Από την έντυπη έκδοση
Tης Μαρίγια Γκαμπριέ*
Η παγκόσμια αντίδραση στη νόσο Covid-19 σφραγίστηκε από την επιστημονική έρευνα και καινοτομία. Μετά τις αρχικές ενέργειες για την κατανόηση του ιού και την παρακολούθηση της πανδημίας για την ανάπτυξη νέων θεραπειών και διαγνωστικών μέσων, ακολούθησε η παγκόσμια ικανοποίηση για την ανακάλυψη αποτελεσματικών εμβολίων σε χρόνο ρεκόρ. Και δεν είναι μόνο η ιατρική επιστήμη – η τεχνητή νοημοσύνη συνέβαλε στην ανασύνθεση της αλληλουχίας γονιδιώματος του ιού, ενώ η τρισδιάστατη εκτύπωση παρείχε ταχείες λύσεις όσον αφορά μέσα ατομικής προστασίας και επιπλέον αναπνευστήρες στα νοσοκομεία μας. Κορυφαίοι επιστήμονες έχουν γίνει πρωταγωνιστές στα μέσα ενημέρωσης, μοιράζονται το προσκήνιο με πολιτικά πρόσωπα και στηρίζουν την κοινωνία εν μέσω των πρωτοφανών προκλήσεων των τελευταίων μηνών. Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε συνειδητοποιήσει περισσότερο τη ζωτική συμβολή της επιστήμης, της έρευνας και της καινοτομίας στη διατήρηση και στην πρόοδο της ανθρώπινης ύπαρξης.
Επομένως, ποια διδάγματα πρέπει να αντλήσουμε για την πράσινη και την ψηφιακή ανάκαμψη μετά την πανδημία; Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τη μετασχηματιστική δύναμη της έρευνας και της καινοτομίας, ώστε να επιταχύνουμε τη μετάβαση που χρειάζεται απεγνωσμένα ο πλανήτης και οι κοινωνίες μας -μια βιώσιμη νέα οικονομία για την υγεία, την ευημερία και την ισότητα με την ευρύτερη έννοιά της; Αξιοποιούμε άραγε τη μοναδική για τη γενιά μας ευκαιρία μαζικών δημόσιων δαπανών για την καλύτερη ανοικοδόμηση και την τόνωση της ανθεκτικότητας της οικονομίας, επενδύοντας στην έρευνα και την καινοτομία;
Η ειλικρινής απάντηση είναι ανάμικτη. Δεν λείπει η πολιτική βούληση: η Ευρώπη στηρίζει ομόφωνα ένα φιλόδοξο σχέδιο πράσινης ανάπτυξης για την επίτευξη πλήρους απαλλαγής από τις εκπομπές άνθρακα έως το 2050 και μια βιομηχανική στρατηγική για τη βιομηχανία με επίκεντρο τις ψηφιακές ευκαιρίες. Και διαθέτουμε τα οικονομικά μέσα για να πετύχουμε, με 1,8 τρισ. ευρώ στον δημοσιονομικό προϋπολογισμό της Ε.Ε. για τα επόμενα 7 έτη, συμπεριλαμβανομένων 95,5 δισ. ευρώ για το πρόγραμμα «HORIZON», το μεγαλύτερο μέχρι σήμερα πρόγραμμα-πλαίσιο έρευνας και καινοτομίας. Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, τη μελλοντική «πράσινη τράπεζα» της Ε.Ε., η πανδημία έχει οδηγήσει σε ανησυχητικές μειώσεις των ιδιωτικών επενδύσεων σε έρευνα και καινοτομία και ελλοχεύει ο κίνδυνος παρόμοιες περικοπές να πλήξουν και τις δημόσιες δαπάνες έρευνας και καινοτομίας, καθώς οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν βραχυπρόθεσμες προκλήσεις ρευστότητας που ενδέχεται να βλάψουν τη μελλοντική επίτευξη των ευρωπαϊκών προσπαθειών μας για κλιματική ουδετερότητα.
Οι δημόσιες αρχές μπορούν -και θα πρέπει- να πρωτοστατήσουν στην αντιστροφή αυτής της τάσης, σύμφωνα με τον στόχο μας για επενδύσεις ύψους 3% του ΑΕΠ στην έρευνα και την καινοτομία στην Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μόλις ολοκλήρωσε πρόσκληση υποβολής προτάσεων ύψους 1 δισ. ευρώ για την έρευνα και την καινοτομία, η οποία συνδέεται άμεσα με την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Με περισσότερες από 1.500 απαντήσεις, η πρόσκληση υπερκαλύφθηκε κατά είκοσι φορές και έχουμε επίσης ενθαρρυντικά αποτελέσματα για το νέο Ταμείο Καινοτομίας, που επικεντρώνεται στη δράση για το κλίμα και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας θα δημιουργήσει νέες ευκαιρίες στο πλαίσιο του προγράμματος «HORIZON» για τη στήριξη καινοτόμων νεοφυών και επεκτεινόμενων επιχειρήσεων και για την προώθηση της ευρωπαϊκής αγοράς επιχειρηματικών κεφαλαίων. Οι πιλοτικές δράσεις στον τομέα αυτό δείχνουν ότι η δημόσια χρηματοδότηση παράγει τριπλάσιο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα όσον αφορά τις ιδιωτικές επενδύσεις.
