Όπως κάθε χρόνο, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος – 5 Ιουνίου – οι εφημερίδες δημοσιεύουν πολυσέλιδα αφιερώματα για την κλιματική κρίση, πιθανόν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο θέμα που έχει να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα σήμερα και στο άμεσο μέλλον.
Τα αφιερώματα είναι συνήθως εικονογραφημένα με εικόνες χεριών που κρατάνε έναν καταπράσινο πλανήτη. Τα άρθρα μιλάνε για την ενέργεια, τα σκουπίδια και την κλιματική αλλαγή αλλά και λύσεις που μπορεί να υιοθετήσει η ανθρωπότητα. Με στόχο να μην ξεπεράσει η υπερθέρμανση του πλανήτη τον 1,5 βαθμό Κελσίου, που οι επιστήμονες έχουν θέσει ως ασφαλές όριο πριν οι διαδικασίες αρνητικής ανατροφοδότησης ανατρέψουν ακόμη και τα πιό ακραία επιστημονικά σενάρια.
Πολλά από τα αφιερώματα αυτά δίνουν την εντύπωση ότι κάθε χρόνο, ανελειπώς, τα θέματα του περιβάλλοντος βγαίνουν από τη λήθη, ξεσκονίζονται, στολίζουν τα φύλλα τις ημέρες και αμέσως μετά ξαναμπαίνουν στο χρονοντούλαπο. Μέχρι να ξαναστολίσουν ξανά και του χρόνου τις σελίδες των εφημερίδων αυτών. Σαν τα στολίδια των Χριστουγέννων.
Οι ΑΠΕ, που συνδυαστικά με άλλες λύσεις, μπορούν να αποτελέσουν μέρος της λύσης εντούτοις όταν τα αιολικά πάρκα κατασκευάζονται σε προστατευμένες περιοχές φυσικού τοπίου και βιοποικιλότητας θέτουν προβληματισμούς που δεν απαντώνται. Άρθρα αναφέρονται πάντα και στα απορρίμματα και τα εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης (διαχωρισμού στην πηγή) και ιδιαίτερα στον κίνδυνο από τα πλαστικά για την ανθρώπινη υγεία.
Όμως στο ίδιο αφιέρωμα, ακριβώς στην επόμενη σελίδα, εμφανίζεται ολοσέλιδη διαφήμιση για εμφιαλωμένο νερό σε μίας χρήσης πλαστικά μπουκάλια (!). Στα αφιερώματα προαναγγέλλονται επίσης έργα που είτε μεγαλύτερη καταστροφή θα προκαλέσουν είτε, στην καλύτερη περίπτωση, δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ. Διότι τα περισσότερα βασίζονται σε εκτενή χρήση τσιμέντου. Ένα υλικό που απαιτεί τεράστιες ποσότητες ενέργειας για να παραχθεί στους 1300 – 1450 βαθμούς Κελσίου, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική κρίση.
Το τσιμέντο επίσης απαιτεί τεράστιες ποσότητες άμμου θαλάσσης. Περίπου 40 δισεκατομμύρια τόνοι άμμου ετησίως που προέρχονται από ευαίσθητα οικοσυστήματα. Φανταστείτε τεράτιες φαγάνες που σαρώνουν τον πυθμένα της θάλασσας, παίρνοντας την άμμο και σαρώνοντας ότι ζωντανό οργανισμό μεγαλώνει ή αναπαραγάγεται σε αυτήν. Στη συνέχεια οι τόνοι άμμου που αφαιρούνται από τον πυθμένα της θάλασσας συμπληρώνονται με το κύμα, παίρνοντας άμμο από τις ακτές για να κλείσουν την τρύπα που δημιουργήθηκε στο βυθό. Πολλές πανέμορφες αμμουδιές σιγά σιγά εξαφανίζονται, καθώς συνεχίζεται η εξόρυξη άμμου στα ανοιχτά της θάλασσας.
