Ενίοτε οι αλήθειες είναι άβολες και όταν τις λέει ο Ερντογάν μπορεί να είναι και αντιδημοφιλείς.
Παρά ταύτα, ο Τούρκος πρόεδρος μπορεί και να είχε ένα δίκιο καταθέτοντας τη δική του αλήθεια: «Μόνο δύο έμπειροι ηγέτες έχουμε απομείνει στον κόσμο. Ο Πούτιν κι εγώ» δήλωσε, αναπολώντας ταυτόχρονα την εποχή της Μέρκελ. «Αφότου έφυγε η Μέρκελ», είπε, «η πολιτική στη Γερμανία τελείωσε».
Είτε τελείωσε είτε όχι η πολιτική στη Γερμανία, η αλήθεια του Ταγίπ Ερντογάν -έστω και λίγο υπερφίαλη, έστω και πολύ αλαζονική- είναι παντού γύρω μας.
Στην Αμερική ο Τραμπ είναι φαινόμενο, αλλά δεν είναι ηγέτης. Οι ηγεσίες ενώνουν και δεν διχάζουν, τουλάχιστον όχι εν είδει αυτοσκοπού. Και, αν μη τι άλλο, χτίζουν στρατηγικές με βάση την πολιτική και όχι τη συναλλαγή. Στην Ευρώπη ο Μακρόν ήθελε, αλλά ξέμεινε στην οραματική ρητορική. Και μπέρδεψε την ηγετική ισχύ με τον αυτοκρατορικό ελιτισμό. Ο Σολτς ούτε ήθελε ούτε μπορούσε. Πριν προλάβει να αποτύχει ως ηγέτης, απέτυχε ακόμη και ως απλός διαχειριστής.
Το είπε, άλλωστε, και ο Μάριο Ντράγκι, πολύ πιο κομψά και λιγότερο αλαζονικά από τον Ερντογάν. «Υπάρχει κενό ηγεσίας στην Ευρώπη», είπε. «Και δεν βλέπω», πρόσθεσε, «καμία άλλη ηγεσία ικανή να οδηγήσει την Ευρώπη σε κοινό μέλλον».
Το ένα ζήτημα είναι πως το κενό ηγεσίας βρίσκει τον κόσμο σε μια περίοδο τεκτονικών αλλαγών – στην ιστορική μετάβαση από μία εποχή σε μια άλλη. Στη μετάβαση από τη νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων σε κάτι πολύ πιο σκοτεινό. Αλλά και στη μεταβατική φάση μιας νέας τεχνολογικής επανάστασης.
Το δεύτερο ζήτημα είναι εάν έχει νόημα να αναπολεί ο πλανήτης τις εποχές του Κολ, του Μιτεράν, του Ντελόρ, ακόμη και της Θάτσερ. Εάν όντως, δηλαδή, σ’ αυτούς τους παράξενους καιρούς χρειάζονται οραματικοί ηγέτες ή τις διεξόδους μπορεί να τις δώσει μόνον η κοινωνική, συλλογική αφύπνιση και δράση.
Επ’ αυτού ο Χένρι Κίσινγκερ είχε απαντήσει κάποτε ότι «οι ηγέτες ίσως δεν μπορούν να γράψουν την ιστορία. Μπορούν όμως να αλλάξουν την πορεία της».
Εάν αυτό ισχύει ακόμη, οφείλουμε να παραμείνουμε αισιόδοξοι. Διότι, όπως είπε επίσης ο Μάριο Ντράγκι, «εάν είσαι απαισιόδοξος, απλώς κάθεσαι σπίτι σου»…
