Η έννοια της ευθύνης είναι μια λέξη πανταχού παρούσα στην πολιτική. Αναρωτηθείτε όμως τι καταλαβαίνετε ως «πολιτική ευθύνη». Δεν είναι τόσο εύκολο, σωστά;
Συχνά η «ευθύνη» χρησιμοποιείται με αρνητική έννοια. Η πολιτική ευθύνη είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται κυρίως σε περιπτώσεις πολιτικών σκανδάλων. Στον πολιτικό λόγο ζητείται τακτικά από τους πολιτικούς αντιπάλους. Στη δημόσια συζήτηση, η έκκληση για πολιτική ευθύνη εκφράζει τη δυσαρέσκεια για τις συνέπειες πολιτικών αποφάσεων, σε δύσκολες περιπτώσεις.
Τι είναι όμως η πολιτική ευθύνη; Ποιες είναι οι συνέπειές της και ποιος μπορεί να την επιβεβαιώσει;
Είναι η πολιτική ευθύνη κάτι περισσότερο από σύνθημα; Κάτι παραπάνω από παρηγοριά για τους δυσαρεστημένους πολίτες; Ναι, μπορεί να είναι κι αυτό.
Κατά κανόνα, οι απλοί πολίτες -σε περιπτώσεις μεγάλων σκανδάλων ή καταστροφών- κατηγορούν τους πολιτικούς ότι ενεργούν ανεύθυνα. Ή ότι πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τη συμπεριφορά, τις πράξεις τους και κυρίως τις παραλείψεις τους. Ωστόσο, σπάνια ακούμε από τους περισσότερους πολιτικούς-κυβερνώντες ή αντιπολιτευόμενους, να θέλουν να αναλάβουν πραγματικά την ευθύνη. Στην πράξη και όχι στα λόγια.
Συνήθως, η πρώτη αντίδραση των κυβερνώντων είναι η αποποίηση των ευθυνών. «Φταίνε όλοι οι άλλοι, αλλά όχι εγώ». Χρησιμοποιούν μάλιστα αξιοθρήνητα λόγια για να αποποιηθούν τις ευθύνες τους, λέγοντας ότι ασκούν την πολιτική τους με «ευθύνη», απέναντι στο κράτος και την κοινωνία.
Τι σημαίνει πραγματικά, ευθύνη
Ας διευκρινίσουμε λοιπόν: Τι είναι ευθύνη με την πολιτική έννοια; Τι σημαίνει πραγματικά ευθύνη; Η ιδέα της ευθύνης των κυβερνώντων χρονολογείται από την αρχαιότητα.
Ο Πλάτων στον μυθιστορηματικό διάλογο με τον Σωκράτη, γράφει ότι «Ο αληθινός άρχων ου πέφυκε το αυτώ συμφέρον σκοπείσθαι αλλά τω αρχομένω», δηλαδή, «ο αληθινός άρχοντας δεν πρέπει να κοιτάζει το δικό του συμφέρον, αλλά των ανθρώπων για τους οποίους ασκεί την εξουσία».
Αφετηρία του διαλόγου είναι το ερώτημα τι είναι δικαιοσύνη. Συζητούνται διάφοροι πιθανοί ορισμοί. Τέλος, ο Σωκράτης λέει ότι η δικαιοσύνη υπάρχει μέσα σε ένα σύνολο όταν κάθε πλευρά εκπληρώνει ακριβώς τη λειτουργία που του αναλογεί. Οταν η μία πλευρά-οι κυβερνώντες για παράδειγμα-δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη που τους αναλογεί και την επιρρίπτει σε άλλους, το αποτέλεσμα είναι διχόνοια, αναταραχή και σύγχυση. «Αυτό είναι αδικία», λέει ο Πλάτωνας.
Κώδικας συμπεριφοράς
Πώς πρέπει ένας πολιτικός να στηρίζει τις πολιτικές του ενέργειες και αποφάσεις. Κώδικας συμπεριφοράς για τους πολιτικούς, δεν υπάρχει.
Επομένως, το ερώτημα πρέπει να είναι εάν και ποιοι κανόνες εφαρμόζονται. Πώς πρέπει ένας πολιτικός να βασίζει τις πολιτικές του ενέργειες και τις πολιτικές του αποφάσεις; Γιατί η πολιτική ευθύνη δεν αφορά στενές επαφές με λομπίστες ή προσωρινά οφέλη για έναν πολιτικό. Αλλά όλους τους πολίτες.
Αυτές οι σκέψεις ήρθαν στο μυαλό, παρακολουθώντας τη συνέντευξη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στον (εξαιρετικό) Αντώνη Σρόιτερ, για τα αίτια του εγκλήματος των Τεμπών. «Αυτά μου έλεγαν, αυτά έλεγα», είπε εν πολλοίς ο πρωθυπουργός, για τις «βεβαιότητες» που είχε εκφράσει για τα αίτια της τραγωδίας, αρκετούς μήνες μετά.
Μόνο που όσο περνά ο καιρός και δεν αποδίδεται δικαιοσύνη για το έγκλημα, η οργή θα ξεχειλίζει. Όπως έλεγε και ο Πλάτων, «μια από τις τιμωρίες που δεν καταδέχεσαι να ασχοληθείς με την πολιτική είναι ότι καταλήγεις να σε κυβερνούν οι κατώτεροί σου».
