Βαγγέλης Βιτζηλαίος*
Μπορεί το ετήσιο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum) να έχει χάσει την αίγλη των ετών της υπερ-παγκοσμιοποίησης (από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ως τα τέλη αυτής του 2000), ωστόσο αποτελεί πάντα μία διοργάνωση στην οποία οι συγκεντρωμένες οικονομικές, επιχειρηματικές και πολιτικές ελίτ συζητούν τις προκλήσεις και διαμορφώνουν τάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Το φετινό Φόρουμ επιβεβαίωσε την πολυπλοκότητα στο ρευστό διεθνές σκηνικό δείχνοντας ότι οι υφιστάμενες προκλήσεις και οι νέες που ανακύπτουν, καθώς και εμπεδωμένες κρίσεις απαιτούν νέους τρόπους διαχείρισης αφού οι παλιές «συνταγές» της παγκόσμιας (οικονομικής) διακυβέρνησης μοιάζουν παντελώς ξεπερασμένες.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι εδώ, όπως και οι κίνδυνοί της
Η τεχνητή νοημοσύνη και η διαχείριση των κινδύνων και των προοπτικών που διανοίγει σε σειρά πτυχών της τεχνολογικής και οικονομικής ανθρώπινης δραστηριότητας, φυσικά, κατείχε κεντρικό ρόλο στις εργασίες του Φόρουμ στο ελβετικό θέρετρο του Νταβός, δείχνοντας ότι αποτελεί μαζί με την κλιματική προσαρμογή κορυφαίο διακύβευμα για το μέλλον της ανθρώπινης δραστηριότητας, διαπερνώντας το σύνολο των πεδίων της.
O πρόεδρος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες προειδοποίησε για την «υπαρξιακή απειλή» που θέτει «η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης χωρίς δικλείδες ασφαλείας» επισημαίνοντας το ενδεχόμενο να αυξήσει την ανισότητα στον κόσμο. Έκθεση του ΔΝΤ, τα συμπεράσματα της οποίας παρουσίασε η Γενική Διευθύντριά του Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, επεφύλασσε σημαντικά συμπεράσματα για το μέλλον της εργασίας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα ευρήματα, σχεδόν το 40% της παγκόσμιας απασχόλησης εκτίθεται στην τεχνητή νοημοσύνη, με τις αναπτυγμένες οικονομίες να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερους κινδύνους από αυτήν -αλλά και περισσότερες ευκαιρίες αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων της- σε σύγκριση με τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες. Περίπου το 60% των θέσεων εργασίας στις αναπτυγμένες οικονομίες ενδέχεται να επηρεαστούν από την ΤΝ, ενώ αντίθετα η έκθεση στις αναδυόμενες αγορές και στις χώρες χαμηλού εισοδήματος αναμένεται να είναι 40% και 26%, αντίστοιχα. Στα περισσότερα σενάρια, σύμφωνα με την Έκθεση, η ΤΝ πιθανότατα θα επιδεινώσει τη συνολική ανισότητα.
Ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Κρίστιαν Λίντνερ έκανε λόγο για μία «νέα πραγματικότητα» στην παγκόσμια οικονομία, η οποία πλέον χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη επιρροή της τεχνητής νοημοσύνης και των εντεινόμενων γεωπολιτικών πιέσεων. Το σίγουρο είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη εμπεδώνεται ως μία εκ των κορυφαίων προκλήσεων για το παρόν και το μέλλον, με κυβερνήσεις και επιχειρήσεις να τη θέτουν πλέον ως σημαντικό γνώμονα για τη χάραξη των πολιτικών και των επιλογών τους.
Οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί δεν πρόκειται να αποκλιμακωθούν σύντομα
Οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί και ο γεωοικονομικός κατακερματισμός ασφαλώς είχαν την πλέον κεντρική θέση στο WEF 2024, αφού το Φόρουμ τιτλοφορήθηκε «Ανοικοδομώντας την εμπιστοσύνη» (Rebuilding Trust). Oι διεθνείς Οργανισμοί εκφράζουν διαρκώς την ανησυχία τους για την αποδυνάμωση της διεθνούς συνεργασίας σε μία κρίσιμη καμπή για τον πλανήτη. Ο πρόεδρος του ΟΗΕ κατά την ομιλία του υπογράμμισε ότι «δεν θα πρέπει να αφήσουμε τους γεωπολιτικούς διαχωρισμούς να αποτρέψουν τις παγκόσμιες απαντήσεις απέναντι σε παγκόσμιες προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή και η τεχνητή νοημοσύνη, καλώντας παράλληλα σε μεταρρύθμιση των παγκόσμιων συστημάτων διακυβέρνησης». H πρόεδρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου Νγκόζι Οκόντζο – Ιουεάλα εξέφρασε την ανησυχία της για τον αντίκτυπο των γεωπολιτικών ανταγωνισμών και της κλιματικής αλλαγής σε βασικές εμπορικές διαδρομές όπως στην Ερυθρά Θάλασσα και στις Διώρυγες του Σουέζ και του Παναμά. Σύμφωνα με το Global Cooperation Barometer 2024 που δημοσίευσε το WEF η διεθνής συνεργασία παρά την ανοδική πορεία της περασμένης δεκαετίας, από το 2020 έως το 2022 καταγράφει πτώση κατά 2%. Η Έκθεση υπογραμμίζει ότι η αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής «απαιτεί από κυβερνήσεις και επιχειρήσεις να εργαστούν μαζί», το ίδιο και στον τομέα της υγείας, ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπιστούν άμεσα κρίσεις όπως η πανδημία COVID-19. Στο πλαίσιο αυτό, αφού υπογραμμίζεται ότι «δεν είναι πιθανό να αλλάξει σύντομα το υφιστάμενο γεωπολιτικό κλίμα και να αποκλιμακωθούν σύντομα οι σχετικές αντιπαραθέσεις και ανταγωνισμοί» επισημαίνεται πως «η συνεργασία είναι πολύπλευρη και μπορεί να συνυπάρχει με τον ανταγωνισμό», μέσω εξεύρεσης κοινών συμφερόντων σε συγκεκριμένα πεδία, παρά τις διαφορές σε άλλα –μία θέση που μάλλον παραπέμπει σε ευχολόγιο παρά σε ρεαλιστική προοπτική.