Είναι τόσα πολλά τα θέματα, που, προσωπικά, αν με ρωτούσατε, θα πρότεινα, όλες οι εφημερίδες, την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, να κυκλοφορήσουν μόνο ψηφιακά (για να μειώσουν το χαρτί και την καταστροφή των δασών) και να βάλουν στα περίπτερα μόνο ένα κατάμαυρο εξώφυλλο. Τίποτε άλλο. Να μας δώσουν έτσι ένα διάλειμμα από όλα τα καθημερινά που μας απασχολούν και για μία μέρα να μας αφήσουν λίγο να σκεφτούμε τι ακριβώς συμβαίνει γύρω μας και τι ακριβώς έχουμε προκαλέσει – είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι.
Διαλέγω το μαύρο σαν πένθος για τις κοινότητες που χάνουν τον τόπο τους, καθώς αυτός χάνεται σιγά σιγά κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Όπως οι κάτοικοι του νησιού Γκάρντι Σουγκντούμπ στις ακτές του Παναμά. Το νησί τους πλημμυρίζει κάθε χρόνο και κινδυνεύει να χαθεί κάτω από τη θάλασσα. Πολλοί κάτοικοι έχουν ήδη μεταναστεύσει. Το νησί αυτό μαζί με άλλα 50 νησιά στο αρχιπέλαγος της επαρχίας Γκούνα Γιάλα, χάνεται λόγω της αύξησης της στάθμης της θάλασας, από το λιώσιμο των πάγων στη βορειοδυτική Γροιλανδία και οι πάγοι στην Αρκτική και την Ανταρκτική, που συρρικνώνονται με ταχείς ρυθμούς, εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Επίσης, μαύρο για το πένθος για τις ζωές που χάνονται από πλημμύρες και πυρκαγιές. Σύμφωνα με την έκθεση του WWF οι πληθυσμοί θηλαστικών, ψαριών, πουλιών, ερπετών και αμφίβιων έχουν μειωθεί κατά μέσο όρο 68% από το 1970. Το 2007, τη χρονιά που η Ecoweek προσκάλεσε τον πρώην αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Αλ Γκορ να μιλήσει στο Μέγαρο Μουσικής για την κλιματική αλλαγή, στις πυρκαγιές τη χρονιά εκείνη και μόνο, έχασαν τη ζωή τους περισσότερα από 60.000 ζώα. Οι εικόνες από τις πρόσφατες πυρκαγιές με τα καμμένα ζώα κατά εκατοντάδες συγκλόνισαν όλους, όμως γρήγορα ξεχάστηκαν.
Μαύρο και για τα καμμένα δάση. Οι πυρκαγιές του 2007 κατέστρεψαν περισσότερα από 2.688.340 στρέμματα γης και 4,5 εκατομμύρια ελαιόδεντρα. Το 2023 οι πυρκαγιές κατέστρεψαν πάνω από 1.800.000 στρέμματα δασικών και άλλων εκτάσεων. Τα νούμερα είναι τεράστια. Στην Ελλάδα εκδηλώνονται κάθε χρόνο περίπου 10.000 πυρκαγιές και καίγονται κατά μέσο όρο 386.812 στρέμματα. Μικρό παιδί θυμάμαι ακόμη την πυρκαγιά που κατέστρεψε ‘το βουνό’, το πευκόδασος που επισκεπτόμασταν οικογενειακά τις Κυριακές για να δούμε τις πανέμορφες μαργαρίτες και να μυρίσουμε το άγριο θυμάρι, πάνω από τη Γλυφάδα, μέχρι που κάηκε τη δεκαετία του 1970 και στη συνέχεια ανοικοδομήθηκε εξ ολοκλήρου.
Μαύρο και για τα πλαστικά που η παγκόσμια παραγωγή τους ξεπερνάει τους 280 εκατομμύρια τόνους και από τα οποία ανακυκλώνονται μόνο το 1%. Με αποτέλεσμα να έχουν γεμίσει οι θάλασσες μικροπλαστικά και πλαστικές ίνες – κατά 92% από τον πολυεστέρα, που χρησιμοποιείται στα ρούχα, προκαλώντας τον θάνατο και καταλήγοντας στο πιάτο μας. Από έρευνα του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Swansea της Ουαλίας, για τα μικροπλαστικά στις ελληνικές θάλασσες από το 2009 μέχρι σήμερα, με βάση χιλιάδες
δειγματοληψίες άμμου σε 167 παραλίες σε όλη την Ελλάδα, δεν εντοπίστηκε ούτε ένα δείγμα που να μην περιέχει ίνες μικροπλαστικών. Από τα πιο πολυσύχνατα νησιά μέχρι τις ακατοίκητες βραχονησίδες.
