«Το Ισραήλ έχει το δικαίωμα και μάλιστα το καθήκον να υπερασπιστεί τον λαό του από τη Χαμάς και άλλους τρομοκράτες και να αποτρέψει μελλοντικές επιθέσεις»: Ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, προσπάθησε να εξηγήσει με 25 λέξεις το γιατί: Γιατί το Ισραήλ πέρασε ήδη στη «δεύτερη φάση» του πολέμου στη Γάζα, όπως είπε ο Μπενιαμίν Νετανιάχου. Για να ικανοποιήσει την αρχή της αυτοάμυνας, το Ισραήλ θεωρεί πως πρέπει να προχωρήσει πέρα από την αποκατάσταση της ασφάλειας στα σύνορά του με τη Γάζα. Πρέπει να εξαλείψει την πιθανότητα μελλοντικών τέτοιων επιθέσεων. Να εξοντώσει δηλαδή πλήρως τη Χαμάς.
Αλλά το ερώτημα είναι το «πώς»: Πώς οι ισραηλινές δυνάμεις θα φέρουν σε πέρας αυτό το έργο, να καταστρέψουν τις στρατιωτικές και κυβερνητικές ικανότητες της Χαμάς στη Γάζα ώστε η τρομοκρατία να μην ξανασηκώσει κεφάλι;
Τι σημαίνει στην πράξη η αυτοάμυνα; Όπως συμβαίνει συχνά, μια δίκαιη αρχή, αν γίνει απόλυτη, κινδυνεύει να γίνει η κινητήρια δύναμη μιας ατέρμονης βίας. Και να πετύχει το αντίθετο για το οποίο διατυπώθηκε. Οι πόλεμοι γεννιούνται στη λεπτή γραμμή της νόμιμης άμυνας και σιγά σιγά τη μετατρέπουν σε παράνομη επίθεση. Πώς καταλήξαμε να διαπράττονται πράξεις που ο ΟΗΕ ορίζει ως «εγκλήματα πολέμου»; Όποιος έρχεται σε αυτό το κομμάτι της Μέσης Ανατολής με την ελπίδα να βρει απαντήσεις, έχει πάει σε λάθος προορισμό. Η μακραίωνη ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση είναι μια οδυνηρή υπενθύμιση αυτού του γεγονότος.
Δυο αλήθειες
Ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας, Ντομινίκ ντε Βιλπέν, που έγραψε ιστορία εκφράζοντας προφητικά την αντίθεσή του ως υπουργός Εξωτερικών στην αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003, το λέει πολύ καθαρά: «Οι Ισραηλινοί έχουν το δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Οι Παλαιστίνιοι έχουν δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Γιατί δύο αδιαμφισβήτητες αλήθειες συνεχίζουν να διαιωνίζουν έναν πόλεμο που επαναλαμβάνεται με μονότονη τραγωδία για πάνω από 75 χρόνια; Όταν μπαίνεις σε αυτόν τον κύκλο εύρεσης σφαλμάτων, οι αναμνήσεις του ενός συγκρούονται με του άλλου».
Γιατί δεν είναι νόμιμη κάθε άμυνα; Για τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί εξαίρεση από την απαγόρευση της χρήσης βίας. Και, ως εκ τούτου, περιορίζεται από τα αυστηρά κριτήρια της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας.
Οι κανόνες, ωστόσο, προσφέρονται για πολλαπλές – και συχνά εντελώς αδιάφορες – ερμηνείες. Γι’ αυτό είναι ανεπαρκείς για να ρυθμίσουν τη ζωή των ανθρώπινων κοινοτήτων.
Το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο
Φιλοσοφίες, θρησκείες, πολιτιστικά κινήματα της Δύσης και της Ανατολής ανέκαθεν συζητούσαν τα όρια της άμυνας. Στα χώματα της περιοχής αυτής διατυπώθηκε άλλωστε και το περίφημο ερώτημα του Πέτρου στον Ιησού, στο κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο «Κύριε, πόσες φορές αν ο αδελφός μου αμαρτήσει σε μένα, θα τον συγχωρήσω; Μέχρι επτά φορές; Ο Ιησούς λέει σ’ αυτόν: Δεν σου λέω μέχρι επτά φορές, αλλά μέχρι 70 φορές επτά».
Το ερώτημα δεν έχει χάσει τη σημασία του δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα. Καμία αρχή του «οφθαλμού αντί οφθαλμού» δεν πρέπει να καθοδηγεί.
Και φυσικά, ο άμαχος πληθυσμός της Γάζας δεν πρέπει να υπόκειται σε πράξεις εκδίκησης, οι οποίες είναι σαφώς απάνθρωπες και ανήθικες και, ως μορφή συλλογικής τιμωρίας, επίσης παράνομες.
Όπως η αυτοάμυνα έγινε άλλοθι για τη Χαμάς για να διαπράξει μια αποτρόπαια σφαγή Ισραηλινών αμάχων, βλέπουμε ένα παράνομο αδίκημα για το οποίο τώρα οι κάτοικοι της Γάζας υποχρεώνονται να πληρώσουν. Το Ισραήλ έχει το δικαίωμα στην αυτοάμυνα, αλλά αυτό το δικαίωμα δεν μπορεί να είναι αδιάκριτη εκδίκηση. Και δεν μπορεί να υπάρξει συλλογική ευθύνη του παλαιστινιακού λαού για τις ενέργειες μιας τρομοκρατικής μειονότητας, της Χαμάς.
Αυτό το ρεφρέν αυτοάμυνας δεν είναι το μόνο που αξίζει να πεταχτεί στα σκουπίδια. Είναι πράγματι απίστευτο, ότι οι κυβερνήσεις και τα μέσα ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο συνεχίζουν τις περισσότερες φορές να το αναφέρουν ήρεμα, χωρίς την παραμικρή κατακραυγή, σαν να ήταν κοινά τετελεσμένα γεγονότα, οι εκατοντάδες οικισμοί εποίκων, οι 450.000 Εβραίοι έποικοι από το 1967, που ξεπήδησαν στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη.
Όπως λέει ο ντε Βιλπέν, «πρέπει προφανώς να έχουμε τη δύναμη να κατανοήσουμε και να αναφέρουμε τι συνέβη, αλλά χρειάζεται όμως και θάρρος, και διπλωματία είναι ακριβώς αυτό… διπλωματία είναι να μπορείς να πιστεύεις ότι υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ. Και αυτή είναι η πονηριά της ιστορίας: Όταν είσαι στον πάτο, να συμβεί κάτι που να σου δίνει ελπίδα». Μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ το 1973, ποιος θα πίστευε ότι πριν από το τέλος της δεκαετίας του ’70 η Αίγυπτος θα υπέγραφε μια συνθήκη ειρήνης με το Ισραήλ; Η συζήτηση δεν πρέπει να αφορά τη ρητορική ή την επιλογή λέξεων. Η σημερινή συζήτηση αφορά τη δράση. Υπάρχουν δύο επιλογές. Ή πόλεμος, πόλεμος, πόλεμος. Ή μια προσπάθεια να προχωρήσουμε προς την ειρήνη και αυτό είναι προς το συμφέρον και του Ισραήλ.