Ο πρόσφατα συμφωνηθείς Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) θα παρέχει έγκαιρη στήριξη στις επενδυτικές και μεταρρυθμιστικές στρατηγικές των χωρών της Ε.Ε. μετά την πανδημία. Με κονδύλια ύψους σχεδόν 672,5 δισ. ευρώ για τη στήριξη των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας των κρατών μελών, ο RRF θα δημιουργήσει συνέργειες με άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα της Ε.Ε., όπως τα διαρθρωτικά ταμεία, για τη στήριξη της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Συνεργαζόμαστε με τα κράτη μέλη για την κατάρτιση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, ώστε να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος αυτών των επενδύσεων και η υποστήριξή τους στα σχέδια μεταρρυθμίσεων. Οι υπουργοί Έρευνας της Ε.Ε. ζητούν τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας να περιλαμβάνουν σημαντικές επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας, ούτως ώστε να αντιμετωπιστούν οι συνεχιζόμενες προκλήσεις και να γεφυρωθεί το χάσμα καινοτομίας μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε. Για παράδειγμα, ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει καινοτόμες μικρομεσαίες και νεοφυείς επιχειρήσεις να καλύψουν το κόστος ανάπτυξης των καινοτομιών τους και εισαγωγής τους στην αγορά, καθώς και το κόστος επέκτασής τους. Για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της στήριξης του Μηχανισμού, τα κράτη μέλη μπορούν να ενώσουν τις δυνάμεις τους σε διακρατικά έργα, για παράδειγμα στον τομέα του υδρογόνου και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Προκειμένου να έχουν πραγματικό αντίκτυπο μακροπρόθεσμα, τα Προγράμματα Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα πρέπει να συνδυάζουν τις επενδύσεις με μεταρρυθμίσεις.
Πρόκειται απλώς για παραδείγματα και υπάρχει μεγάλο περιθώριο ενσωμάτωσης της έρευνας και της καινοτομίας στις εθνικές στρατηγικές ανάκαμψης. Τώρα είναι η στιγμή να αναλάβουμε δράση όσο συνεργαζόμαστε με τα κράτη μέλη για να οριστικοποιήσουμε τα σχέδιά τους για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα τους προσεχείς μήνες. Πλήρως συμβατός με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, ο RRF κατευθύνει τις δαπάνες σύμφωνα με την αρχή του «μη βλάπτειν» και τις δεσμεύσεις της Ευρώπης για τη βιωσιμότητα. Οι επενδυτές συρρέουν σε έργα περιβαλλοντικής, κοινωνικής και χρηστής διακυβέρνησης, γεγονός που ενισχύει την ανάγκη για την αναδυόμενη ταξινομία της Ε.Ε. για βιώσιμη χρηματοδότηση και τις επικείμενες προτάσεις-πλαίσιο για τα πρότυπα πράσινων ομολόγων. Οι επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία είναι απολύτως συμβατές με αυτή τη νέα αρχιτεκτονική.
Οι κορυφαίοι παγκοσμίως επιστήμονες, ερευνητές και φορείς καινοτομίας της Ευρώπης έχουν κάθε λόγο να είναι υπερήφανοι για τον ηγετικό τους ρόλο κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η έρευνα και η καινοτομία είναι εξίσου ζωτικής σημασίας για τη στήριξη της εξόδου των οικονομιών, των κοινωνιών και της ζωής μας από την κρίση. Ο ρυθμός και η κλίμακα των παγκόσμιων προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής και της ψηφιακής επανάστασης επιβάλλουν να τις αφουγκραστούμε καθώς διαμορφώνουμε την αντίδρασή μας μετά την πανδημία, ώστε να εξασφαλίσουμε μια βιώσιμη, υγιή, ανθεκτική και δίκαιη κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές. Η ένταξη μιας ισχυρής διάστασης της έρευνας και της καινοτομίας στις στρατηγικές ανάκαμψης μετά την πανδημία είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να μείνει αναξιοποίητη.
* Η Μαρίγια Γκαμπριέ είναι Επίτροπος Καινοτομίας, Έρευνας, Πολιτισμού, Εκπαίδευσης και Νεολαίας.