Όλο ο πλανήτης στις κάλπες
Στο Φόρουμ αποτυπώθηκε και η ανησυχία για την κρισιμότητα του 2024 σε πολιτικό επίπεδο, στην πιο πυκνή εκλογική χρονιά της πρόσφατης ιστορίας, κατά την οποία πάνω από 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη θα οδηγηθούν στις κάλπες σε εθνικό/ομοσπονδιακό επίπεδο (βλ. ΗΠΑ, Ινδία, Mεξικό, κ.ά.) αλλά και σε περιφερειακό (ευρωεκλογές). H αρκετά πιθανή -σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις- επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών τον προσεχή Νοέμβριο και ιδιαίτερα οι γεωπολιτικές επιπτώσεις της ασφαλώς και αποτέλεσαν ζήτημα ευρείας συζήτησης στο Νταβός.
Στην Έκθεση Global Risks Report 2024 που δημοσίευσε το WEF ενόψει του Φόρουμ σχετικά με τους κινδύνους της επόμενης διετίας η παραπληροφόρηση αναδεικνύεται ως ο μεγαλύτερος παγκόσμιος κίνδυνος, ενώ για την επόμενη δεκαετία κυριαρχούν οι προκλήσεις που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι με αφορμή τις σημαντικές επικείμενες εκλογικές αναμετρήσεις η ευρεία χρήση παραπληροφόρησης και των εργαλείων διάδοσής τους (όπως τα fake news) ενδέχεται να υπονομεύσουν τη νομιμότητα των νεοεκλεγμένων κυβερνήσεων, οδηγώντας σε κοινωνική αναταραχή. Αναταραχές οι οποίες μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές, «από βίαιες διαμαρτυρίες και εγκλήματα μίσους έως εμφύλια αντιπαράθεση και τρομοκρατία».
Οι ανισότητες ανησυχούν ακόμη και τους… υπερ-πλούσιους
Με αφορμή τη διεξαγωγή του WEF 2024, πάνω από 250 «υπερ-πλούσιοι» από 17 χώρες απέστειλαν επιστολή προς τους ηγέτες χωρών που έδωσαν το παρών στο Φόρουμ ζητώντας να φορολογηθούν περαιτέρω ώστε να συνεισφέρουν για καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες στον πλανήτη. Και φυσικά θα αναρωτηθεί κανείς γιατί ανέλαβαν την πρωτοβουλία αυτή (υπό τον τίτλο Proud to Pay More). Μα φυσικά εξαιτίας των κινδύνων που προκύπτουν από την όξυνση των ανισοτήτων. «Η ανισότητα έχει φτάσει σε σημείο καμπής και το κόστος της για τον κίνδυνο οικονομικής, κοινωνικής και οικολογικής σταθερότητας είναι σοβαρό – και αυξάνεται καθημερινά. Εν ολίγοις, χρειαζόμαστε δράση τώρα» αναφέρεται χαρακτηριστικά στη διακηρυκτική πλατφόρμα.
Συμπερασματικά, οι οικονομικές, επιχειρηματικές, πολιτικές, ακαδημαϊκές ελίτ που συμμετείχαν στις ζυμώσεις του φετινού Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ κατέδειξαν προβληματισμούς αλλά και αμηχανία απέναντι στους συσχετισμούς που έχουν διαμορφωθεί στον πλανήτη. Αφενός μία αδυναμία και έλλειψη λύσεων απέναντι στην άνοδο του ακροδεξιού λαϊκισμού αφετέρου μία δυσκολία ανάδειξης ουσιαστικών λύσεων ενίσχυσης της συνεργασίας διεθνώς και του πολυμερούς μοντέλου και της μεταρρύθμισης των διεθνών Οργανισμών και γενικότερα της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης. Το «business as usual» στο οποίο βάδιζαν με ασφάλεια οι αποστασιοποιημένες από τις κοινωνίες ελίτ στα χρόνια άνθησης της παγκοσμιοποίησης -οξύνοντας, φυσικά, τις ανισότητες σε πολλαπλά επίπεδα- πλέον, όχι μόνο δεν μπορεί να απαντήσει στις σύγχρονες προκλήσεις, αντίθετα γίνεται παράγοντας επιδείνωσης των συνθηκών προκαλώντας νέες κρίσεις.
*Συντονιστής Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων ΕΝΑ, Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Πειραιώς – Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 17ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου ΕΝΑ
