Σε πολυσήμαντη, διαφιλονικούμενη έννοια εξελίσσεται εδώ και χρόνια ο λαϊκισμός, που αν και «ξετρύπωσε» από ακαδημαϊκά έδρανα για να περιγράψει μια συγκεκριμένη συνθήκη, αποκτά όλο και περισσότερα νοήματα, τόσα όσα και όλοι εκείνοι που ο καθένας από την πλευρά του προσπαθεί να νοηματοδοτήσει. Ακαδημαϊκοί, διανοούμενοι, ερευνητές κοινωνικών και πολιτικών επιστημών, αλλά κυρίως και τα Πολιτικά κόμματα νοηματοδοτούν συνήθως διαφορετικά ο καθένας τον λαϊκισμό, φέρνοντας στην επιφάνεια την αδυναμία να αποκτήσει μια ενιαία σημασία.
Χαρακτηριστικό προς αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή την πολυσημία και το διαφιλονικούμενο χαρακτήρα του λαϊκισμού στην κατανόηση του από τον μέσο Έλληνα ψηφοφόρο, αποτελούν τα ευρήματα της πολιτικής έρευνας που πραγματοποίησε (Ιανουάριος 2024) η εταιρεία δημοσκοπήσεων Prorata, με τίτλο «το Αίνιγμα του Κέντρου» σε μια προσπάθεια να αποτυπωθούν οι τάσεις που ορίζουν το πολιτικό κέντρο.
Ειδικότερα, στην ενότητα «Λαϊκισμός και Δημαγωγία», η έρευνα θέτει προς διερεύνηση δύο διαφορετικές και αντίθετες εκδοχές για τον ορισμό του λαϊκισμού. Πιο συγκεκριμένα, οι πολίτες κλήθηκαν να απαντήσουν στο ερώτημα που αποτυπώνει τις δυο διαφορετικές αλλά κυρίαρχες στον πολιτικό λόγο, αντιλήψεις σχετικά με την έννοια του λαϊκισμού, όπως διαμορφώνονται μέσα στο χρόνο ως αποτέλεσμα της διαμάχης του πολιτικού ανταγωνισμού.
Συγκεκριμένα στο ερώτημα: Η κυρίαρχη μορφή λαϊκισμού στην Πολιτική αφορά κυρίως σε υποσχέσεις που δεν είναι εφικτό να εφαρμοστούν ή σε μια προσπάθεια χειραγώγησης υπό το μανδύα του τεχνοκρατισμού; Οι πολίτες φαίνεται να αντιλαμβάνονται πλειοψηφικά κατά 49% ως λαϊκισμό την επικρατούσα ηγεμονική άποψη όπως αυτή διαμορφώνεται κυρίως από το Κυβερνών Κόμμα. Ότι δηλαδή, ο λαϊκισμός συνδέεται με την εφικτότητα των πολιτικών αποφάσεως και πρακτικών, απαντώντας πλειοψηφικά ότι λαϊκισμός στην πολιτική αποτελούν οι υποσχέσεις που δεν είναι εφικτό να εφαρμοστούν, ενώ 42% των ερωτηθέντων από το σύνολο του γενικού πληθυσμού απαντά ότι λαϊκισμό συνιστά η προσπάθεια χειραγώγησης υπό το μανδύα του τενχοκρατισμού (Γράφημα 1).
Ωστόσο, μεγάλο ενδιαφέρον στην εν λόγω έρευνα παρουσιάζουν οι αντιλήψεις περί λαϊκισμού στην πολιτική, ανά πολιτική τοποθέτηση των ερωτηθέντων. Οι πολίτες στο ίδιο ερώτημα: “Η κυρίαρχη μορφή λαϊκισμού στην Πολιτική αφορά κυρίως σε υποσχέσεις που δεν είναι εφικτό να εφαρμοστούν ή σε μια προσπάθεια χειραγώγησης υπό το μανδύα του τεχνοκρατισμού;”, φαίνεται να αντιλαμβάνονται διαφορετικά τον λαϊκισμό ανάλογα με τον πολιτικό χώρο στον οποίο δηλώνουν ότι ανήκουν.
Πιο συγκεκριμένα, οι ερωτηθέντες που πρόσκεινται στο κόμμα της Νέας Δημοκρατίας απαντούν με το μεγαλύτερο ποσοστό 77% ότι λαϊκισμός είναι οι ανέφικτες υποσχέσεις, ενώ στον αντίποδα βρίσκονται όσοι τοποθετούνται στο ΜΕΡΑ25, όπου σε αυτή την περίπτωση το 71% θεωρεί ότι λαϊκισμός αποτελεί η προσπάθεια χειραγώγησης υπό το μανδύα του τεχνοκρατισμού και μόνο το 13% του εν λόγου πολιτικού χώρου αντιλαμβάνεται ως λαϊκισμό τις ανέφικτες υποσχέσεις. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν σχετικά με την αντίληψη περί λαϊκισμού και οι απαντήσεις όσων τοποθετούνται και στα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα, όπου τα κόμματα που τοποθετούνται πιο Αριστερά στον πολιτικό άξονα αυξάνουν την πεποίθησή τους ότι λαϊκισμό αποτελεί η προσπάθεια χειραγώγησης υπό το μανδύα του τεχνοκρατισμού (Γράφημα 2).
Ωστόσο, τα ευρήματα της εν λόγω έρευνας περί αντίληψης του λαϊκισμού, επιβεβαιώνουν το διαφιλονικούμενο χαρακτήρα του καθώς και την αδυναμία για καθολική εννοιολογική συγκρότηση, ενώ παράλληλα αποτυπώνουν την υπόσταση του όρου με όρους καθαρά πολιτικού ανταγωνισμού στο δημόσιο λόγο.
Σε αυτή την κατεύθυνση, θα έλεγε κανείς πως δεν αποτελεί τυχαία επιλογή, η χρήση του όρου πλειοψηφικά από τους ομιλητές στο 15ο Συνέδριο του κυβερνώντος κόμματος, σε μια προσπάθεια να φορτίσουν τη διαφιλονικούμενη έννοια του λαϊκισμού με το κυρίαρχο αφήγημα περί ανέφικτων υποσχέσεων…
* Η Βάσω Μουρελά είναι πολιτικός επιστήμονας
