Των καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
και καθηγητή Μιχάλη Δούμπου
Financial Engineering Laboratory
Πολυτεχνείο Κρήτης
Η δημοκρατία ως έννοια εναρμονίζεται με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ελευθερία, την ισότητα, το κράτος δικαίου και ακόμη με τα δικαιώματα του ανθρώπου και των πολιτών ως μια από τις κύριες αξίες που υπερασπίζεται σταθερά η Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα.
Παρόλο που η έννοια της δημοκρατίας παίρνει μια πληθώρα ορισμών και μπορεί να είναι περίπλοκο να επιτευχθεί συναίνεση σχετικά με την αξιολόγησή της, ο δείκτης Δημοκρατίας που δημοσιεύεται κάθε χρόνο από τον Economist Intelligence Unit δίνει μια αρκετά ενδιαφέρουσα επισκόπηση της κατάστασης των δημοκρατικών θεσμών στον κόσμο.
Χαρακτηριστικά
Με βάση τις εμπειρίες των χωρών ως προς τη μέτρηση της ποιότητας της δημοκρατίας, είναι δυνατό να αναφερθούν μερικά χαρακτηρηστικά της δημοκρατικής διαδικασίας.
- Ο εκδημοκρατισμός είναι μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο και προσπάθεια.
- Η δημοκρατία δεν επιτυγχάνεται μόνο μέσω εκλογών.
- Οι δημοκρατικές πρακτικές μπορούν να συγκριθούν, αλλά δεν υπαγορεύονται.
- Η δημοκρατία χτίζεται μέσα από τις κοινωνίες.
- Η δημοκρατία δεν μπορεί να εισαχθεί ή να εξαχθεί, αλλά μπορεί να υποστηριχθεί.
Δείκτης
Ο δείκτης δημοκρατίας είναι μια ετήσια αξιολόγηση του επιπέδου δημοκρατίας, που δημιουργήθηκε από το βρετανικό magazine The Economist Group. Αυτή η μελέτη που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 2006, ανέλυσε την κατάσταση 167 χωρών, από τα οποία 166 είναι κυρίαρχα και 165 μέλη του ΟΗΕ.
Ο υπολογισμός βασίζεται σε 60 κριτήρια ομαδοποιημένα σε πέντε κατηγορίες: (1) την εκλογική διαδικασία και τον πλουραλισμό , (2) τις πολιτικές ελευθερίες, (3) τη λειτουργία της κυβέρνησης, (4) την πολιτική συμμετοχή και (5) την πολιτική κουλτούρα. Η βαθμολογία βασίζεται σε μια κλίμακα από 0 έως 10. Με βάση αυτή την αξιολόγηση, τα κράτη ταξινομούνται σε τέσσερις τύπους πολιτιστικών καθεστώτων:
- Πλήρης δημοκρατία: στην κατηγορία αυτή οι χώρες έχουν δείκτη μεγαλύτερο από 8.
- Ατελής δημοκρατία: οι χώρες έχουν δείκτη από 6 έως 8.
- Υβριδική δημοκρατία: οι χώρες έχουν δείκτη μεταξύ 4 και 6.
- Αυταρχικό καθεστώς: οι χώρες έχουν δείκτη μικρότερο από 4.
Ταξινόμηση το 2020
Στην τελευταία έκθεση του Economist, οι συγγραφείς αναφέρουν μια άνευ προηγουμένου μείωση των δημοκρατικών ελευθεριών το 2020. Η μέση παγκόσμια βαθμολογία του δείκτη μειώθηκε έτσι από 5,44 το 2019 σε 5,37 το 2020, η οποία είναι μακράν η χειρότερη βαθμολογία από την πρώτη έκθεση του 2006. Αυτή η υποβάθμιση προέρχεται κατά ένα μεγάλο μέρος, αλλά όχι αποκλειστικά, από τους κυβερνητικούς περιορισμούς στις ατομικές και πολιτικές ελευθερίες που πραγματοποιήθηκαν σε όλο τον κόσμο από την πανδημία του Covid. Ωστόσο, η επιδείνωση της δημοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα αποτελεί μέρος μιας πιο μακροπρόθεσμης τάσης, καθώς η βαθμολογία έχει ήδη μειωθεί εδώ και αρκετά χρόνια.
Δείκτης δημοκρατίας ανά περιοχή
| 2006 | 2015 | 2019 | 2020 | |
| Βόρεια Αμερική | 8,64 | 8,56 | 8,59 | 8,58 |
| Δυτική Ευρώπη | 8,60 | 8,42 | 8,35 | 8,29 |
| Λατινική Αμερική/Καραϊβική | 6,37 | 6,37 | 6,13 | 6,09 |
| Ασία και Ωκεανία | 5,44 | 5,74 | 5,67 | 5,62 |
| Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη | 5,76 | 5,55 | 5,42 | 5,36 |
| Υποσαχάρια Αφρική | 4,24 | 4,38 | 4,26 | 4,16 |
| Μέση Ανατολή / Βόρεια Αφρική | 3,54 | 3,58 | 3,53 | 3,44 |
Οι σκανδιναβικές χώρες εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν τις πιο ολοκληρωμένες δημοκρατίες με τις τρεις πρώτες να είναι: Νορβηγία (9,8), Ισλανδία (9,4) και τη Σουηδία (9,3). Η Γαλλία συνεχίζει να κυμαίνεται μεταξύ των κατηγοριών «πλήρης» και «ατελής» δημοκρατία, με βαθμολογία που πήγε από 7,80 το 2018 σε 8,12 το 2019, πριν πέσει πάλι στο 7,99 το 2020.
Άλλες χώρες με τις ακόλουθες θέσεις είναι: Νέα Ζηλανδία (4), Καναδάς (5), Φινλανδία (6), Δανία (7), Ιρλανδία (8), Ολλανδία (9), Ταιβάν (11), Λουξεμβούργο (13), Γερμανία (14), Ηνωμένο Βασίλειο (16), Ιαπωνία (21), ΗΠΑ (25), Ελλάδα (37), Κίνα (151), Ρωσία (184).
Το σκορ της χώρας μας είναι 7,4, γεγονός που την κατατάσσει στις ατελείς δημοκρατίες.
Συμπερασματικά, τριάντα δύο χρόνια από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τα αποτελέσματα είναι θλιβερά. Μια πρώτη δημοκρατική υποχώρηση είχε παρατηρηθεί πριν από μια δεκαετία κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης που συνέβαλε στη δυσφήμιση των φιλελεύθερων θεσμών. Το νέο γεγονός είναι ότι οι ίδιες οι δημόσιες αρχές βρίσκονται στην πηγή της τρέχουσας επιδείνωσης από τα περιοριστικά μέτρα που έχουν επιβάλει για να εμποδίσουν την πανδημία. «Η δημοκρατία μπορεί να ήταν στην ιστορία ένα ατύχημα, μια σύντομη παρένθεση, …», έγραψε ήδη το 1983 ο φιλελεύθερος Jean–Francοis Revel, Comment les democraties finissent, Grasset.
Στην Ασία, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν έχουν αποδείξει ότι μπορούν να καταπολεμήσουν αποτελεσματικά την πανδημία χωρίς να παραιτηθούν από τα δημοκρατικά ιδανικά ή να υποβαθμίσουν τους θεσμούς.
Αυτό που είναι δυνατόν στις πιο προηγμένες χώρες της Ασίας, πρέπει να είναι δυνατόν για την Ευρώπη. Για αυτό, οι πολίτες πρέπει να συνειδητοποιήσουν την ατομική τους ευθύνη στη διατήρηση του κοινού αγαθού.
