Πριν από δεκαοκτώ χρόνια γεννήθηκε η δεύτερη κόρη μου. Η γέννησή της συνέπεσε με την εβραϊκή εορτή της Σκηνοπηγίας (ή Σουκώθ στην εβραϊκή). Η εορτή κατά την οποία οι Εβραίοι ευχαριστούν το Θεό για τη συγκομιδή των καρπών. Η γιορτή της Σκηνοπηγίας αναφέρεται και στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον όπου ο Ιησούς μεσούσης της εορτής δίδαξε τα πλήθη στην Ιερουσαλήμ και τέλεσε σπονδή νερού, για την ευλογία του ύδατος.
Τη γέννηση της κόρης μου γιορτάσαμε φυτεύοντας δέντρα με φυσικό λίπασμα από κομπόστ και βρόχινο νερό που μαζεύουμε σε στέρνα.
Την ίδια χρονιά, συνειδητοποίησα ότι ως πατέρας έχω πλέον υποχρεώσεις και απέναντι στην επόμενη γενιά. Ξεκίνησα λοιπόν την «Εβδομάδα Οικολογίας» ή Ecoweek στην Αίγινα και στη συνέχεια σε 17 χώρες. Η Ecoweek δραστηριοποιήθηκε σε δεκάδες πόλεις και μέσα από εργαστήρια αειφορικού σχεδιασμού και κυκλικής οικονομίας, πρότεινε λύσεις και ενδυνάμωσε τις τοπικές κοινότητες. Πολλές προτάσεις υλοποιήθηκαν με placemaking και ελαφρές κατασκευές στο δημόσιο χώρο. Η Ecoweek πραγματοποίησε και δενδροφυτεύσεις, ιδιαίτερα μετά την μεγάλη πυρκαγιά στο Ν. Ηλείας το καλοκαίρι του 2007 με τη στήριξη του Ιδρύματος Νιάρχος.
Τα δέντρα παράγουν οξυγόνο, ρυθμίζουν τον κύκλο του νερού, συγκρατούν το έδαφος, αποτελούν οικοσύστημα για πολλά είδη που ζουν σε αυτά, ενώ η σκιά τους στις πόλεις μειώνει το φαινόμενο της θερμικής νησίδας. Επίσης, καθαρίζουν τον αέρα και συγκρατούν το νερό πριν πλημμυρίσει τους δρόμους και τα υπόγεια στις δυνατές μπόρες.
Εκατομμύρια δέντρα έχουν φυτευτεί στο Ισραήλ από το 1903 σε περιοχές όπως στην έρημο του Νέγκεβ, μετατρέποντας άγονες περιοχές σε κατοικήσιμες και καλλιεργήσιμες. Δέντρα φυτεύουν και οι τοπικές κοινότητες στην Αφρική, με πρωτοβουλία ακτιβιστών όπως η Νομπελίστα Wangari Mathai, με σκοπό να συγκρατήσουν την ερημοποίηση και να διατηρήσουν τις βροχές και τις καλλιέργειες για έναν συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό.
Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια, κόβονται χιλιάδες δέντρα για να ελευθερωθεί γη για περισσότερες και μεγαλύτερες οικοδομές. Δάση αποψιλώνονται για την καλλιέργεια ζωοτροφών καταστρέφοντας και το υπέδαφος και τα υπόγεια ύδατα εξαιτίας των χημικών λιπασμάτων.
Τον δεύτερο χρόνο δράσης της, η Ecoweek προσκάλεσε τον Αλ Γκορ στην Αθήνα να μιλήσει για την κλιματική αλλαγή. Το Μέγαρο γέμισε, αλλά λίγα άλλαξαν. Τότε ακόμη, πολλοί μας έλεγαν: ‘Κύριε Μεσσίνα, ωραία όλα αυτά που μας λέτε εσείς και ο κύριος Γκορ, όμως η κλιματική αλλαγή δεν αφορά την Ελλάδα, μια μικρή χώρα.’ Τα τελευταία χρόνια, οι τεράστιες καταστροφές από πυρκαγιές και πλημμύρες έχουν δυστυχώς διαψεύσει και τους πιό αφελείς.
