Το καθαρό brain drain της περιόδου 2010-2021 είναι 250.000 Έλληνες, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, που επικαλείται ο ΥΠΟΙΚ. Κόσμος πάει και έρχεται. Ακόμη και την περίοδο της σιδερένιας κρίσης καταγράφονται επιστροφές. Το 2015, για παράδειγμα, 30.460 ήρθαν, αλλά 55.977 πήραν τον μεγάλο δρόμο για τον κόσμο. Μειώθηκε η διαρροή το 2021, αλλά 34.286 άνθρωποι είναι μια πόλη μικρή.
Φεύγουν ακόμη Έλληνες και θα φεύγουν κι άλλοι θα έρχονται. Μιλάμε για μετακινήσεις σαν να είναι κάτι κακό -σε σύστημα καπιταλιστικό;- και επιδιώκεται κυρίως, με οικονομικά μέτρα, «επιστροφή στις ρίζες» για το εργατικό δυναμικό. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι μεταφύτευση δεν γίνεται χωρίς ρίζες. Τις κουβαλούν, συνδέονται, συμμετέχουν σε κοινότητες που δεν έχουν καμία σχέση με το πού βρίσκεσαι σωματικά, πολύ λιγότερο με το πού γεννήθηκες, ψηλώνουν, εφευρίσκουν καινούργιους εαυτούς.
Το κεφάλαιο γνώσης, όπως και κάθε κεφάλαιο, αν δεν επενδυθεί, χάνεται, εξανεμίζεται. Οι δεξιότητές τους, χωρίς πρακτική εφαρμογή, θα απαξιώνονταν.
Έχοντας τις ρίζες τους στην Ελλάδα, τα πρόσωπα αυτά θα φέρουν κάτι στην πατρίδα τελικά, από κουλτούρα αυτοπεποίθησης και μάτια ανοικτά, μέχρι επαφές. Κάποιοι ίσως επενδύσουν στην επόμενη γενιά Ελλήνων επιστημόνων, είτε άμεσα στην Ελλάδα, είτε δίνοντας ευκαιρίες στους νεότερους να φύγουν επίσης.
Ούτε διαρροή ούτε απειλή, λοιπόν; Μήπως κύμα; Δεν υπάρχει κύμα που να μη φτάνει στην ακτή.
Κυκλοφορία εντός και εκτός Ελλάδας, κινητικότητα, δικτύωση, γνώση κι εμπειρία, διεύρυνση.
Αυτό δεν θα λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά προς όφελος και της ελληνικής κοινωνίας; Ακόμη κι αν δεν επιστρέψει άμεσα ή 100% ο Έλληνας που δοκιμάζεται σε άλλη γη.
Εκεί που είναι δίνει νόημα ελληνικό. Μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα του καθηγητή στο ΜΙΤ Κ. Δασκαλάκη θα σε πείσει γι’ αυτό. Το ποίημα «Σατραπεία» του Κ.Π. Καβάφη σε υποδέχεται, που τις εύκολες λύσεις δεν καταδέχεται.