Μαύρο για το μέλλον των νέων που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την κρίση αυτή, εξαιτίας του τρόπου ζωής που έμαθαν από τη γενιά μας. Όμως, που θα πρέπει να ξεχάσουν πολλές από τις συνήθειες και ευκολίες που συνήθισαν και να προσαρμοστούν σε έναν διαφορετικό κόσμο, που πολλά που σήμερα τα θεωρούν δεδομένα, πιθανόν να μην υπάρχουν πιά.
Ενόψει της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP28) στο Ντουμπάι, πραγματοποιήθηκε δημοσκόπηση από τη UNICEF, σε συνεργασία με το YOUNGO, το επίσημο δίκτυο της Σύμβασης Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) και το COP28 Youth Climate Champions. Η δημοσκόπηση επικεντρώθηκε στις δεξιότητες και την εκπαίδευση των νέων και κατά πόσο τα παιδιά και οι νέοι διαθέτουν τα εφόδια για να ανταπεξέλθουν στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η δημοσκόπηση πραγματοποιήθηκε σε 59 χώρες και στην Ελλάδα και συγκέντρωσε πάνω από 770.000 απόψεις προκειμένου να εισακουστούν οι χιλιάδες φωνές παιδιών και νέων για ένα βιώσιμο, δίκαιο μέλλον για το κλίμα. Στην Ελλάδα συμμετείχαν 422 παιδιά ηλικίας 15-19 ετών (60%) και νέοι 20-24 ετών (16%) με τα κορίτσια να συμμετέχουν πιο ενεργά (65%). Οι περισσότεροι συμμετέχοντες ήταν από την Αττική, την Κεντρική Μακεδονία, τη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο.
Οι απαντήσεις των μαθητών και νέων από την Ελλάδα ήταν άκρως διαφωτιστικές. Παραδείγματος χάριν, στην ερώτηση αν λαμβάνουν την κατάλληλη εκπαίδευση κι εφοδιάζονται με τις ανάλογες δεξιότητες για να ανταποκριθούν στην κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, η πλειοψηφία των παιδιών (65-75%) δήλωσε πως όχι. Κατά 82% συμφώνησαν ότι αν δεν μάθουν για την κλιματική αλλαγή και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να την αντιμετωπίσουν, θα κινδυνεύσουν στο μέλλον. Αν και 60% πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν κάτι για να βελτιωθούν οι κλιματικές πολιτικές στην Ελλάδα, το 55% των παιδιών και των νέων δεν ξέρουν πώς να συμβάλουν στην αλλαγή των κλιματικών πολιτικών της Ελλάδας.
Θα κλείσω με τη φωνή δύο νέων και το μήνυμά τους στους παγκόσμιους – και Έλληνες – ηγέτες (έκθεση της Unicef Report Greece, Η φωνή σου μετράει):
«Κάντε με το παράδειγμά σας, με τις στρατηγικές και τα λόγια σας, με όλες σας τις δυνάμεις ξεκάθαρο σε όλους ανεξαιρέτως ότι υπάρχουν μόνο δύο επιλογές: ή συνεχίζουμε όπως είμαστε για όσες δεκαετίες αντέξει το ανθρώπινο γένος ή αλλάζουμε τώρα ώστε να σώσουμε ότι σώζεται για τις επόμενες γενιές.» Κορίτσι 18 χρονών, Θεσσαλία
«Πρέπει να ενωθούμε όλοι μαζί για τον κοινό μας στόχο! Άμα δεν λάβουμε μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος αμέσως δεν θα μείνει πλανήτης για να μένουμε.» Κορίτσι 17 χρονών, Κεντρική Μακεδονία
Καλή Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2024!
*Ο Ηλίας Μεσσίνας είναι αρχιτέκτονας, πολεοδόμος και συγγραφέας βιβλίων για τον αειφορικό σχεδιασμό. Δημιουργός του Ecoweek.
