Ενώ μέχρι πρόσφατα οι μεταλλάξεις του κορωνοϊού γεννιόντουσαν από την υπό παραλλαγή ΧΒΒ (ΧΒΒ.1.16, ΧΒΒ.2.3, κλπ) ξαφνικά από τον Σεπτέμβριο του 2023 μια παλιότερη μετάλλαξη, η ΒΑ.2.86 η οποία ήταν μετάλλαξη της «Όμικρον» άρχισε να δημιουργεί νέες υπό παραλλαγές την JN.1, JN.2 και JN.3. Κυρίαρχη μετάλλαξη με τεράστια εξάπλωση είναι JN.1 η οποία επιταχύνθηκε το Νοέμβριο, τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο του 2024. Η μετάλλαξη JN.1 είναι το δεύτερο μεγαλύτερο κύμα από την αρχή της πανδημίας (το πρώτο μεγάλο κύμα ήταν η «Όμικρον» Δεκέμβρη 2021 -Ιανουάριος 2022 ). Ως μετάλλαξη της «Όμικρον» έχει ακόμα μεγαλύτερη ταχύτητα μετάδοσης.
Επί του παρόντος, λόγο έλλειψης άμεσης παρακολούθησης σε ημερήσια βάση για νέες περιπτώσεις Covid-19, η ανάλυση λυμάτων είναι η κύρια αξιόπιστη μέθοδος για την εκτίμηση των ποσοστών μόλυνσης. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία μέχρι τις 22 Δεκεμβρίου, η ανάλυση δεδομένων του CDC στις ΗΠΑ έδειξε ότι υπήρχαν περίπου 1,4 εκατομμύρια νέες λοιμώξεις ημερησίως στις ΗΠΑ. Έκτοτε, υπήρξε αξιοσημείωτη αύξηση στα ποσοστά μόλυνσης. Υπολογίζεται ότι στην κορύφωση του κύματος JN.1, το οποίο πλησιάζει μέσα στον Ιανουάριο, το ποσοστό μόλυνσης μπορεί να φτάσει περίπου τα 2 εκατομμύρια περιπτώσεις την ημέρα στις ΗΠΑ. Αυτή η προβολή υπογραμμίζει την επικείμενη προσέγγιση της κορύφωσης του κύματος, τονίζοντας την ανάγκη για εγρήγορση και ετοιμότητα.
Η JN.1 είναι ένα παγκόσμιο κύμα, με πολύ γρήγορη άνοδο παγκοσμίως καθώς αυτή η παραλλαγή επικράτησε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Εκτός από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες βρέθηκαν με έξαρση κρουσμάτων της JN.1, όπως η Σουηδία το Ηνωμένο Βασίλειο και με πολύ περισσότερα κρούσματα η Δανία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ισπανία κλ.π. Στις περισσότερες όμως χώρες μόνο προς το τέλος Δεκεμβρίου άρχισαν τα κοινωνικά συστήματα να λαμβάνουν υπόψη την εξάπλωση του κύματος. Με τόσους αναπνευστικούς ιούς να κυκλοφορούν ταυτόχρονα, θα έπρεπε να βλέπαμε ανθρώπους να φορούν μάσκες παντού στις συναθροίσεις πολύ πριν τις γιορτές. Υπάρχει μια κατάσταση γενικής άρνησης να ληφθούν απλά μέτρα για τη μείωση του κινδύνου μόλυνσης και αυτό μπορεί να το δει κάποιος σε όλες τις χώρες.
H βέλτιστη στρατηγική είναι η προστασία από τη βαριά νόσηση των ηλικιωμένων και των ευάλωτων. Αυτό είναι περισσότερο επιτακτικό, ενόψει της μη εφαρμογής περιοριστικών μέτρων που εφαρμόζόταν τα προηγούμενα έτη της πανδημίας. Η στρατηγική των περισσότερων χωρών εφεξής είναι να μάθουμε να ζούμε με τον κορωνοϊό. Η στρατηγική όμως αυτή, χωρίς προστασία με εμβολιασμούς των ευάλωτων ατόμων, θα εξακολουθεί να δίνει εισαγωγές στα νοσοκομεία και ποσοστά θανάτων. Στη χώρα μας, το πρόσφατο κύμα άρχισε στα τέλη Νοεμβρίου και κορυφώνεται εντός του Ιανουαρίου.
