Η παρούσα δημοσίευση αποτελεί συνέχεια διπλωματικής εργασίας με τίτλο «Εξέλιξη της τεχνολογίας εξόρυξης χρυσού από προσχωματικά κοιτάσματα» που ολοκληρώθηκε πρόσφατα στην Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης από τον φοιτητή Μαθιουδάκη Σπυρίδωνα με επιβλέποντα καθηγητή τον κ. Μανόλη Μανούτσογλου και μέλη της τριμελούς εξεταστικής τους Επίκουρους Καθηγητές κ.κ. Ξηρουδάκη Γεώργιο και Πετράκη Ευάγγελο.
To επιστημονικό άρθρο με τίτλο «Τεχνολογίες εξόρυξης αλλουβιακών κοιτασμάτων χρυσού από την αρχαιότητα έως σήμερα» παραθέτει μια περιεκτική και χρονολογική περιγραφή των τεχνολογικών προόδων στην εξόρυξη αλλουβιακών κοιτασμάτων χρυσού. Ο χρυσός είναι ένα πολύτιμο μέταλλο και εμπόρευμα που έπαιξε και παίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πολιτιστική εξέλιξη του πολιτισμού μας.
Οι αρχέγονες μέθοδοι εξαγωγής χρυσού από τις κοίτες των ποταμών πραγματοποιήθηκαν στην Αρχαία Μικρά Ασία και στην Αρχαία Ελλάδα. Ευρήματα χρυσού χρονολογούνται περί του 5000 π.Χ. στην περιοχή της Μεσογείου (Χρυσό σκουλαρίκι στο Διμήνι Μαγνησίας κατά την ύστερη Νεολιθική εποχή και χρυσή χάντρα στον οικισμό των Σιταγρών στην Δράμα μεταξύ 4600-4200 π.Χ.). Η αρχική παραγωγή χρυσού στην Μικρά Ασία χρονολογείται μεταξύ της Ύστερης Χαλκολιθικής και Πρώιμης εποχής του χαλκού (περίπου 3000-2000 π.Χ.). Ένα πρώιμο παράδειγμα χρήσης χρυσού στην Μικρά Ασία προέρχεται από την αρχαία πόλη Melid (ή Arslantepe), στην οποία εντοπίσθηκε ένας χρυσός δίσκος περί του 3000 π.Χ.. Μετά από την έλευση της εποχής του Χαλκού (2000-1000 π.Χ.), περισσότερα χρυσά αντικείμενα εντοπίσθηκαν στην Μικρά Ασία, όπως και στο δεύτερο επίπεδο της εκσκαφής «Τροία» (2500 π.Χ.), τα οποία χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ως διακοσμητικά, ενώ υπήρξε έντονο ενδιαφέρον για την εξόρυξη του χρυσού και άρχισαν να αναπτύσσονται διαδικασίες επεξεργασίας του, όπως το κοσκίνισμα. Πέραν όμως από την εύρεση χρυσών αντικειμένων οι πρώτες αναφορές στον τρόπο εξόρυξης χρυσού από τις κοίτες ποταμών εντοπίζονται στην Αργοναυτική εκστρατεία και στο μύθο του «Χρυσόμαλλου Δέρατος». Σε αυτόν τον μύθο, τα λεπτά σωματίδια χρυσού (nuggets) θεωρείται ότι παγιδεύονταν στο δέρμα ενός δέρατος (δέρμα με μαλλί νεαρού προβάτου), παραπέμποντας έτσι στις πρώιμες πρακτικές ανάκτησης χρυσού από τα φερτά ιζήματα των ποταμών.
Η διαδρομή των Αργοναυτών (νότια Ευρώπη, Δούναβης ποτάμια πέριξ των Άλπεων, κεντρική και νότια Μεσόγειος) κατά την επιστροφή τους, υποδεικνύει το ενδιαφέρον τους, πέραν του χρυσού και για την εκμετάλλευση και άλλων μεταλλευμάτων της εποχής (χαλκός, σίδηρος, μόλυβδος..). Από τότε, οι τεχνολογίες εξόρυξης και επεξεργασίας χρυσού προσχωματικού τύπου έχουν εξελιχθεί. Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο αυτοκράτορας Αύγουστος έκανε σημαντικές προόδους στην υδραυλική εξόρυξη χρυσού. Στην εποχή του αναπτύχθηκε μέθοδος “ground sluicing” («ξεπλύματος»), κατά την οποία με χρήση μεγάλων ποσοτήτων νερού «ξεπλενόταν» τα υπερκείμενα στρώματα μέχρι την αποκάλυψη των χρυσοφόρων στρωμάτων. Την ίδια περίπου περίοδο ανακαλύφθηκαν νέες τεχνικές για τον διαχωρισμό των μετάλλων από το μετάλλευμα, όπως η κραμάτωση (θέρμανση χρυσού για μεγάλο χρονικό διάστημα παρουσία άλλων ουσιών) και η αμαλγάμωση (διάλυση Au από Hg και στην συνέχεια απόσταξη του Hg από το κράμα Au-Hg, με την δημιουργία σπογγώδους χρυσού και ατμών υδραργύρου). Στη χρονική συνέχεια ήδη από τον 16o αιώνα, οι «επαναστατικές» για την απόδοσή τους αντλίες νερού που περιεγράφηκαν από τον Georgius Bauer (Agricola) στο 6ο βιβλίο του «De Re Metallica» κέρδισαν σημαντική δημοτικότητα κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης. Το ίδιο χρονικό διάστημα οι Ισπανοί αποικιοκράτες στην Αμερική βελτίωσαν τις τεχνικές τους παρατηρώντας και μελετώντας τις αποτελεσματικές μεθόδους που χρησιμοποιούσαν οι αυτόχθονες πληθυσμοί.
Την εποχή του «πυρετού του χρυσού» (1848-1855) χιλιάδες χρυσοθήρες περιπλανήθηκαν στα ποτάμια της δυτικής Αμερικής για να εξορύξουν το πολύτιμο μέταλλο. Η συγκεκριμένη εποχή αποτέλεσε την περίοδο της μεγαλύτερης «ανθοφορίας» των τεχνικών εξόρυξης και επεξεργασίας του προσχωματικού χρυσού. Χρησιμοποιήθηκαν συσκευές όπως τα ταψιά συγκέντρωσης χρυσού, τα κουτιά λίκνισης, σκάφες υδροσυγκέντρωσης και εξοπλισμός χειρός (αξίνα, φτυάρια κτλ.). Εφαρμόσθηκαν εκτεταμένα οι τεχνικές της υδραυλικής εξόρυξης, των υπόγειων εξορύξεων με στοές και οι βυθοκορήσεις.
Στην σημερινή εποχή αν και οι τεχνολογίες έχουν εξελιχθεί σημαντικά, η μελέτη της εξέλιξης των πρωταρχικών μεθόδων θεωρείται απαραίτητη στην πορεία προς την αύξηση της απόδοσης των νέων τεχνικών, με ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού τους αποτυπώματος.
