσους έπαιζαν το παιχνίδι της εξουσίας μια ικανότητα να κινούνται στο σκοτάδι, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Σήμερα, όμως, το σκηνικό έχει αλλάξει ριζικά. Στην εποχή των social media, της ακατάπαυστης πληροφόρησης και της τηλεοπτικής εμμονής, η πολιτική έχει μετατραπεί σε reality show, και οι ηγέτες της σε τηλεοπτικούς αστέρες. Η στρατηγική δεν φτάνει. Και μεγαλύτερη σημασία από τα όσα γίνονται παρασκηνιακά, έχουν οι εντυπώσεις που κερδίζονται ή χάνονται μπροστά στις κάμερες. Σε αυτό το παιχνίδι, κανείς δεν μπορεί να κερδίσει τον Ντόναλντ Τραμπ.
Η εκτόξευση του στην πολιτική δεν ξεκίνησε μέσω θητείας σε δημόσια αξιώματα, αλλά από ένα ριάλιτι σόου, το The Apprentice, μέσω του οποίου έχτισε την εικόνα του απόλυτου αφεντικού, ικανού να λαμβάνει σκληρές, αλλά δίκαιες αποφάσεις. Ο ίδιος ο δημιουργός του σόου, Μαρκ Μπερνέτ, επέλεξε τον Τραμπ όχι τόσο ως ικανό επιχειρηματία, αλλά ως έναν χαρακτήρα που θα έφερνε τηλεθέαση. Και το έκανε. Εκατομμύρια συντονίζονταν να δουν σε ποιον θα φωνάξει το «Απολύεσαι!».
Όλα είναι τηλεόραση
«Λίγοι καταλαβαίνουν τη διαφορά μεταξύ ψυχαγωγίας και ειδήσεων. Για τον μέσο ψηφοφόρο, όλα είναι τηλεόραση», έχει πει ο άλλοτε σύμβουλος του Τραμπ, Ρότζερ Στόουν. Με άλλα λόγια, αν ένας ηγέτης φαίνεται αποφασιστικός, αν κάθεται στην «ψηλή καρέκλα» και απολύει υποψήφιους με αυτοπεποίθηση, τότε ίσως να είναι και ικανός πρόεδρος.
Αυτό το νέο είδος πολιτικού reality δεν περιορίζεται στις ΗΠΑ. Η παγκόσμια πολιτική σκηνή βρίθει από «αστέρες» που κατανοούν τη δύναμη της εικόνας περισσότερο από τη σημασία της ουσίας.
Θέλετε ακόμη ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα; Δεν είναι άλλο από εκείνο του Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Πρώην κωμικός και πρωταγωνιστής της τηλεοπτικής σειράς Υπηρέτης του Λαού, εξελέγη πρόεδρος της Ουκρανίας χωρίς άλλη παρουσία στην πολιτική και με βασικό του προσόν την τηλεοπτική αναγνωρισιμότητα. «Ήταν ένα μέτριος κωμικός», είπε υποτιμητικά ο Τραμπ. Ήταν όμως όσο μέτριος χρειαζόταν… για να τον ψηφίσουν.
Επεισόδια σε ένα σίριαλ χωρίς τέλος
Η γεωπολιτική, με τη σειρά της, υιοθετεί τους κανόνες του reality. Οι συρράξεις και οι διεθνείς κρίσεις δεν παρουσιάζονται πια ως ζητήματα που απαιτούν βαθιά ανάλυση και στρατηγικές λύσεις, αλλά ως «επεισόδια» σε ένα ατελείωτο σίριαλ.
Το πρόβλημα είναι ότι, όπως και στα reality, οι «παίκτες» της πολιτικής πρέπει να διατηρούν την προσοχή του κοινού. Ένας πολιτικός που επιβιώνει μέσα από το θέαμα δεν μπορεί να κυβερνήσει με ψυχρή λογική και αθόρυβες αποφάσεις. Χρειάζεται διαρκές δράμα, συνεχείς εντάσεις και ακραίες δηλώσεις.
Την περασμένη εβδομάδα ο Αμερικανός πρόεδρος γκρέμισε τα σύνορα της δημοσιότητας, χωρίς καν να χρειαστεί να ταξιδέψει ή να οργανώσει μεγάλη συγκέντρωση. Τη Δευτέρα, την Πέμπτη και την Παρασκευή, υποδέχθηκε στον Λευκό Οίκο τους ηγέτες της Γαλλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ουκρανίας, φροντίζοντας κάθε φορά να εξασφαλίσει ότι οι συζητήσεις θα γίνουν δημόσια, μπροστά στις κάμερες όλου του κόσμου.
Με τον Μακρόν μακρόσυρτες χειραψίες, χαμόγελα και γέλια και μία στιγμή διαφωνίας, κράτησαν ζωντανό το ενδιαφέρον. Ο Βρετανός πρωθυπουργός, Κιρ Στάρμερ, πιο χαμηλών τόνων και χωρίς ιδιαίτερο χάρισμα μπροστά στις κάμερες, επιστράτευσε άλλο όπλο: Του παρουσίασε επιστολή του Βασιλιά Καρόλου Γ΄, προσκαλώντας τον για δεύτερη κρατική επίσκεψη και έτσι είχαμε ένα τηλεοπτικό σόου με happy ending. Και με τον Ζελένσκι; Ένα σοκαριστικό θέαμα (δημιούργημα σε μεγάλο βαθμό του Τζέι Ντι Βανς), με Αμερικανό πρόεδρο και αντιπρόεδρο να λένε στον Ουκρανό ομόλογό τους με τον πλέον κυνικό και προσβλητικό τρόπο, μπροστά στις κάμερες, αυτό που ούτως ή άλλως υποπτευόμασταν ότι πιστεύουν.
Πού οδηγούν όλα τα παραπάνω; Στην απόλυτη καταστροφή; Σε άμεσο τερματισμό του πολέμου; Σε πλήρη ανατροπή της διεθνούς τάξης πραγμάτων και των ισορροπιών ισχύος; Ποιος ξέρει; Μείνετε συντονισμένοι. Θα το μάθουμε…μετά το διαφημιστικό διάλειμμα.