Ενόψει της μη τήρησης πλέον μέτρων προστασίας, της αύξησης της κινητικότητας λόγω εορτών και της εμφάνισης πολλαπλών ιών ταυτόχρονα ο κίνδυνος για τα ευάλωτα άτομα πολλαπλασιάζεται. Τα άτομα αυτά θα πρέπει να προστατευτούν άμεσα διότι ο ιός δεν είναι εξαλείφεται, εξακολουθεί να υπάρχει και αναζητεί να βρει απροστάτευτα άτομα. Η μάσκα κρίνεται απαραίτητη για τα ευάλωτα άτομα ως μέσω αυτοπροστασίας. Επίσης οι νοσούντες θα πρέπει να φορούν μάσκα στις επαφές με άλλα άτομα ώστε να προστατεύουν τα άτομα με τα οποία έρχονται σε επαφή. Η αύξηση των εμβολιασμένων και τα νέα αντιικά φάρμακα γι’ αυτούς που δεν έχουν φυσική ανοσία μπορούν να αποτρέψουν τη βαριά νόσηση. Ενώ οι λοιμώξεις έχουν σαφώς αυξηθεί, η αύξηση των εισαγωγών στα νοσοκομεία ευτυχώς δεν αυξήθηκε αναλογικά.
Η απουσία σημαντικής αύξησης των νοσηλειών είναι θετικό σημάδι και πιθανότατα μπορεί να αποδοθεί στην ευρεία έκθεση στον ιό τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Αυτή η έκθεση περιλαμβάνει εμβολιασμούς και αναμνηστικά εμβόλια, προηγούμενες λοιμώξεις ή συνδυασμό και των δύο, συμβάλλοντας σε έναν ορισμένο βαθμό ανοσίας σε επίπεδο πληθυσμού. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι εξακολουθεί να υπάρχει μια αξιοσημείωτη ευαισθησία μεταξύ των ηλικιωμένων ατόμων, υποδηλώνοντας συνεχή ευπάθεια σε αυτά τα άτομα. Ακόμα είναι σημαντικό να τονιστεί ότι καθώς περνούν τα χρόνια, η ανοσία εξασθενεί. Επιπλέον τα άτομα που έχουν νοσήσει με συμπτώματα μακράς διάρκειας (long covid) είναι εξασθενημένα.
Οι εμβολιασμοί όμως για κορωνοϊό είναι σε απαράδεκτο χαμηλό αριθμό, περίπου 200.000 ενώ για την γρίπη είναι περίπου 2 εκατομμύρια στην χώρα μας. Βρισκόμαστε στον πέμπτο χρόνο από την εμφάνιση του κορωνοϊού από το 2019 στην Κίνα και εξακολουθεί να αυξάνει ταχύτητα μετάδοσης του.
Είχαμε νέες, υπερ-μεταλλαγμένες παραλλαγές να εμφανίζονται μόνο δύο φορές κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Όταν η «Όμικρον» εμφανίστηκε τον Νοέμβριο του 2022, είχε περισσότερες από 30 νέες μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη ακίδα. Ομοίως, όταν η BA.2.86 εμφανίστηκε περίπου τον Σεπτέμβριο του 2023 και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε JN.1, δημιούργησε και πάλι πάνω από 30 μεταλλάξεις.
Οι τόσες πολλές μεταλλάξεις ίσως να προοιωνίζουν ότι, θα υπάρξει μια άλλη μετάλλαξη στο μέλλον για την οποία δεν είμαστε καθόλου προετοιμασμένοι και θα οδηγήσει σε ένα ακόμη πολύ μεγάλο κύμα στον πλανήτης. Παρά το γεγονός ότι ο ιός εξακολουθεί να ανακαλύπτει νέους τρόπους για να διεισδύσει στον ανώτερο αναπνευστικό μας σύστημα, δεν διαθέτουμε μια συγκεκριμένη στρατηγική αντιμετώπισης για να προστατευθούμε από αυτές τις λοιμώξεις, να περιορίσουμε τη διασπορά τους και να αντιμετωπίσουμε τις μελλοντικές του παραλλαγές.
* Αναπληρωτής καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