Τι προκαλεί την κλιματική αλλαγή; Κατά τη διεθνούς κύρους Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) τα πράγματα είναι αρκετά ξεκάθαρα. Η κλιματική αλλαγή προκαλείται από την ανθρωπογενή δραστηριότητα στον πλανήτη, από την καύση ορυκτών καυσίμων και από τον τρόπο που αλλάζει η χρήση γης. Με αποτέλεσμα να έχει αυξηθεί η θερμοκρασία του πλανήτη κατά ένα βαθμό από το τέλος του 19ου αιώνα.
Τι προκαλεί η κλιματική αλλαγή; Κατά τους επιστήμονες, η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί ταχεία τήξη των παγετώνων που στη συνέχεια προκαλεί την αύξηση της στάθμης της θάλασσας και πλημμύρες που προκαλούν τεράστιες καταστροφές, κυρίως σε παραθαλάσσιες περιοχές και σε πόλεις ακόμη και σε νησιά που σιγά σιγά χάνονται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Σε αντίθεση με τις καταστροφές που προκαλεί το νερό, η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί ξηρασία που στη συνέχεια προκαλεί τεράστιες πυρκαγιές στα δάση, με κόστος που ολοένα και αυξάνεται σε ανθρώπινες ζωές και υλικές ζημιές καθώς και στην καταστροφή οικοσυστημάτων που δύσκολα επανέρχονται.
Οι επιστήμονες, όπως οι Donella Meadows, Jorgen Randers και Dennis Meadows μιλούν για «Τα όρια της ανάπτυξης» και κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ήδη από το 1972. Δυστυχώς, ο κόσμος όχι μόνο δεν τους άκουσε, αλλά βρίσκεται τη στιγμή αυτή, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, στο COP27 στο Σαρμ Ελ Σεχ της Αιγύπτου πρόσφατα: «στον αυτοκινητόδρομο με κατεύθυνση την κλιματική κόλαση με το πόδι κολλημένο στο γκάζι».
Η διεθνής κοινότητα προσπαθεί να αντιδράσει, παρόλο που έχει να αντιμετωπίσει ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Συμφωνίες υπογράφηκαν στη διεθνή Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα (COP), με σημαντικό σταθμό τη Συμφωνία του Παρισίου το 2015, θέτοντας το πλαίσιο ώστε η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη να μην ξεπεράσει τους 1,5-2 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα. Δυστυχώς όμως, το πλαίσιο αυτό βασίζεται κυρίως στην καλή θέληση των εκάστοτε κρατών, με αποτέλεσμα οι συμφωνίες να παραμένουν υποσχέσεις.
Τι θα φέρει το μέλλον; Είναι σαφές ότι αν δεν κάνουμε τίποτα, το business-as-usual σενάριο κατά τους επιστήμονες θα είναι καταστροφικό. Με άλλα λόγια, είναι στο χέρι μας και μάλλον ήρθε η ώρα να σοβαρευτούμε απέναντι στην κλιματική κρίση. Σε έναν πλανήτη που οι ανεπτυγμένες χώρες απαιτούν περισσότερα από αυτά που τους αντιστοιχούν, ενώ οι αναπτυσόμενες δικαίως ζητούν να τις μιμηθούν, ανεξαρτήτως όμως του περιβαλλοντικού κόστους, γίνονται πολλά – εντούτοις ανεπαρκή – θετικά βήματα σε όλους τους τομείς. Από την ενέργεια και την προστασία των ωκεανών, μέχρι την αειφορία στις πόλεις. Πόλεις στην Ευρώπη και στην Ελλάδα έχουν θέσει στόχους για κτήρια μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος μέχρι το 2030, ενώ ο στόχος για όλη την Ευρώπη είναι το 2050.
Προσπαθώ να βλέπω το μισό γεμάτο ποτήρι και αποφεύγω την κινδυνολογία. Όπως δεν περιμένω αφελώς από την τεχνολογία να λύσει τα προβλήματα που δημιούργησε η τεχνολογία και οι συνήθειές μας ιδιαίτερα η υπερκατανάλωση. Παρόλο που πολλά τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, είναι σίγουρα στη σωστή κατεύθυνση. Προτιμάω να εστιάζω στα όμορφα και πρακτικά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε στην καθημερινότητά μας συνδυάζοντας την ανθρώπινη νοημοσύνη (υποβοηθούμενοι και από την τεχνητή), την τεχνολογία και τη δύναμη της φύσης. Μια σχέση συνεργασίας, δηλαδή, όχι κατάκτησης ή εξάρτησης.
Προσωπικά, εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες έχω συμπεριλάβει στην καθημερινή μου ρουτίνα την οικιακή κομποστοποίηση οργανικών απορριμμάτων στο σπίτι. Το οργανικό λίπασμα εμπλουτίζει το χώμα χωρίς χημικά και μειώνει τα απόβλητα, τη χρήση γης για χωματερές με τεράστια επιβάρυνση στις τοπικές κοινότητες και μειώνει τις εκπομπές μεθανίου – αέριο θερμοκηπίου – στην ατμόσφαιρα. Πολλές πόλεις έχουν αναπτύξει παρόμοια προγράμματα για γειτονιές ολόκληρες με τεράστιο περιβαλλοντικό κέρδος και για τις ίδιες τις πόλεις – λιγότερα απορριμματοφόρα στους δρόμους, λιγότερος θόρυβος και ρύπανση του αέρα. Ακόμη μεγαλύτερο το κέρδος για το θαλάσσιο περιβάλλον που καταστρέφεται από τα χημικά λιπάσματα που καταλήγουν στους ωκεανούς. Παρόλο που στην Αίγινα υπάρχουν αυλές σε σχεδόν κάθε σπίτι, κανένας δήμαρχος δεν το τόλμησε, όσο και αν προσπάθησα. Τον τελευταίο χρόνο έχω αποκτήσει άλλη μια καθημερινή συνήθεια στους πρωινούς μου περιπάτους: να μαζεύω πλαστικά σκουπίδια και μικροπλαστικά από τις παραλίες. Τα πλαστικά και μικροπλαστικά στη θάλασσα, καταναλώνονται από τα ψάρια που καταλήγουν στο πιάτο μας και τα πλαστικά στον οργανισμό μας. Μαζεύοντας τα πλαστικά, βοηθάμε τη φύση να καθαρίσει. Το θέμα των μικροπλαστικών συζητήθηκε και στο 9ο Συνέδριο για τους Ωκεανούς στην Αθήνα, ενώ πολλοί φορείς ήδη ασχολούνται με το σημαντικό αυτό θέμα και στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Ελπίζοντας για περισσότερες πρωτοβουλίες και στο άμεσο μέλλον.
Μαθαίνοντας και ενεργοποιώντας το δημιουργικό μας ταλέντο μπορούμε να κάνουμε πολλά. Να δώσουμε ελπίδα στους νέους και μια ανάσα στον πλανήτη Γη, από όπου είμαστε περαστικοί. Συμβάλλοντας παράλληλα στο να παραδώσουμε στα παιδιά μας ένα περιβάλλον καλύτερο από αυτό που μας άφησαν οι γονείς μας.
* Αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, σύμβουλος περιβάλλοντος και δημόσιας διαβούλευσης. Συγγραφέας για θέματα αειφορικού σχεδιασμού και για κτήρια πολιτιστικής κληρονομιάς. τ. επιστημονικός σύμβουλος του ΥΠΠΟ για το Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο. Δημιουργός του Ecoweek.
